روزنامه شرق، شنبه 15 آذر 1382 

بهناز صادق پور: با وجود تاکید اکثر مسئولان کشور به لزوم رسیدن برنامه چهارم به مجلس ششم هنوز معلوم نیست لایحه برنامه چهارم در کدام مجلس بررسی می شود.مدیر کل دفتر اقتصاد کلان سازمان مدیریت و برنامه ریزی با نگرانی اعلام کرده در صورت نرسیدن برنامه چهارم به مجلس ششم سال 84، سالی بدون الگو و برنامه خواهد بود که تمامی محاسبات اقتصادی و در پی آن رشد را عقب می اندازد. محمد کردبچه در مصاحبه ای با شرق مسائل مربوط به دیر رسیدن برنامه به مجلس را متذکر شده است.

•••

• از یک سئوال تکراری شروع کنیم. به نظر می رسد در مورد برنامه چهارم خیلی عجله شد، دلیل این تعجیل چه بود؟

عجله نشد، کار تهیه برنامه چهارم از اوایل سال 81 شروع شد. این برنامه برخلاف برنامه های قبلی با چشم انداز شروع شد در حالی که برنامه های قبلی متکی به چشم انداز نبود. در اسفند ماه همایش چهار دوره برگزار شده و بعد از آن با تکمیل چشم انداز از اوایل سال برنامه ریزی شروع شد و نظام برنامه ریزی برنامه چهارم اوایل سال به تصویب دولت رسید.ما عجله نکردیم و نخواستیم این کار خیلی سریع انجام شود. بعضی می گویند سرهم بندی کردید در حالی که ما برای چشم انداز 9 ماه مطالعه کردیم و تجربیات سایر کشورها را هم دیدیم.در ضمن باید به این مسئله توجه کرد که مجلس ششم به دلیل انتخابات باید هر چه سریع تر کار برنامه را آغاز کند. بعد از انتخابات و سال آینده نمی شود روی مجلس حساب کرد. در حال حاضر 100 موضوع در دستور کار مجلس ششم قرار دارد که باید تا خرداد آینده به اتمام برسد.

این موضوعات باعث شده وقت بسیار تنگ باشد.همچنین به دلیل آنکه برخی از نمایندگان احتمال می دهند رأی نیاورند، حوصله لازم را ندارند که در جلسات به بررسی سریع موضوعات بپردازند. بعد از خرداد هم مدتی طول می کشد تا اعتبارنامه ها به تصویب برسد و کمیسیون های تخصصی تشکیل شود. بنابراین عملا چند ماه وقت لازم است و به بودجه 84 می رسیم. چون تجربه نمایندگان مجلس هفتم هم احتمالا کم است مشکل می شود به بررسی لوایحی چون بودجه و برنامه  برسند. به همین دلیل سعی کردیم کار را جلو بیندازیم که در مجلس ششم برنامه چهارم به اتمام برسد و به این گرفتاری ها برخورد نکنیم.در جلساتی هم که با هیأت رئیسه کمیسیون بودجه داشتیم، اظهار تمایل می کردند که سریع تر برنامه چهارم به کمیسیون برود تا حداقل کلیات اصلی برنامه چهارم در مجلس ششم تصویب شود.

• می شود گفت دلیل تعجیل، دستور کار فشرده مجلس است؟

هم دستور کار فشرده مجلس و هم اینکه نمایندگان در مجلس هفتم تا آمادگی لازم برای بررسی لایحه سنگینی مثل برنامه چهارم را پیدا کنند طول می کشد سعی کردیم برنامه قبل از بودجه در مجلس بررسی شود.به رغم تلاش ما، به دلیل مدت طولانی بررسی مجمع تشخیص مصلحت نظام و ماندن سیاست ها در دست مقام معظم رهبری، دولت منتظر رسیدن دستور نهایی شد. ظاهرا قرار بود قبل از ابلاغ سیاست های کلی، بررسی لایحه برنامه چهارم در دولت شروع نشود.رئیس جمهور هم تاکید کرد که بحث برنامه چهارم بعد از ابلاغ سیاست های کلی از سوی رهبر انقلاب در دولت شروع شود.

• با این وجود لایحه به دولت رفت؟

اما شروع نشد، لایحه برنامه بیش از یک هفته است که به دولت فرستاده شده است اما رئیس جمهور بحث را نگه داشته تا بعد از ابلاغ سیاست ها بررسی ها آغاز شود. از اوایل آبان (بعد از هفته اول) مجمع تشخیص مصلحت نظام نظرات خود را به رهبری داده و حدود سه هفته سیاست های کلی برنامه در دست ایشان بود.

• در مجمع برنامه خیلی تغییر کرد.

مجمع تغییراتی داشت ولی چارچوب اساس و کلیات تغییر نکرد. ما 47 سیاست کلی داشتیم که بعد از برگشتن از مجمع به 54 یا 55 سیاست رسید. ولی از نظر محتوایی زیاد تغییر نکرده است یعنی مواردی که اساس کار ما را تشکیل می داد و در چشم انداز تاکید شده بود اکثرا مورد تاکید بیشتر مجمع قرار گرفت.اگر همان موارد مصوب مجمع ابلاغ شود هیچ مشکلی برای تصویب برنامه چهارم نداریم و می شود آن را در دولت بررسی کرد.

• 47 سیاست کلی به 55 تا رسید، چه مواردی اضافه شده است؟

برخی موارد که مجمع تاکید بیشتر داشت، مثل برخی موارد که در برنامه سوم هم از طرف رهبری ابلاغ شده بود، چون فکر می کردیم در محتوا ذکر شده دیگر آن را در سیاست های کلی نیاوردیم. ولی مجمع نظرش این بود که دوباره این موارد مورد تاکید قرار گیرد.

• مثل چه مواردی؟

الان موارد مشخصی را در ذهن ندارم.

• تغییراتی مثل بهره مالکانه وارد شد؟

این موارد در مجمع ریز شد. بهره مالکانه سیاست های درون برنامه است. سیاست ها کلی تر بوده البته در مورد بحث نفت و انرژی مجمع تاکیدات زیادی داشت که آورده شد. اما خیلی ریز شد.بهره مالکانه جزء احکام برنامه چهارم است.

• گفتید برای بهره مالکانه طرحی را وزارت اقتصاد به سازمان ارائه کرده ...

وزارت نفت طرحی داد که همکاران ما هم در سازمان روی آن کار کرده اند. ما می خواستیم آن را به عنوان طرح مقدماتی مطرح کنیم ولی ابهاماتی داشت به همین دلیل این طرح در لایحه وارد نشد و بعد وزارت اقتصاد و دارایی طرح دیگری را تهیه کرده که چون لایحه به دولت فرستاده شد، در دولت به عنوان جایگزین پیشنهاد می شود. هر چند که طرح جدید هم مورد تایید ما نیست زیرا مدیریت انرژی سازمان نظراتی دارد که با طرح جدید همخوانی کامل ندارد. البته متن ارائه شده وزارت اقتصاد از طرح اولیه وزارت نفت بهتر است به هر حال هنوز ابهاماتی دارد که در دولت برطرف می شود.

• این طرح از سوی شما به دولت پیشنهاد می شود؟

نه. به عنوان پیشنهاد وزارت اقتصادی و دارایی اعلام می شود و ما هم نظرات خود را اعلام می  کنیم که در صورت تصویب به شکل نهایی به مجلس می رود.

• تا زمانی که لایحه در دولت است، چه مواردی به آن اضافه می شود؟ فقط پیشنهادات وزارتخانه ها؟

بعد از رفتن لایحه به دولت، پیشنهادات زیادی برای سازمان مدیریت و برنامه ریزی آ مده اعم از تغییر و اصلاح ولی چون لایحه رفته و دیگر لایحه جدید یا ویرایش جدید فرستاده نمی شود دستگاه مربوطه این امکان را دارد که نظر خود را در دولت مطرح کند. ما در مورد برخی پیشنهادات جدید نظر موافق داریم ولی دیگر آن را به دولت نمی فرستیم اگر دستگاهی نظر خود را اعلام کند ما هم با آن تفاهم داشته باشیم معمولا دولت وارد بحث نمی شود و بلافاصله قبول می شود. مگر آنکه سازمان موافق نباشد که دولت بحث و تصمیم گیری می کند.

• گفتید اگر لایحه برنامه قبل از بودجه به مجلس نرسد دیگر نمی توان امیدوار بود، لایحه برنامه چهارم در مجلس ششم طرح شود؟

اگر لایحه برنامه به مجلس برود، طبق آئین نامه داخلی مجلس حدود 108 روز طول می کشد چرا که لایحه دو شوری است که شور اول حدود 7 هفته یا 49 روز (5 هفته کمیسیون و 2 هفته جلسه علنی) است و در آن منابع و سیاست های کلی تصویب می شود و در شور دوم تخصیص منابع انجام می شود که شور دوم هم 59 روز طول می کشد.ما با مجلس صحبت کردیم و قرار شد در قالب یک طرح دوفوریتی، یک شوری شدن بررسی لایحه در مجلس تصویب شود.اگر بررسی لایحه برنامه یک شوری شود بحث برنامه به جای 108 روز در 40 یا 50 روز جمع می شود.اگر سعی شود حداکثر تا 16 آذر یا 20 آذر برنامه به مجلس برود احتمال دارد که بعد از یک شوری شدن با انگیزه  ای که در مجلس وجود دارد لایحه زودتر از بودجه به اتمام برسد در ضمن تا اواخر  آذر لایحه بودجه هم به مجلس می رود. به این ترتیب در صورت تصویب لایحه برنامه بخشی از لایحه بودجه هم قبل از انتخابات در مجلس بحث می شود (مثلا تا 22 بهمن) و مابقی به بعد از انتخابات موکول خواهد شد.یعنی اگر سه هفته آخر مجلس هم به بودجه پرداخته شود و 7 تا 8 روز جلسه علنی باشد، بودجه 83 هم نهایی می شود.اگر ارائه لایحه برنامه به مجلس از 15 آذر بگذرد دیگر امکان اینکه مجلس هم لایحه بودجه را بررسی کند و هم برنامه را، وجود ندارد. چرا که بودجه 83 باید به تصویب برسد و در اولویت است. همان طور که در دولت نیز ناگزیر بودجه در اولویت قرار گرفته است.اگر به سال 84 برسیم دیگر امکان بررسی برنامه چهارم وجود ندارد و به طور قطع برنامه چهارم را یک سال عقب می اندازیم و برنامه از سال 85 شروع می شود.

• با توجه به اینکه نمایند گان معمولا در دور دوم نمایندگی خود به آئین نامه ها و روال مجلس آشنا می شوند فکر نمی کنید با مجلس هفتم دچار مشکل شوید؟

حتما همین طور است ؛ برای همین گفتم یک سال برنامه عقب می افتد، سال 84 باید به دفعات متعدد به مجلس برویم و با آنها بحث کنیم که بحث های مقدماتی خیلی طول می کشد.مجلس ششم به خاطر تجربیات خود از اوضاع اقتصادی و نحوه بررسی برنامه آگاه است. الان با وجود شروع نشدن بحث برنامه، با برخی نمایندگان منتخب که از طرف هیأت رئیسه مجلس انتخاب شدند و به سازمان آمدند در مورد کلیات چشم ا نداز و برنامه چهارم بحث شد و پیش  نویس لایحه را در اختیارشان قرار دادیم که الان آنها آ مادگی لازم را دارند.در صورتی که برنامه به مجلس ششم برود با وجود بررسی های اقتصادی انجام شده و اشتراک نقطه نظرات خیلی سریع برنامه تصویب می شود اما نمی توان همین روند را در مورد مجلس هفتم پیش بینی کرد.

• یعنی با نمایندگان مجلس ششم به وحدت نظر رسیده اید؟

الان نظرات ما خیلی نزدیک است. حداقل با هیأت رئیسه مجلس و رئیس کمیسیون بودجه اشتراک نظر بسیاری داریم.در صورت رفتن برنامه چهارم به مجلس هفتم حداقل یک سال عقب می افتیم.البته این حداقل زمان است و نمی شود دقیقا پیش بینی کرد چقدر با تاخیر مواجه می شویم. ما سال 83 را از دست می دهیم و قطعا نمی توانیم برنامه را سال 84 شروع کنیم. بنابراین آغاز برنامه چهارم سال 85 است که این پیش بینی هم خیلی خوشبینانه است.

• در چنین صورتی سال 84 با الگوی برنامه سوم عمل می کنیم؟

دیگر معلوم نیست. باید تصمیم گرفت که چه کاری انجام دهیم.چند مشکل اساسی پیش می آید. اول اینکه بعضی احکام بسیار مهم برنامه سوم عقب می افتد که کشور را با مشکل مواجه می کند. به عنوان مثال ماده 60 حساب ذخیره ارزی با پایان دوره برنامه سوم دیگر حکمش نافذ و قابل اجرا نیست.ماده 19 در مورد واگذاری شرکت های دولتی و نحوه واریز به خزانه، ماده 198 مربوط بر گزارش نظارتی رئیس جمهور در شهریور  ماه، ماده 119 در مورد قیمت فرآورده های نفتی که براساس آن هر ساله دولت مکلف است قیمت فرآورده ها را ضمن لایحه بودجه به مجلس بدهد، ماده 58 در مورد لغو معافیت مالیاتی، ماده 69 در مورد عدم استقراض دولت از بانک مرکزی و ... در صورت پایان برنامه سوم و شروع نشدن برنامه چهارم این احکام نیز دیگر نافذ نیستند مثلا در صورت بروز چنین اتفاقی در سال 84 دولت می تواند استقراض کند.این احکام باید تنفیذ شوند. 67 مورد از این احکام در لایحه برنامه چهارم تنفیذ شده است.

با توجه به اینکه این احکام خوب و مفید بودند تصمیم گرفتیم 5 سال دیگر هم به آنها عمل کنیم.برخی احکام برنامه سوم هم باید اصلاح شود که اصلاح آن در لایحه برنامه چهارم دیده شده است و به نحو دیگری با تغییر شکل در لایحه برنامه چهارم آمده مثلا ماده 84 و 85 و یا ماده 52 در مورد تشکیل نرخ گذاری آب و مواد 6، 7 و 8 در مورد اساسنامه شرکت دولتی این موارد به دلیل تحولات برنامه سوم باید اصلاح شود که در صورت بدون برنامه ماندن سال 84 این مسائل هم بدون تکلیف می مانند.

• پس نظام اقتصادی هم تا حدی به هم می ریزد و برنامه چهارم براساس مبنای در نظر گرفته شده شروع نمی شود؟

این هم هست. تمامی موارد به هم می ریزد. ما چشم اندازی تهیه کردیم که رهبری هم ویژگی آن را تصویب کرده، مثلا در چشم انداز گفته شده ایران بعد از اجرای موارد چشم انداز باید به قدرت اقتصادی اول منطقه تبدیل شود. برای رسیدن به این هدف گیری ها باید اول مقدمات لازم فراهم شود. همین طوری که نمی شود به قدرت اقتصادی اول منطقه تبدیل شد.

بسیاری از کشور هایی که از ما عقب بوده اند، از ما جلو افتاده اند ما هر چقدر هم که تلاش کنیم و رشد سریع داشته باشیم بعد از 10 سال به کشور هایی می رسیم که سال ها از ما عقب بودند. اگر بخواهیم بعد از 20 سال به کشور اول منطقه تبدیل شویم، مقدمات زیادی دارد که در برنامه چهارم پیش بینی شده است همچنین در بودجه 83 به بعضی از سیاست ها اشاره شده است.حال اگر برنامه یک سال عقب بیفتد ناگزیر احکام برنامه با تاخیر مواجه می شود و دستیابی به هدف هم بسیار سخت تر از قبل خواهد بود.

به خاطر شکاف عمیق ایجاد شده میان ایران و کشورهای منطقه هر چقدر دیرتر شروع کنیم، پر کردن شکاف مشکل تر می شود اگر ایران 10 سال رشد بالای 8 درصد داشته باشد و کشورهایی چون ترکیه و تایلند که سال ها از ما عقب بودند (و حالا جلو افتاده  اند) با رشد فعلی حرکت کنند تازه سال 94 به شرایط برابر می رسیم. بنابراین هر سال تاخیر چندین سال شکاف بین ما و سایر کشورها را عمیق تر و پر کردن آن را غیر ممکن می کند.در ضمن اهداف چشم انداز و برنامه چهارم به گونه ای است که باید تمامی نیروهای جامعه دست به دست هم دهند نه اینکه تنها سازمان مدیریت فعالیت کند. سازمان های اجرایی، مردم و بخش خصوصی باید با اعتماد کامل به برنامه، حرکت کنند.

•اعتماد کل نظام هم مهم است؟

اگر برنامه مورد تایید تمامی مسئولان نباشد در همان ابتدای کار متوقف می شویم. برای رسیدن به رشد بالای 8 درصد مهم ترین اتفاق افزایش سهم بهره وری در رشد اقتصادی است. بهره وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی کشورمان سهم نزدیک به صفر دارد. برای رسیدن به رشد اقتصادی 8 درصد باید 30 درصد از رشد اقتصادی را بهره وری کامل عوامل تولید تامین کند، برای انجام این کار باید تمامی نیروهای جامعه کمک کنند.بهره وری نیروی کار باید سالانه 5/3 درصد افزایش یابد.

بهره وری سرمایه در 2 سال گذشته منفی بوده که باید یک درصد رشد کند و بهره وری کل عوامل تولید سالانه 5/2 درصد افزایش یابد. هر چقدر شروع برنامه عقب بیفتد تحقق رشد نیز دست نیافتنی خواهد بود.برنامه چهارم با شرایط فعلی هم خوشبینانه به نظر می رسد، هر چقدر هم که عقب بیفتد اهداف خوشبیانه تر خواهد بود.این هدف های خوشبینانه، الزام کشور است، اگر به این اهداف نرسیم دیگر باید امید اینکه زمانی به عنوان کشور پیشرفته رویمان حساب شود را کنار بگذاریم.

• اهداف خوشبینانه است و در عین حال الزامی. الزامی بودن آن را همه می پذیرند اما آیا این الزامات عملی است؟

ما راهکار عملی تحقق الزامات را هم در همه زمینه ها مشخص کرده ایم.کار مهم دیگری هم که انجام شده تهیه اسناد ملی بخشی، استانی و فرابخشی است به ویژه اسناد فرابخشی که مسائل کلیدی اقتصاد را بررسی کرده و پیشنهاد داده است.در برنامه های قبلی مسائلی بوده که چون حل نشده در برنامه های بعدی عینا تکرار شده است. این موارد تحت عناوین فرابخشی در 27 کمیته مشترک و 22 کمیته تخصصی بررسی می شود و هر کدام در قسمت مربوط به خود، پیشنهاد خود را ارائه می کنند.از مجموع پیشنهادات، 86 پیشنهاد در مورد مسائل کلیدی رسیده که در حال بررسی آن هستیم و نهایتا 25 مسئله کلیدی آن را جدا می کنیم و در دوره های پنج ساله برنامه، بیشتر تلاش ما مصرف حل کردن این مسائل می شود و اولویت تخصیصی منابع برنامه چهارم هم به این مشکلات اساسی اختصاص می یابد. اگر این مشکلات در برنامه چهارم به سرانجام برسد در برنامه های بعدی کار ما ساده تر می شود چون مسائلی مثل هدفمند کردن یارانه ها و یا فقر زدایی جزو این مسائل فرابخشی می شود.

همچنین خودکفایی در مصارف اساس کشاورزی که مقام معظم رهبری هم چندین بار به آن تاکید کرده از جمله همین موارد کلیدی است.از دیگر کارهای انجام شده در برنامه چهارم تهیه سند برای هر کدام از استان هاست بنابراین 28 برنامه استانی تهیه می شود که با برنامه های بخش تلفیق می شوند. این مورد نیز در برنامه های قبلی انجام نشده بود و جزو مشکلات نظام برنامه ریزی محسوب می شد. البته در برنامه سوم هم قصد انجام این کار وجود داشت اما با شکست مواجه شد.تنها راه تحقق الزامات خوشبینانه هم تصویب راهکارهای اجرایی است.

ادامه دارد