روزنامه همشهری یکشنبه 14 مرداد ,1375 4 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1033 

درنطنز برای ایرانگردان و جهانگردان دیدنی های فراوان, آن هم برای
هر نوع ذوق و سلیقه ای وجود دارد

اشاره: کسانی که از شهر کاشان راهی جنوب کشور یا شهر اصفهان می شوند
پس از پیمودن حدود 77 کیلومتر و گذر از گردنه عباس آباد, شهر کهنسال
و زیبای نطنز را که در دره ای از غرب به شرق گسترده است در برابر
دیدگان خود می بینند و همچنین افرادی که از مورچه خورک اصفهان به
جاده آسفالته نطنز و اردستان وارد می شوند پس از طی 79 کیلومتر و
عبور از گردنه ابیازن به این شهر که دارای زیبایی های فراوان از
مناظر طبیعی و شگفت انگیز و آثار تاریخی بی مانند از دوران باستان تا
قرن اخیر است, وارد می شوند.
به دیگر سخن به شهری واردمی شوند که گرچه در مجاورت کویر قرار
گرفته ولی از آب و هوای لطیفی برخوردار است. در بخشهای غربی و
جنوبی نطنز که در دره های کوه کرکس قرارگرفته و از سرسبزی ویژه ای
که دراثر وجود سبزه زاران و چشمه سارها و درختان تنومند قد برافراشته ,
به وجود آمده, این لطافت بسی چشمگیرتر است.
در نطنز انواع میوه های درختی وزمینی و غلات و حبوبات به دست می آید
که سرامد آنهاگلابی معروف نطنز است که خوبی آن به صورت ضرب المثل
درآمده است. انار نطنز نیز در سالهای اخیر شهرتی به دست آورده و
درنتیجه بازار فروش نسبتا خوبی پیدا کرده است.

مطلب حاضر بخشی از آثار فرهنگی و زیباییهای طبیعی نطنز را
بازمی نماید. گرچه در سالهای گذشته نه چندان دور چند کارخانه ریسندگی
و بافندگی و فرش ماشینی در نطنز ایجاد شده ولی ایفای نقش حیاتی در
اقتصاد نطنز برای آنها میسر نگردیده است. شعبه دانشگاه پیام نور
چندسالی است که در نطنز گشایش یافته و شعبه دانشگاه کار نیز درشرف
تاسیس است ولی نطنز هنوز به جایگاه شایسته خود ازنظر اقتصادی و
جهانگردی نرسیده است. گرچه راه کاروانی و سوق الجیشی ایالتهای شمالی
ایران و اصفهان به ایران مرکزی و جنوب و شرق از دوران باستان تا
پایان دوره قاجاریه از نطنز عبور می کرده و در شکوفایی اقتصاد این
شهرستان نقش بسزایی ایفا می کرد. ولی پس از تغییر مسیر جاده قم به
اصفهان ازطریق نیزار و دلیجان در اواخر دوره قاجار, این شکوفایی سیر
نزولی خود را آغاز کرد و با تغییر مسیر راه کاشان, اردستان, نائین
در سالهای اخیر که قبلا از نطنز می گذشت این سیر نزولی سرعت بیشتری
یافت.
به منظور جلوگیری از نزول رونق شهرکه نتیجه آن مهاجرت چشمگیر مردم
به تهران, اصفهان و سایر شهرهای دور ونزدیک بوده است, نگارنده
طرحی تحت عنوان احیای صنعت توریسم درشهرستان نطنز به طریق سنتی
تهیه و تقدیم مقامهای مسئول کرده که ظاهرا کلیات آن پذیرفته شده ,
اما اجرای آن آنچنان که باید از سرعت برخوردار نیست. در اینجا
به همین مقدار اکتفا می شود که اساس این طرح بر به کارافتادن کارگاههای
هنرهای دستی سنتی مانند سفالگری, گیوه بافی, هنرهای تزیینی ,
شال کمربافی, بافت جوراب پشمی, منبت کاری, دوخت لباسهای محلی, کلاه نمدی
و بافت قالیچه های کوچک با نقش آثار تاریخی است.
نطنز در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسید. وجوددانشمندانی
چون محمدتقی مجلسی و وزیرانی چون نجم الدین محمود و میرزاطاهر
میرابوالمعالی و فرزندانش میرزا باقر وزیر و فرزندانش, میرزا
ابوتراب افوشته ای, خواجه محمدقاسم مستوفی, خواجه جلال الدین امیربیک
مهردار و دیگران در این شکوفایی و آبادانی نقش بسزایی داشته است.
این آبادانی تابه آنجا رسید که شاه عباس اول در شمال و جنوب نطنز دو
کاخ به نامهای عباس آباد و تاج آباد ایجاد کرد و حتی به هنگام مرگ باز
مورد علاقه اش به نام بازلونددر این منطقه دستور داد برفراز قله یکی
از رشته های کوه کرکس بنایی به نام او ایجاد کنند که این بنا امروز به
گنبد باز مشهور است و از نوادر آثار تاریخی ایران به شمار می آید که
در جای خود معرفی خواهدشد.
از دیگر تحفه های نطنز که از دوران باستان تا عصر حاضر در این سرزمین
از درخشش و گیرایی چشمگیری برخوردار بود و چون ستارگان در آسمان
تاریخ کهن این سرزمین درخشیده اند, آثار تاریخی بی مانند آن است که در
جای جای شهر نطنز و بخشهای چهارگانه بادرود, برزرود, طرق رود و کرکس
به فراوانی وجود دارد.
به غیراز مناظر طبیعی زیبا به ویژه درمناطق کوهستانی دره های پیرامون
کوه کرکس, چشمه های آب معدنی فریزهند وگروند, غارهای طبیعی و
گلستانهای گل محمدی و گلاب گیری سنتی, کارگاههای چینی سازی و
سرامیک سازی سنتی و کارگاههای خراطی در روستاهای ابیانه و کلهرود
وجود دارد که کالاهای تزیینی بسیاری چون میانه قلیان, گلدان, کاسه و
بشقاب, قاشق و چنگال و غیره از چوب به طرزظریف و زیبایی می سازند و
عرضه می کنند.
به دیگر سخن در نطنز برای ایرانگردان و جهانگردان دیدنی های فراوان
آن هم برای هر نوع سلیقه وجود دارد. زیارتگاههای متعدد نیز ازآن
جمله است.
معروفترین آنها زیارتگاه یا امامزاده آقاعلی عباس فرزند اما موسی بن
جعفر(ع) است که در منطقه بادرود چون نگینی درخشان در انبوه جنگلهای
کویری خودنمایی می کند. این زیارتگاه دارای حیاطی به وسعت 33600
مترمربع و حرم و بناهای پیرامونی به وسعت 3025 مترمربع است . رواق و
ایوانهای پیرامون خود موزه ای است بی مانند از هنرهای سنتی تزیینی.
زیرا تزیینات داخل حرم و سقف را گچبری مخلوط با آیینه کاری کم نظیر و
پوشش ایوانها را کاشی کاری (آن هم هر ایوانی به سبک کاشی کاری یک دوره
از ادوار کاشی کاری ایرانی از ایلخانان مغول تا قاجاریه) پوشش داده
است. برخی از دیگر آثار تاریخی ارزشمند شهر نطنز عبارتنداز بقایای
آتشکده, قدمگاه حضرت علی بن موسی الرضا(ع ),مسجد میر از دوران سلجوقی ,
مجموعه شگفت انگیز مسجد جمعه شامل بناهایی از دوره دیلمیان تا
ایلخانان مغول از سال 389 ه . ق تا 725 ه . ق , آرامگاه شیخ نورالدین
عبدالصمد عارف بلند پایه قرن هشتم هجری و مناره مرتفع آن متصل به
بنای مسجد جمعه, بنای امامزاده عبدالله و آرامگاه سلطان احمد, بنای
امامزاده رقیه بانو, گنبد باز از زمان شاه عباس اول( 1001 ه . ق) ,
کاروانسرای میرابوالمعالی مشهور به قلعه کوهاب( 1029 ه . ق) مسجد و
حمام کوچه فاره با کاشی کاریهای منقش زیبا, مجموعه آثار تاریخی کوی
افوشته شامل آرامگاه سیدحسن حسینی مشهور به سیدواقف( 828 ه . ق) ,
مسجد افوشته( 831 ه . ق) , سردرخانقاه سیدواقف( 849 ه . ق) بنای
چهارصفه مشهور به شربت خانه (از نوادر آثار تاریخی دوره شاهرخ
گورکانی,) حمام افوشته با طرحی شکیل و قابل توجه و گنبد میرسید,
تمامی از دوره گورکانی, سرداب محله سادات با طرح چهارصفه از زمان
صفویه, خانه انتخاب السلطان حاکم نطنز از زمان قاجاریه, چنار
کهنسال کوی رهن که احتمالا به دست مبارک امام رضا(ع) کاشته شده است ,
امامزاده سیدمحمد و مسجد جامع کوی سرشک, امامزاده یحیی در کوی
مزیدآباد و بسیاری آثار تاریخی قابل توجه دیگر که برخی از آنها
مختصرا معرفی می شود.

آتشکده یا شناسنامه کهنسالی شهر نطنز
در محوطه ای در غرب مسجد جمعه نطنزچهار ستون قطور مرتفع ساخته شده
ازسنگ رودخانه و گچ, سربرافراشته که با گذشت سده های بسیار هنوز
قامت استوارش در برابر رویدادهای زمان ایستادگی کرده و خم بر کمر
نیاورده است. این بنا که به آتشکده معروف است باتوجه به قرارگرفتن
در محوطه پیرامون مسجد جمعه, احتمال آن می رود که دامنه تاسیساتش تا
بخشی از مسجد ادامه داشته و سپس مسجد را بر روی ویرانه های آن بنا
نهاده باشند.

قدمگاه حضرت علی بن موسی الرضا(ع )در دره شمال غربی کوه گنبد باز,
چشمه آبی گوارا سراسر دره راپیموده و به استخری سرازیر می گردد.
مردم محل این مکان را قدمگاه علی می نامند.
طبق تحقیقات به عمل آمده ,حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به هنگام مسافرت به
خراسان در کنار این چشمه اندک توقفی داشته اند.

مسجد میراین مسجد در محله میر شهر نطنزقرار دارد. بر حاشیه
لبه سردر بلندطاق ضربی آن نوشته هایی به خط ثلث برجسته مشاهده
می شود که در گذر زمان ناخوانا شده است. محراب گچی ارزشمند آن حاوی
نقوش گل و بوته و آیه مبارکه 116 از سوره هود و سوره مبارکه حمد
است. آندره گدار باستانشناس فرانسوی آن را از بناهای عصر سلجوقی
دانسته است.

سردر خانقاه شیخ عبدالصمد مسجد جمعه
مسجد جمعه در انبوه باغستانهای سرسبز مرکزشهر نطنز, مناره ای
قدبرافراشته و گنبدی هرمی شکل در کنار آن توجه تازه واردین را به
خود جلب می کند. مناره و گنبد بخشی از مجموعه شگفت انگیز گنبد دیلمی,
مسجد جمعه, آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد و سردر خانقاه وی است.
شبستان هشت ضلعی گنبددار به سال 389 ه . ق مسجد چهار ایوانی آن به
سال 704 ه . ق , آرامگاه شیخ عبدالصمد به سال ,707 سردرخانقاه با پوشش
کاشی دارای نقوش و طرحهای گوناگون و کتیبه هایی به خط ریحان و کوفی
زاویه دار به سال 716 و مناره مرتفع 37 متری آن تا سطح بام با 118
پله مارپیچی در سال 725 ه . ق ساخته شده اند.
سیدحسین اعظم واقفی