سه شنبه 5 تیر ,1375 25 ژوئن ,1996 سال چهارم , شماره 1002

اشاره:
در ده سال اخیر شاهد آمارهای هشدار دهنده ای در مورد رشدجمعیت جهان و
تغییراتی که در پراکنش این جمعیت روی می دهد بوده ایم. توسعه شهری
در حال حاضر و در آینده از اهمیت بسیاری برخوردار خواهد بود. واقعیت
این است که شمار بسیاری از انسانها در شهرها و اطراف آنها متمرکز
شده اند و نیمی از جمعیت جهان در شهرها در حال تکاپوهستند.
رشد جمعیت در شهرها به خاطر مهاجرت از مناطق روستایی و همینطور
افزایش طبیعی جمعیت روستایی است. هر چند در هر دو مورد بالا شاهد
کاهش بوده ایم ولی هیچ دلیلی مبنی بر کاهش جذابیت شهرها برای جمعیت
روستایی در قرن آینده وجود ندارد. برخی ممکن است فکر کنند که فقر در
مناطق روستایی بویژه در محیط طبیعی و زیبای روستا, بهتر از تحمل
بدبختی در آلونک ها و حصیر آبادها یعنی جایی که حدود دوسوم جمعیت
بسیاری از کلان شهرهای جهان سوم در آن زندگی می کنند, می باشد. اما هر
دوی این موارد به یک اندازه نابود کننده هستند (هر چند ممکن است فقر
در مناطق روستایی کمتر به چشم بیاید)
قابل پیش بینی است که با رشدی که برای شهرها در سالهای آینده پیش بینی
می شود,در آینده شاهد مشکلات بسیاری در رابطه با طرح ریزی و اداره
سیستم های شهری باشیم. این رشد اثرات قابل توجهی روی کیفیت زندگی در
شهرها دارد و خواهد داشت. این اثر تا حدی است که ثبات اجتماعی و
سیاسی شهرها را تحت تاثیر قرار می دهد. حتی این خطر نیز وجود دارد که
مناطق روستایی نتوانند انرژی, مواد خام, نیروی کار و بویژه آب, غذا
و دیگرتقاضاهای شهرها را تامین کنند.
تجربه نشان داده است که ما نیاز به بکارگیری رهیافت های میان بخشی و
جامع باتکیه روی اکولوژی و جنبه های اقتصادی اجتماعی وتوسعه
پایدار داریم. در این رهیافتها باید سطوح مختلف توسعه و تنوع فرهنگی
و طیف وسیع سیستم های دولت که کنترل ناپایداریهای فعلی را عهده دار
هستند, در نظر گرفت. ما باید واکنش های متقابلی را که سیستم های شهری
و بین این سیستم ها و زمین های اطراف آنها وجود دارد, مطالعه و درک
کنیم. در عین حال به جای راه حل های کوتاه مدت که فقط مسکن هستند باید
دید وسیع و بلندمدت داشته باشیم.
به سوی شهرهای غنی
شهرها به عنوان اکوسیستم
در یک رهیافت اکولوژیکی شهر نیز مانند هر اکوسیستم دیگری ساختار و
عملکرد عناصر زنده و غیرزنده و تبدیل چرخه انرژی و ماده ویژه خود
را دارد. در ضمن سازمان فضایی مشخص و تغییراتی در طی زمان دارد که
مدل های رفتاری, پراکنش گونه ها و جمعیت ها و پویایی جامعه را متاثر
می کند. به هر حال به طور کلی ویژگیهای مشخصی هستند که نشان دهنده
اکوسیستم های شهری می باشند که به طور خلاصه می توان آنها را به صورت
زیر جمع بندی کرد:
o با مطالعه جریانها, واکنش های متقابل و تبادلات شهرها بویژه در
رابطه با دیگر اکوسیستم هایی که به آن وابسته است می توان فهمید که
اکوسیستم شهری یک سیستم مشخصا باز است.
o از نقطه نظر اجتماعی و جمعیت , اکوسیستم شهری ایجاد مقدار زیادی
اطلاعات ,دانش, خلاقیت, فرهنگ, تکنولوژی و صنعت و غیره می کند که آنها
را به دیگر سیستم ها نیز صادر می کند.
o از نقطه نظر زیستی , اکوسیستم های شهری کاملا غیرتولیدی هستند
بنابراین به میزان زیادی به مناطق اطراف وابسته هستند.
سیستم های شهری مقدار زیادی انرژی مصرف می کنند. علاوه بر این نیاز به
انرژی, مواد خام و بویژه آب در شهرها افزایش روزافزون دارد زیرا
ماشین ها جای انسانها را می گیرند.
o همچنین سیستم های شهری مقدار زیادی زباله ایجاد می کنند که در نواحی
اطراف شهرها باید وارد چرخه سوخت و ساز طبیعت شوند. در حالی که این
نواحی به علت کمبود انرژی و مواد در مضیقه می باشند. بنابراین
اکوسیستم های شهری اثر بسیار شدیدی روی محیط زیست فیزیکی و انسانی
می گذارند و گستره این تاثیر از مناطق مجاور شهرها تا دیگر بخش های
کره زمین که هزاران کیلومتر با آن فاصله دارد کشیده شده است.
o رشد شهری شامل تغییرات شدید بر اثر اشغال زمین ها و استفاده از خاک
است. این تغییرات به شدت با یکدیگر تداخل پیدا می کنند و نمودهای
اقتصادی دارند.
o وابستگی و مدل عرضه و تقاضا در این اکوسیستم باعث می شود شهرهای
بزرگ از نظر زیست محیطی و اقتصادی اجتماعی بی ثبات, شکننده و بسیار
آسیب پذیر شوند.
o ویژگی بی همتای اکوسیستم شهری بعد انسانی آن است که شامل تمام
جنبه های جمعیت انسانی مانند جنبه های فرهنگی, اجتماعی, روانشناسی ,
اقتصادی و اجتماعی سیاسی است. بعد انسانی شامل متغیرهایی است که
تعریف کردن آنها مشکل و به کمیت درآوردن آنها دشوارتر است. مانند
خلاقیت, احساس امنیت, رضایت از کار, هدف, ملاحظات زیباشناختی و غیره.
اگر این جنبه های واقعی را که به همان اندازه که روی کیفیت محیط زیست
اثر می گذارند روی تجربه و زندگی انسان نیز اثر می گذارد نادیده
بگیریم به نتیجه گیریها و نقطه نظرهای نادرست می رسیم و طرح ریزی و
مدیریت در جهت اشتباه پیش می رود.
تلاشها باید در جهت افزایش کارآیی و تامین نیازهای شهرها توسط خود
این اکوسیستم ها و به حداقل رساندن پیامدهای آنها روی محیط اطرافشان
(چه نزدیک وچه دور) باشد. باید همیشه به خاطر بسپاریم که شهرها
اکوسیستم های انسانی هستند که توسط انسانها و برای آنها بوجود
آمده اند.
ایجاد و بکارگیری یک نظریه جدید
ایده همه جانبه تر و کامل تر که شامل روابط متقابل در اکوسیستم شهرها
است ازطریق استفاده از مدل ها و بکارگیری آنالیز سیستم ها امکان پذیر
است . مطالعاتی که از دهه 70 شروع شده است , نقطه شروع این مدل ها یا
چار چوب های فرضیه ای است. مطالعات نامبرده موارد زیر را در بر
می گیرد: جریان انرژی و مواد (بویژه آب;) جریان اطلاعات و مردم; روابط
درونی جریانهای ورودی به سیستم های شهری و محیطهای اطراف آنها;
مطالعه درک مردم مختلف در مورد محیط زیست که شامل بچه ها نیز است ;
مطالعه فضاهای سبز در داخل و بیرون شهرها; ارزیابی و درک ریسک و
غیره . برنامه انسان و کره مسکون( MAB ) یونسکو در زمینه مطالعات
اکولوژیکی جامع و تلفیقی سیستم های شهری و محیطهای اطراف آنها
به عنوان اساسی برای طرح ریزی و مدیریت, نقش مهمی داشته و دارد.
موانع و محدودیتها
بحرانهای زیست محیطی باعث جدی شدن بحران های نهادی و اقتصادی شده اند.
نهادهای فعلی (فقط با چند استثناء) نمی توانند جوابگوی پیچیدگی و
بزرگی این مشکلات باشند.
بنابراین ما کمبود شدید منابع انسانی داریم و با این واقعیت که بخش
بزرگی ازنیروی کار تعلیم دیده, توانایی مقابله با مشکلات بوجود
آمده در محیط را ندارندروبرو هستیم. چیزی که باعث بدتر شدن اوضاع
شده است, نبود ارتباط و همکاری متقابل بین جامعه علمی و مسئولین
طرح ریزی, مدیریت و تصمیم گیرنده است. این مسئله باعث شده است که فقط
بخش کوچکی از تحقیقات زیست محیطی در طرح ریزی و مدیریت موثر باشند.
واضح است که نظرات مردم محلی نیز باید در نظر گرفته شود.
محیط زیست شهری واضح ترین نمونه است مبنی بر ضرورت در نظر داشتن
اثرات انسان روی محیط زیست و همه اثرات دیگر(شامل اثرات قابل لمس
و اندازه گیری و همینطور غیرقابل لمس و حتی غیرقابل اندازه گیری) که
محیط زیست تغییر شکل یافته توسط انسان, روی جمعیت انسان می گذارد.
ثابت شده است که رهیافت های بخشی ناکافی هستند و اثرات معکوس دارند.
اطمینانی نیست که بهترین طراحان شهری کشورهای صنعتی بتوانند به
نیازهای فوری شهرهایی که سالانه با نرخ افزایش صدها و هزارهاساکن
جدید روبه رشد هستند, پاسخهای سریع و کارآمد بدهند.
برنامه انسان و کره مسکون( MAB ) یونسکو روش هایی را برای پیدا کردن
راه حل های بهتر به منظور حل مشکلات حاد مدیریت شهری مطرح کرده
است. این کار به معنی دستیابی به راه حل های جدیدتر برای رفاه مردم
است. هدف دستیابی به شهرهایی است که می توانند خود را تامین کنند, با
طبیعت سازگاری داشته, منابع طبیعی کمتری درآنها مصرف می شود.
پیدا کردن راه حل های این مشکلات جهانی بایداز سطوح محلی شروع شود و
در عین حال چارچوب همکاری بین المللی حفظ شود. دراین راه هدف
اولیه, رفاه انسانها است به طوری که هر فردی امکان دسترسی به رفاه
را داشته باشد.
ادامه دارد

تمام حقوق محفوظ و متعلق به روزنامه همشهری است.
مجری فنی: موسسه گسترش اطلاعات و ارتباطات فرهنگی ندارایانه.