روزنامه شرق، شنبه ۶ دی ۱۳۸۲ - ۴ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۷ دسامبر ۲۰۰۳

گروه علم، سلیمان فرهادیان: طبق آمار موجود در هر سال بیش از ۳ میلیون زمین لرزه در جهان روی می دهد یعنی در هر ۱۱ ثانیه یک زمین لرزه. ولی اغلب آنها ضعیف هستند. امروزه بهترین نظریه ای که در مورد دلایل وقوع زلزله ارائه شده است نظریه تکتونیک صفحه ای یا صفحه های زمین ساختی نام دارد. طبق این تئوری لایه های سطح زمین از صفحه هایی تشکیل شده است که روی لایه های نرم تر دیگری قرار گرفته است. حال اگر به دلیلی این صفحات بسیار عظیم که تشکیل دهنده قاره ها هستند، به حرکت درآیند (از یکدیگر دور شوند، به سمت یکدیگر حرکت کنند یا ضمن حرکت در خلاف جهت به یکدیگر بمالند) زلزله رخ می دهد و گسل هایی به وجود می آید. در مناطق حوالی این گسل ها احتمال وقوع زلزله بیشتر از سایر مناطق است. هنگامی که این صفحه ها به حرکت درآیند، انرژی آنها به صورت امواج زلزله آزاد می شود. برای بررسی قدرت امواج زلزله از مقیاس های متفاوتی استفاده می شود که از جمله آنها می توان به مقیاس ریشتر و مقیاس مارسلی اشاره کرد. برای بیان بزرگی یا اندازه یا مقدار انرژی آزاد شده طی یک زمین لرزه از مقیاس ریشتر استفاده می شود. مقیاس ریشتر لگاریتمی است، یعنی با افزایش یک واحد در مقیاس ریشتر دامنه موج زلزله ده برابر می شود. یعنی دامنه موج زلزله ۶ ریشتری ده برابر دامنه موج زلزله ۵ ریشتری است و دامنه موج زلزله ۷ ریشتری ۱۰۰ برابر دامنه موج زلزله ۵ ریشتری است. اما مقدار انرژی آزاد شده با افزایش یک واحد در مقیاس ریشتر، ۷/۳۱ برابر می شود. یعنی مقدار انرژی آزاد شده در زلزله ۷ ریشتری هزار برابر زلزله ۵ ریشتری است. شدیدترین زلزله ثبت شده زلزله ای ۵/۹ ریشتری بود، هر چند که احتمال دارد زلزله های شدیدتری در تاریخ طولانی کره زمین روی داده باشد. معمولاً انسان نمی تواند زلزله هایی را که کمتر از ۳ ریشتر قدرت داشته باشند، احساس کند. اما زلزله هایی که ۴ ریشتر یا بیشتر قدرت داشته باشند، می تواند خسارت هایی به بار آورد. البته قدرت زلزله یکی از عواملی است که در میزان خسارت وارده شده نقش دارد، اما عوامل بسیار دیگر از جمله ساختار لایه های زمین و استحکام بناهای ساخته شده توسط انسان و فاصله آن از مرکز زلزله نیزاز اهمیت بسیاری برخوردار است. میزان خسارت های وارد شده توسط زلزله را با مقیاس دیگری که مرکالی نام دارد اندازه می گیرند. نکته قابل توجه آن است که به رغم همه پیشرفت های انجام شده در رشته های مختلف علوم، پیش بینی دقیق زلزله غیرممکن است و دانشمندان فقط می توانند در مورد احتمال وقوع زلزله اظهارنظر کنند. حتی در صورت پیش بینی، مقابله با آن و جلوگیری از تخریب نیز از توان بشر خارج است، بنابراین شایسته است با اتخاذ تدابیر ویژه، حتی المقدور از میزان خسارت های وارده در صورت وقوع تصادف کاست.