روزنامه همشهری سه شنبه 16 مرداد ,1375 6 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1035

گزارشی از برپایی نمایشگاه گروهی گل و مرغ در نگارخانه ارسباران

آنچه در تاریخ نقاشی در ایران جستجو می کنیم کمتر نشانی ازپیدایش
نقاشی به شیوه گل و مرغ می یابیم. نمونه هایی که در تاریخ نقاشی ذکر
شده اغلب مربوط به تحقیقاتی است که هنر دوستان و علاقه مندان گردآوری
نموده اند ولی, می توان با کمی دقت ردپای گل و استفاده از آن را در
تزئینات و ادبیات دوره های مختلف مانند تذکره ها, سفرنامه ها و برخی
مطالب تاریخی یافت. نشانه های تزئین به وسیله گل را در نقش برجسته های
هخامنشی در تخت جمشید می یابیم. در دوران ساسانی این تزئینات به اوج
خود می رسد و گل و گیاه غیر از جنبه تزئینی به صورت نمادهای مذهبی
خودنمایی می کند. زیبایی و نفیس بودن این تزئینات را می توان در بناها
و ظروف و پارچه های آن دوره بررسی کرد.
از قرن سوم تا هفتم (ه. ق )هنرمندان ایرانی برای تزئین آثار بوجود
آمده از گل و گیاه بهره گرفتند و این اسناد مهم ازنظر تاریخ
هنر را بر روی ظروف و کتابهای دارویی و تزئین لباسها و کتابهای خطی
نفیس مشاهده می کنیم. تزئینات گل و بوته و پرنده را در ظروف سرامیکی
قرن پنجم می توانیم ببینیم. این تزئینات به مرور از کتابهای خطی
وکاشیکاریهای مساجد, بناها و ظروف آغاز می شود و به صورت طرحی مستقل
در می آید. طراحی گل و گیاه و درخت در دو اثر کلیله و دمنه دیده
می شود که در سمت راست ساختمان نقاشی شده است. آثار تزیینی مربوط به
دوره ساسانی, در دوره های اسلامی کامل و کاملتر شد. در قرن هفتم و هشتم
(ه. ق) انگیزه بوجود آوردن آثار هنری به شیوه گل و گل و مرغ و
تزئینات شدت گرفت. در دوره تیموری نقاشی به شیوه تزئینی گل و گاهی
پرنده رونق می گیرد و عنصر گل به تنهایی در نقاشی های آن دوره
خودنمایی می کند. در این دوره تزئینات کتابهای نفیس خطی و صفحات ,
مرقعات, خط و نقاشی بوسیله گلهای مختلف صورت می گرفته است. در دوره
تیموری صفحات خطی بوسیله تذهیب به شیوه ای انجام می شده که نقش گل در
آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نمونه های پراهمیت آن را در
شاهنامه بایسنقری می توان دید. ریشه رشد این هنر را می توان در
هندوستان نزد هنرپروران مغولی هند پیدا کرد.
در دوران صفوی این هنر (گل وبوته و گل و مرغ سازی) به اوج خود
می رسد و برای تزئین قاب آئینه ها و قلمدان ها و جلدهای روغنی
کتابهای نفیس خطی و حفظآنها از روغن زدن استفاده می کردند و
نقاشان روغن راخود می ساختند. این روغن به روغن کمان معروف بود
زیرا آن را درقدیم به کمانهای ساخته شده می زدند تا رطوبت به آنها
زیان نرساند. روغن کمان را با سندوس که صمغی است درختی و در رنگهای
مختلف و روغن بزرک می ساختند و گاهی گفته شده لاک را هم به آن اضافه
می کردند و به همین جهت به جلدهای لاکی هم معروف است. غیر از نقاشی
بر روی قلمدان وجلدهای روغنی در دوران صفوی وافشاریه, زندیه و
قاجاریه ,نقاشی مستقل هم وارد بازار هنرشد. نمونه ای از این نوع
درکتاب گنجینه هایی از اسلام دیده می شود که از نظر زیبایی و
لطافت, ساخت وساز و رنگ آمیزی بی نظیر است. از جمله آثار محمدباقر که
در موزه لنینگراد دیده شده , آثار میرزا بابا شیرازی قرن 13 (ه. ق )
در موزه هنرهای تزئینی تهران, جعبه گل و مرغ با رقم ابوالقاسم
اصفهانی( 1310 ه. ق) موزه رضا عباسی و قاب آئینه بر روی بوم مرقعش
با رقم میرزا بابا شیرازی در موزه هنرهای تزئینی.
در نمایشگاهی که از آثار گل ومرغ 20 تن از هنرمندان از 6 تا18
مرداد در نگارخانه آفرینش ارسباران برپا شد, تعداد 61 تابلو در
معرض دید عموم قرار گرفت.
این نمایشگاه در برگیرنده آثارجمعی از هنرمندان جوانی است که
تجربیات خود را به نمایش گذاشته اند. آنچه بیش از هر چیزدر این
آثار دیده می شود, لطافت درونی است که هنرمندان با مدداز آن سعی
داشته اند, آثاری بدیع ارائه دهند. رنگها و نقش مایه های زیبا و ساخت و
سازهای لطیف نشان از ذوقی سرشار دارند و دارای شور معنوی زندگی
هستند.
. اردشیر مجرد تاکستانی هنرمندنقاش درباره این نمایشگاه می گوید:
مجموعه این آثار علاوه بر آنکه به عنوان یک کار تزئینی زیباست, از
نظر تکنیکی نیز در سطح بالایی قرار دارد و با توجه به اینکه این
هنرمندان بسیار جوان هستند, اجرای قوی در آثارشان دیده می شود. من
فکر می کنم این عده چنانچه به همین ترتیب به کار ادامه دهند, در آینده
اساتید برجسته ای خواهند شد.
وی در مورد وضعیت کلاسهای آموزش هنرهای سنتی که درمراکز مختلف از
جمله فرهنگسراها تشکیل می شود,می گوید: اگر از اساتید باتجربه
و افرادی که توان کاری شان کمتر از توان کاری هنرمندان جوان نباشد,
دعوت به عمل آید, به طوریکه بتوانند از استاد برای تعلیم به هنرجویان
بیشتری کمک بگیرند, باعث ارتقاء سطح چنین کلاسهایی خواهد شد چرا که
کار نقاشی در ایران به صورت عملی انجام می گیرد و یادگیری آن مانند
هنر موسیقی به شکل سینه به سینه است.
این هنرمند همچنین می گوید: برای کسانی که علاقه دارند درزمینه
نقاشی گل و مرغ به طورتخصصی کار کنند, بازدید از چنین
نمایشگاههایی بسیار مفید است.
. سید محمودی مدیر نگارخانه نیز در این باره می گوید: نگارخانه
ارسباران از ابتدای امسال اساس کار خود را بر برپایی نمایشگاههای
آثار سنتی قرار داده است. البته گرایش به سمت هنر سنتی در بعد
موسیقی و کلاسهای آموزشی که در این فرهنگسرا برگزار می شود نیز به
لحاظ تخصصی شدن کار, ایجاد شده است. این نمایشگاه گروهی, سومین
نمایشگاه تخصصی سنتی در این نگارخانه است و برگزاری نمایشگاههای
طراحی فرش, تذهیب و نقاشی ایرانی مربوط به جوانان و اساتید جزو
برنامه های آینده نگارخانه خواهد بود.

ایجاد فضای جدید در گل و مرغ. امیر طهماسبی یکی از جوانان
هنرمند شرکت کننده در این نمایشگاه, دانشجوی رشته نقاشی ودر حدود
هشت سال است که درزمینه نقاشی ایرانی کار می کند. وی 9 اثر خود را
در این نمایشگاه ارائه داده و فضای جدید ایجاد شده در گل و مرغ را
مهمترین انگیزه خود برای شرکت در نمایشگاه می داند.
وی معتقد است: متاسفانه درزمینه این هنر, تعداد محدودی استاد
وجود دارد. نظام آموزش هنری نیز توجه کمی به هنرهای سنتی نشان
می دهد. در حالی که گرایش از جانب هنرجویان به سمت این شیوه هنری
دیده می شود.
. مهری حیدری نیک هنرمند دیگری است که با هشت اثر درنمایشگاه
شرکت کرده است. وی در حدود هفت سال است که در زمینه تذهیب, تشعیر,
مینیاتور و گل ومرغ فعالیت دارد و در کار خود از آثار قدیمی بخصوص
دوره قاجار اتودبرداری می کند و بیشتر آثارش الهام گرفته از گل و مرغ
این دوره است. وی درباره این شیوه هنری می گوید: به نظر من شیوه گل
و مرغ طی این سالها در میان مردم بیشتر شناخته شده است. چرا که برخی
فرهنگسراها کلاسهایی در این زمینه تشکیل داده اند و برگزاری
نمایشگاههایی مثل دو سالانه نگارگری تاثیرات خود را داشته اند.
این هنرمند جوان به کمبود وسایل کار هنری و افزایش قیمت آنها اشاره
می کند و می گوید: این معضل می تواند در کار کسانی که تازه وارد این
عرصه می شوند, تاثیر منفی بگذارد. از جمله اینکه آنها را از ادامه
کار باز دارد.
. سعید معیری یکی دیگر ازهنرمندان شرکت کننده در این نمایشگاه مدت
12 سال است که در زمینه نگارگری فعالیت می کند و از شاگردان محمد
باقر آقا میری است. وی به صورت مفهومی کار می کند و یک اثر به نمایش
درآمده در نمایشگاه از این نقاش کار بر روی جلد کتاب منطق الطیر
است. وی می گوید: در بیشتر کارهای قدیمی به دلیل اینکه می خواستند
چهره سازی انجام نشود, به سمت تذهیب و گل و مرغ گرایش داشتند و این
موضوع شاید بهانه ای برای رشد این هنر بوده است.
معیری درباره وضعیت شیوه گل ومرغ می گوید: گل و مرغ بعد از دوره
قاجار رو به افول گذاشت و هنرهای مدرن غربی جای آن را گرفت و به غیر
از تعداد آثاری نادر, چنانچه کاری در این زمینه صورت می گرفت در حد
بازاری آن انجام می شد. هم اکنون با حرکاتی که توسط اساتیدی چون
فرشچیان و محمدباقر آقا میری شروع شده است و هم با استفاده از منابع
دیگر ملتها و نیز برخورد بهتر با طبیعت, بر روی کار هنرجویان اثر
گذاشته ولی هنوز جایگاه خود را نیافته است.
وی می افزاید: اگر چه برگزاری چنین نمایشگاههایی نویدی می دهد که
آینده ای برای گل و مرغ و در مجموع, هنر نگارگری داشته باشیم ولی اگر
آموزش این شیوه در جامعه تعمیم یابد و با یک حمایت رسمی روبرو شود,
خواهد توانست هویت مجدد خود را پیداکند.

همگام با شیوه های جدید هنر. حمید نظری دانشجوی رشته هنر
می گوید: وجود هنرهای سنتی درکشور ما نشانگر هویت ملی ماست ولی
باید توجه داشت که دنیای امروز, دنیای رنگها وفرمهاست. بنابراین
شاید یکی از دلایل عدم تمایل جامعه به سوی این شیوه و خریداری از این
نوع آثار, همگام بودن با شیوه های جدید در هنر امروز جهان باشد.
پروین حسینی, دانشجوی رشته نقاشی نیز معتقد است: روی آوردن مردم
و هنرمندان به هنرمدرن موجب شده به هنر سنتی و بخصوص شیوه گل و مرغ
توجه کمتری شود. و بوجود آمدن چنین وضعیتی, هنردوستان را به این فکر
وادار می کند که آیا جای چنین آثاری تنها در موزه هاست
. نسیم جعفری هنرجویی است که می گوید: به نظر من برای حفظ و گسترش
شیوه های هنر سنتی لازم است بطور جدی از جانب سازمان میراث فرهنگی
کشور, حمایتهای لازم انجام گیرد تا هنرمندان در این رشته بتوانند
مشکلات خود را رفع کنند و به کار ادامه دهند.
. عباس نوروزی دانشجوی دیگر رشته هنر چنین می گوید: به اعتقاد من ,
مردم و هنرمندان ما باید ضمن حفظ هنر سنتی و پاسداری از آن ,
تجربیاتی را نیز در دیگر زمینه های هنری ببینند و از پیشرفتهای هنر
کنونی آگاه باشند و به آنها توجه کنند. بهرحال من فکر می کنم در این
باره, وجود سلیقه های مختلف در میان مردم را نیز نباید نادیده
گرفت.