بررسی نقش‌های ارتباطی سکوت بلیغ در زبان فارسی درسه فیلم ‌ایرانی جدایی نادر از سیمین, درباره الی و بچه‌های آسمان

ارتباط کلامی از موضوعات اصلی علم زبان­شناسی به شمار می­رود که به­‌طور گسترده مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌ ­است. در این میان نقش­‌های ارتباطی یاکوبسن (1960) از نظریه­‌هایی است که مورد توجه فراوانی بوده است و با وجود نقدهایی که بر آن شده‌ ­است، همواره جزو الگوهایی بوده که در زبان­شناسی مورد استناد قرار گرفته‌­است. در ارتباط زبانی «سکوت» در مقابل گفتار یا نوشتار را نمی‌­توان معادل «هیچ» قرار داد و غیاب گفتار یا نوشتار را به معنای غیاب قصد و معنی دانست. سکوت، نگفتن چیزی است که خود معنای خاصی می‌­دهد (تانن، 1985). افرات (2008) معتقد است سکوت ابزار ارتباطی بسیار کارآمدی است که افراد در زندگی روزانه از آن بهره می­جویند. وی با معرفی سکوتی هدف­مند به نام سکوت بلیغ که مستقیماً جایگزین گفتار می­شود بر این باور است که در ارتباطات زبانی علاوه بر گفتار، سکوت بلیغ نیز از عهده ایفاء نقش­های ارتباطی یاکوبسن (1960) برمی­آید…..

دانشگاه اصفهان

دانشکده زبان­های خارجی

گروه زبان­شناسی

پایان­نامه‌­ی کارشناسی ارشد رشته زبان­شناسی گرایش همگانی

بررسی نقش‌­های ارتباطی سکوت بلیغ در زبان فارسی

درسه فیلم ‌ایرانی جدایی نادر از سیمین, درباره الی و بچه‌های آسمان

 استاد راهنما:

دکتر حدائق رضائی

استاد مشاور:

دکتر محمد عموزاده

پژوهشگر:

مینا قندهاری

 مهر 1392

 چکیده

ارتباط کلامی از موضوعات اصلی علم زبان­شناسی به شمار می­رود که به‌­طور گسترده مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌ ­است. در این میان نقش­‌های ارتباطی یاکوبسن (1960) از نظریه­‌هایی است که مورد توجه فراوانی بوده است و با وجود نقدهایی که بر آن شده‌ ­است، همواره جزو الگوهایی بوده که در زبان­شناسی مورد استناد قرار گرفته‌­است. در ارتباط زبانی «سکوت» در مقابل گفتار یا نوشتار را نمی‌­توان معادل «هیچ» قرار داد و غیاب گفتار یا نوشتار را به معنای غیاب قصد و معنی دانست. سکوت، نگفتن چیزی است که خود معنای خاصی می‌­دهد (تانن، 1985). افرات (2008) معتقد است سکوت ابزار ارتباطی بسیار کارآمدی است که افراد در زندگی روزانه از آن بهره می­جویند. وی با معرفی سکوتی هدف­مند به نام سکوت بلیغ که مستقیماً جایگزین گفتار می­شود بر این باور است که در ارتباطات زبانی علاوه بر گفتار، سکوت بلیغ نیز از عهده ایفاء نقش­های ارتباطی یاکوبسن (1960) برمی­آید

تحقیق حاضر به بررسی نقش­های ارتباطی سکوت بلیغ طبق چارچوب افرات (2008) در زبان فارسی می­پردازد و در صدد پاسخ­گویی به سؤالات تحقیق می­باشد که عبارتند از: انواع سکوت به­‌کارگرفته شده در فیلم­های مورد مطالعه کدامند؟، سکوت بلیغ دارای کدام نقش‌های ارتباطی می‌باشد؟ و عوامل بافتی و کاربردشناختی چه تاثیری در شکل­دهی نقش‌ها و معانی مختلف برای سکوت بلیغ دارند؟ به این منظور ابتدا انواع سکوت‌­های بلیغ و غیربلیغی که افرات (2008) معرفی می­‌کند، در سه فیلم سینمائی رئال اجتماعی جمع­آوری شده و مشخص گردید هر سه فیلم دارای سکوت­های بلیغ و تمام انواع سکوت­های غیربلیغ هستند. سپس به توصیف کمی و کیفی نقش­های ارتباطی سکوت­های بلیغ موجود در فیلم­ها می­پردازد. در این راستا تمام موارد سکوت بلیغ در فیلم­ها شناسایی شده و نقش ارتباطی غالب هر مورد سکوت بلیغ به دست ­آمده و در نمودارهایی ارائه گردیده­است. با تحلیل آماری به دست آمده، مشخص شد که نقش­های ارتباطی عاطفی، ترغیبی و ارجاعی نقش­های پرکاربرد سکوت بلیغ در زبان فارسی می­باشند و سه نقش بعدی فرازبانی، همدلی و شعری کاربرد کمتری دارند. بسامد بالای نقش عاطفی نمایانگر این مطلب است که سکوت به طوری سازماندهی شده‌تر برای انتقال نگرش و عواطف به‌کار‌گرفته شده است. همچنین برای تحلیل توصیفی داده­ها دو مورد سکوت بلیغ برای هر نقش از هر فیلم انتخاب شدند که جزو گویاترین موارد سکوت­های موجود در گفتمان­ها بودند و به همراه بافت موقعیتی مربوطه مورد تحلیل قرار گرفتند تا مشخص گردد که اولاً این موارد سکوت بلیغ منتقل کننده کدام معانی و نقش­های ارتباطی هستند و ثانیاً عوامل بافتی اعم از زبانی و موقعیتی و کاربرد­شناختی چه نقشی در انتقال معنا و نقش­آفرینی سکوت بلیغ و به­کارگیری نقش خاصی از سکوت بلیغ در گفتمان­های زبان فارسی در ارتباط موفق بر عهده دارند. نتایج مطالعه حاکی از آن است که سکوت بلیغ به شکل تاثیر­گذاری در این فیلم­ها در خلق و انتقال انواع مختلف نقش­ها و معانی مورد استفاده قرار گرفته است که این خود می­تواند از عوامل زبانی برای موفقیت فیلم­های یاد­شده، که از فیلم­های مطرح سینمای ایران هستند، باشد. از طرفی مشاهده گردید که بافت موقعیتی، نوع مخاطب، روابط قدرت بین مشارکین، هنجارهای فرهنگی و اجتماعی باورهای مذهبی و تجارب مشترک مشارکین و هدف ارتباط، از جمله عوامل بافتی و کاربردشناسی هستند که در ترجیح استفاده از سکوت بلیغ بر کلام صریح در برآوردن یک نقش ارتباطی و نوع نقشی که سکوت بلیغ ایفاء می­کند سهم به‌­سزایی دارند.

کلید­واژه‌­ها: سکوت، سکوت بلیغ، نقش ارتباطی، فیلم ایرانی