يكشنبه 3 تير ,1375 23 ژوئن ,1996 سال چهارم , شماره 1000

قطعات مجزا و مواد نيمه ساخته براي بازي از وسايل مكانيكي زمين بازي
ارزشمندتر است يك درخت براي بالا رفتن با ارزش تر از يك چرخ فلك است
تهيه فضاهاي بازي مجزا براي گروههاي سني متفاوت مثلا 3 تا 6 ساله ,
7 تا 12 ساله و 13 تا 17 ساله راه حل مطلوبي نيست , در هر كجاكه
امكان داشته باشد, برادران وخواهران با سنين متفاوت بايد بتوانند
در يك مكان بازي كنند. علاوه براين, در بيشتر مواقع, تكامل علائق به
بازيهاي مختلف با تكامل رواني گروههاي سني مطابقت ندارد. چرا نبايد
يك پسر بچه بزرگتر دوباره بتواند در گودال شن بچه هاي كوچكتر مشغول
بازي شود آيا به اين دليل كه آنها ديگر بزرگ شده اند درصورتي كه
درست همان بازيهايي كه ما بزرگسالان براي يك گروه سني نامناسب
مي دانيم براي تعادل دروني كودك ارزشمند و ضروري است. نمي توان ادعا
كرد كه زمينهاي بازي متفاوت و به ويژه براي بچه هاي مدرسه و بزرگسالان
لازم است. بلكه اين طراحان زمين بازي هستند كه بايد قسمتهاي مجزا را
به طريقي ترتيب دهند كه بچه ها, نوجوانان و جوانان بتوانند در آنجا
بازيهاي مناسب با گروه سني خود را انجام دهند. بنابراين مي توان فقط
سه نوع زمين بازي توسط طراحان درنظر گرفت:
الف فضاهاي بازي بچه هاي كوچك نزديك به خانه, در خانه يا حياط,در
مجموعه هاي مسكوني و فضاهاي بازي كودكستان.
ب زمين بازي براي تمام گروههاي سني كودكان كه در آنجا عمدتا
بازيهاي بچه هاي بزرگتر, نوجوانان وجوانان انجام خواهدشد.
ج زمين بزرگ بازي و مركزتفريحي براي كودكان و بزرگسالان. اين
زمينهاي بزرگ بازي نبايد از خانه خيلي دور باشند و حداكثر با يك ربع
ساعت پياده روي براي بچه هاي بزرگتر, قابل دسترس باشند. درصورتي كه
زمين بازي امكانات جالبي را فراهم آورد, بچه هاي بزرگتر شادمانه از
آن استفاده مي كنند. (در اين سنين معمولا نوعي پافشاري براي دور شدن
از خانه وجود دارد). ازطرفي بايد از ايجاد زمينهاي بازي فاقد شخصيت
و بسيار بزرگ در حومه شهرها يا روستاها كه از محل هاي مسكوني دور
است ,خودداري كنيم. زمين بازي, كودكان يك ناحيه را كه در مدرسه و
بازيهاي روزمره با يكديگر آشنا هستند را در يك مكان دور يكديگر جمع
مي كند.
10 شرط آموزشي در بازي
به هنگام طراحي و تجهيززمينهاي بازي, بايد مهمترين كاركرد آنها
را كه همان بازي است درنظر داشته باشيم. اين نقطه نظر بسيار بديهي
به نظر مي رسد ولي با اين وجود اكثر زمينهاي بازي داراي وسايل نصب شده
نامناسب هستند. به نظر مي آيد كه طراح, نقشه اش را بيشتر از جنبه
زيباسازي دارودرخت و گل و بته ها طراحي كرده باشد, تا براي بازي و
بازي كردن.
معماران, طراحان منظرساز ومتخصصان آموزشي بايد براي ايجاد
راه حلهاي مناسب در مورد زمينهاي بازي با يكديگر همكاري و
تشريك مساعي كنند و توجه داشته باشند كه كودك و بازي او بايد عامل
تعيين كنند, در طراحي زمينهاي بازي باشد, نه مسايل معماري.
زمين بازي براي سرگرمي هاي غيرفعال و منفعلانه منظور نشده و بايد
بازي فعال, خودانگيخته و آفريننده را تشويق كند. معجون درهم وسايل
بازي فقط به ايجاد يك مهد روبازمنجر مي شود. بهتر است فرصت
انگيزش و توسعه تخيل و فعاليت ازطريق بازي را ازدست ندهيم ,وگرنه
نبايد از رفتار منفعل و عطش سرگرمي اين همه جوان و سالمند شكوه
كنيم.
قطعات مجزا و مواد نيمه ساخته براي بازي از وسايل مكانيكي زمين
بازي ارزشمندتر است. يك درخت براي بالارفتن باارزش تر از يك چرخ فلك
است ,يك گودال شني مهمتر از تاب است. مواد و مصالح براي ساختن و
آزمودن ارزشمندتر از تنيس روي ميز است. البته مقصود, حذف تاب و تنيس
روي ميز از زمينهاي بازي نيست, بلكه بايد به هنگام انتخاب وسايل
زمين بازي بيشتر به بازي فعال و آفريننده بينديشيم.
طراحي و تجهيز زمين بازي بايدبا بازي هاي گروه سني خاصي كه آن
زمين برايشان ايجاد مي شود منطبق باشد, بازي خردسالان با بازي
كودكاني كه به مدرسه مي روند و همچنين بازي دختران با پسران متفاوت
است.
زمين بازي بايد انواع امكانات رابراي بازي ارائه دهد. زمين بازي
باتاب و محوطه چمن كافي نيست. ساعتهاتاب خوردن مي تواند به همان
اندازه بازي با ماشين هاي بازي خسته كننده باشد. زمين بازي, تا حد
امكان, بايد فعاليتهاي هنرمندانه و سازنده را در كنار بازيهاي
پرتحرك تشويق و ترويج كند. طراحي زمين بازي بايد كاركردها و حركات
بازيهاي گوناگون را منعكس سازد. وسايل بازي در بيشتر زمينهاي بازي,
مجموعه درهمي از وسايل مختلف است كه بطور اتفاقي در كنار يكديگر
قرار گرفته و محيط مناسبي براي بازي فراهم نمي سازد. طراح زمين بازي
بايد با در نظر گرفتن كل فضاي موجود,فضاي بازي مناسبي ايجاد كند
كه با توزيع مناسب تجهيزات مختلف, برحسب كاركرد و استفاده از آنها,
قسمتهاي مختلف زمين را با يكديگر تركيب سازد.
بهتر است بازيهاي رويايي وخيالي را فراموش نكنيم كه در آن كودكان
وقت خود را تماما متوجه به عروسكها و مانند آنها مي كنند. زمين بازي
نبايد منحصر به بازيهايي اختصاص يابد كه تعداد يا گروههاي متعددي در
آن حضور مي يابند. گاهي اوقات كودك مي خواهد در خودش فرو رود. دختراني
را در نظر بگيريد كه به هنگام بازي با عروسكها, خود را به جاي افراد
بزرگتر مي گذارند. حجره هاي بازي و بوته ها و گياهان مي توانند يك اتاق
بازي صميمي را در هواي آزاد, ايجاد كنند, چيزي كه براي اينگونه
بازيها ضرورت دارد. زمينهاي بازي وسيع و مسطح مناسب كودكان نيستند,
اينگونه زمينها بيشتر به كارخانه هاي بازي پرسروصدا شبيه هستند.
معمار و طراح منظرساز بايد به هنگام طراحي زمين, خودش بازي
كند. مثلا زمينهاي بازي با تپه هاي طبيعي و مصنوعي بسيار بيشتر مورد
علاقه و توجه كودكان است تا زمينهاي مسطح و يكنواخت. نيازي نيست يك
سرسره را به حالتي مصنوعي در وسط فضاي باز قرار داد. بلكه مي توان از
آن در يك سراشيبي بهترين استفاده را كرد تا مثلا به عنوان ورودي
زمين بازي عمل كند.
براي ساختمان, تجهيزات ونگهداري زمين بايد همكاري والدين و افراد
محل را جلب كرد. والدين بايد بدانند كه زمين بازي چيزي است كه به
آنهامربوط مي شود. اين محل نبايد توفقگاه جديدي براي كودكان باشد,
بلكه برعكس بايد تمام خانواده را از طريق بازي و بازيها دور هم جمع
كند.
طراحي و سازماندهي
مي دانيم كه زمين بازي براي كليه سنين و با همه مشخصات لازم يك
راه حل دست نيافتني و آرماني است. البته در مورد زمين بازي
بچه هاي بزرگتر بايد در آينده ,هرچه بيشتر از محوطه هاي صرفاسبز
كه تنها امكان بازيهاي پرتحرك را مي دهد, بپرهيزيم. تا زماني كه
زميني كافي براي بچه هاي بزرگتر و نوجوانان وجود نداشته باشد كه
بتوانند در آنجا به شيوه اي خلاق بازي كنند, جايي براي شكوه و شكايت
از رفتار بسياري از جواناني كه بدون علاقه در جستجوي لذت مي گردند و
فقط تماشاچي بازيها و شيفته ماشينهاي قمار بازي و مانند آنها هستند,
نخواهد بود.
طراح بايد بداند كه از طريق مكان يابي مناسب تك تك عناصراست كه
بازيها و فعاليتهاي گوناگون بطور طبيعي و بدون ايجاد مزاحمت براي
يكديگر, دريكديگر ادغام مي شوند.
اين موضوع درباره زمين بازي بچه هاي كوچكتر نيز صدق مي كند,اگر چه
زمين بازي كليه گروههاي سني در ابعادي بزرگتر, در يك محوطه به
مساحت دست كم حدود1000 مترمربع ترجيحا با تپه ودرخت , بجاي يك
زمين كاملامسطح است. يك زميني بازي با مشخصات فوق را بايد از طريق
مقامات مسئول با همكاري نزديك انجمنهاي خصوصي محلي, طراحي, ساخت و
نگهداري كرد.
به هرحال, زميني با اين خصوصيات ,يك گرداننده لازم دارد. بويژه
در زمينه فعاليتهاي كارگاهي و محوطه هاي ساخت و ساز. اين شخص نبايد
فقط يك ناظر باشد, بلكه بايد استعداد راهنمايي بچه ها را داشته باشد.
بايد بداند كه كودكان را چگونه مي توان تشويق كرد, بدون آنكه آنها را
خيلي لوس كند و اينكه چگونه مي توان بدون ايجاد انواع و اقسام
بازيهايا وسايل سرگرم كننده نيازدروني كودكان را براي بازي خلاقه
بيدار نمود. معلمان, دانشجويان ,معلمان كودكستانها, دانشجويان
علوم اجتماعي يا كساني كه رشته هنر و صنايع دستي را
گذرانيده اند,مي توانند براي انجام اين امور مناسب باشند. عامل اصلي
براي انتخاب چنين فردي آموزش مشخص تخصصي او نيست, بلكه بيشتر شخصيت
مهربان و خوش برخورد اوست. در درازمدت, معمولا يك گرداننده كافي نيست
و بايد همكاراني داشته باشد. در اين موارد فرصتهاي ارزشمندي براي
معلمان واجد شرايط كودكستانها, دانشجويان, دانشكده هاي تربيت معلم و
امثال آنها پيش مي آيد تا در اثر اين همكاري تجربه عملي كسب كنند.
البته والدين واز همه مهمتر كودكان را نيز بايد به مشاركت فعال در
كار اداره زمين بازي واداشت. اين وظيفه گرداننده است كه علاقه آنها
را به اين موضوع برانگيزد. كودكان و نوجوانان خودشان بايد در ساخت و
بهينه سازي فضاي بازي مربوط به خود شركت كنند. بنابراين يك زمين
بازي مخصوص كليه سنين هرگز كاملا تكميل نشده و هر سال متفاوت از سال
قبل به نظر خواهد رسيد. بخشهاي معيني, بويژه حياط ساختمان زيبايي
ظاهري ندارند. اما آيا براي داوري درباره كيفيت يك زمين بازي ملاكهاي
زيبا شناسانه, الزاما مهمترين معيار هستند
زمين بازي فقط نبايد تسهيلات وامكاناتي براي بازي ارائه دهد,بلكه
بايد وسيله آموزشي كودكان باشد و اين با ايجاد روحيه تيمي و
همدلي متقابل در خلال بازي صورت مي گيرد.
سخن آخر
به يقين, زمان آن رسيده است كه عناصر انساني كالبد شهر, يعني
مراكز تفريحي و بازي را درواقعيت بي روح شهرهاي گسترده امروزي به
رسميت بشناسيم. اين مسئله اي است كه در سالهاي اخير بسياري از
برنامه ريزان شهري و معماران در سراسر جهان به دنبال آن هستند.
متاسفانه در حيطه برنامه ريزي شهري و با توجه به موقعيت كنوني آن ,
اغلب هنوز هم بر اين نظر پافشاري مي شود كه مشكل بازي به سادگي تحت
عنوان فضاي بازي اطفال و كودكان گنجانيده و حل خواهد شد. به
نيازهاي متفاوت دانش آموزان, نوجوانان و بزرگسالان براي بازي و تفريح
هيچگونه توجهي نمي شود. اهميت عظيم بازي و فراغت خلاق براي كليه
گروههاي سني درك نمي شود. خاك بازي و كندن گودال شني توسط كودكان با
كل خانواده و يا با اجتماعي كه در يك مجموعه آپارتماني يا يك محله
زندگي مي كنند پيوندي نمي يابد. شگفت آور نيست اگر زمينهاي بازي معمولي
والدين, شايد حتي ناآگاهانه, جايي است كه به آساني از دست كودكانشان
خلاص شوند. بدين سان, سنگي بر بناي كج زندگي خانوادگي كه در حال
فروپاشي است, اضافه مي شود.
امروزه هزاران شهرك و روستابه سرعت در حال گسترش و توسعه هستند.
خيابانها و منازل, مدارس و كارخانه هاي جديدي ساخته مي شود. بنابر اين
اختصاص دادن و آماده كردن فضاهاي بازي و تسهيلات تفريحي براي كليه
گروههاي سني در اين اماكن از اهميت فوق العاده اي برخوردار است.