روزنامه شرق، شنبه ۲۲ آذر ۱۳۸۲ - ۱۸ شوال ۱۴۲۴ - ۱۳ دسامبر ۲۰۰۳

پاکسیما مجوزی: زمانی که مطبوعات کودک و نوجوان در تجمع اصلی آنان یعنی مدارس یافت نمی شود و زمانی که کتابخانه های مدارس خالی از کتاب های جذاب و سرگرم کننده است، وقتی تشویق به کتابخوانی از درون خانواده و مدرسه به کودک آموزش داده نمی شود و زمانی که به کتاب به عنوان یک دکور فرهنگی نگاه می شود نباید شگفت زده شد که یونسکو در آماری غیر رسمی اعلام کند که سهم ایران از مطالعه در روز کمتر از یک دقیقه است.

دست اندرکاران نشریات کودکان و نوجوانان اظهار می دارند که، ضعف جایگاه مطبوعات کودک و نوجوان به عملکرد نادرست مسئولین امر برمی گردد که با نگاهی انحصاری از ورود تمامی نشریات به داخل مدارس جلوگیری می کنند و زمانی که تنها نشریه ورودی به مدارس، نشریه خود وزارت آموزش و پرورش است و هیچ نشریه دیگری حق ورود به مدارس را ندارد، چگونه می  توان انتظار داشت که کودکان با توجه به سن کمشان به تنهایی جلوی دکه های روزنامه فروشی بروند، و حتی اگر رفتند هم به خاطر کوتاهی قدشان قادر به دیدن مجلات و یا نشریات خود بر روی دکه های بلند نیستند.

شاید گفته های تکراری کارشناسان مبنی بر آموزش کتابخوانی از کودکی و از درون خانواده ها باید شکل بگیرد، اثر خود را از دست داده است که مدارس نیز تنها با تکرار آن حرف ها تلاش شایانی برای آشتی کودکان با دنیای کتابخوانی نمی کنند!

بیگانگی کودک و نوجوانان با دنیای مطبوعات وکتاب باعث شده است تا کارشناسان بر این نظر متفق القول باشند که ما مطبوعات کودک و نوجوان موفقی در ایران نداریم. هرچند استثناهایی در این بین وجود داشته است ولی با بسته شدن چنین نشریاتی آنان نیز به تاریخ مطبوعات پیوسته اند.

معصومه انصاریان، معاون انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این خصوص می گوید: «واقعیت این است که کودکان و نوجوانان ما اهل نشریه نیستند. آنها بیشتر مشتری تلویزیون هستند. به جرأت می توان گفت بچه های ما به طور متوسط روزی چهار ساعت وقتشان را پای تلویزیون از دست می دهند و بعد از تلویزیون به سراغ کتاب می روند.»

وی در ادامه گفته های خود چنین اضافه می کند: «در دو دهه پس از انقلاب، به دنبال رشد چشمگیر ادبیات کودک و نوجوان، ترجمه کتاب های خوب دنیا، توسعه و تعدد مراکز نشر کتاب کودک و نوجوان، حمایت مراکز آموزشی و تربیتی از کتاب کودک و نوجوان، فرهنگ کتابخوانی تا حدی در بین بچه ها رایج شده است؛ اما فرهنگ نشریه خوانی هنوز خیر.»

کمبود مخاطب مطبوعات کودک و نوجوان در کشور چه بسا به این مسئله بر می گردد که تأمین اقتصادی ندارد و همین عامل مانع رشد آن می شود. تا جایی که کارشناسان عنوان می کنند نبود آگهی در مطبوعات کودک و نوجوان یکی دیگر از مشکلات این نشریات است.

انصاریان در خصوص فقدان آگهی تبلیغاتی در نشریات کودک و نوجوان چنین می گوید: «چون کودک در بازار اقتصاد نقشی ندارد، نشریات آنها هم محل مناسبی برای درج آگهی نیست، در نتیجه نشریات کودک و نوجوان منبع درآمد ندارند.»

در این جاست که دولتی بودن مطبوعات کودک و نوجوان مطرح می شود و از سویی انتقاداتی نیز بر این مطبوعات وارد است زیرا در مطبوعات دولتی نیروی کار ثابت و نظارت ویژه ای وجود دارد که در مطبوعات خصوصی این نکات دیده نمی شود ولی از آنجا که مطبوعات خصوصی بر اثر هزینه های شخصی تداوم متزلزلی دارند نتیجه این شده است که مطبوعات دولتی همچنان بر آنان غلبه داشته باشد.

غیر از این زمانی که مطبوعات کودک و نوجوان از لحاظ سرمایه فیزیکی کم اهمیت انگاشته می شود و نبود نیروی متخصص باعث می شود تا مشکلاتی مبنی بر نشناختن مخاطب و درست ارتباط برقرار نکردن با آنان نیز به وجود آید که در نتیجه کودکان را از نشریات خود دور می کند.

عرفان نظرآهاری، مدرس دانشگاه و عضو هیات داوران ششمین جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان یکی دیگر از دلایل موفق نبودن عملکرد مطبوعات کودک را به خاطر عدم حضور گروه حرفه ای و روزنامه نگار می داند و معتقد است افرادی که در خصوص مطبوعات کودکان کار می کنند، بیشتر در حوزه ادبی فعالند و همین باعث می شود اگر کودک گرایشی به ادبیات نداشته باشد از این نشریات دوری کند و یا به آن روی نیاورد.»

ششمین جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان امسال ۳۴ نشریه را در خود جای داده است که قدیمی ترین آن همان «کیهان بچه ها» است. وجود برخی از نشریات جدید در عرصه مطبوعات کودک و حذف سریع آنان از این چرخه مهر تاییدی بر عدم حمایت های مالی و اقتصادی است که در آنان به چشم می آید.

با نگاهی به تاریخچه مطبوعات کودک و نوجوان در ایران می توان به این نتیجه رسید که از زمان انتشار جدی ترین نشریه کودک در سال ۱۳۲۳ با نام «بازی کودکان» به سردبیری عباس یمینی شریف تا به امروز مطبوعات کودک و نوجوان به آن رشد مطلوب خود نرسیده و همچنان کودک باقی مانده است.

غیر از این انصاریان در خصوص مطالب منتشره در مطبوعات کودک و نوجوان نیز چنین اشاره می کند و می گوید: اختصاص یافتن چنین چیزی در حدود نصف مقاله ها به شخصیت های ادبی و هنری، رویکرد قابل اعتنایی است، اما آیا کسی از مسئولین از خودشان می پرسند وقتی درباره شخصیت های ادبی و هنری حرف می زنیم به راستی انگیزه ما چیست؟ آیا برای برانگیختن و تشویق مخاطب است؟ آیا برای معرفی نمونه های موفق است؟ اگر چنین است که هست، چرا در ارائه مطالب به عوامل انگیزشی و جذابیت توجه نداریم؟

انصاریان از صدای تکراری در مطبوعات کودک و نوجوان می گوید و تکرار حرف های دیگران، رادیو، تلویزیون در مطبوعات کودک و نوجوان آیا بی توجهی به نیاز، سلیقه و ویژگی مخاطب نیست؟ غیر از این سهل انگاری در نگارش نیز دلیلی است که به تدریج از رونق خود می کاهد و مخاطبان خود را از دست می  دهد.

هر چند هستند افرادی که علت کمبود مطالعه کودک و نوجوان را افزایش و گسترش بازی های کامپیوتری می دانند و عوامل دیگری مثل اینترنت، ماهواره، تلویزیون و... نیز در آن دخیل هستند ولی گروهی دیگر معتقدند اگر نشریات کودکان قوی و همگام با علایق بچه ها شوند می توانند جایگاه خودشان را همچنان حفظ کنند.

در آخر اینکه رفع معضل اقتصادی، یافتن مخاطب کافی، عدم وابستگی به دولت، تکیه و توجه زیاد به سرمایه های فیزیکی، توجه کافی به نقش نیروی انسانی در حرفه ای شدن و بالا بردن شمارگان می تواند جایگاه اصلی مطبوعات کودک و نوجوان را آشکار کند.