در قلب کویر قم، روستای حاجی‌آباد لک‌ها به عنوان نمادی از تاریخ پیچیده و غنی ایران نقش‌آفرینی کرده است. این منطقه در طول تاریخ شاهد مهاجرت‌ها و تبعیدهای متعددی بوده است. از جمله این مهاجرین، گروهی از طایفۀ سعدوند لک‌زبان بودند که در زمان قاجار به دلیل پیوندشان با کریم‌خان زند به این منطقه تبعید شدند. این افراد، تفنگچی‌های وفادار به اردوی زند محسوب می‌شدند و در جریان وقایع تاریخی از جمله مبارزات نایبیان علیه ارتش روس و حمایت از کابینۀ مهاجرت، نقش‌های مهمی ایفا کردند.

شکل‌گیری جامعه‌ای متنوع

در کنار آنان، گروه‌های دیگری از لرها، کاشانی‌ها و حتی مهاجران از کرمان، یزد و افغانستان به حاجی‌آباد آمدند. این تنوع قومی و فرهنگی باعث شد حاجی‌آباد به مکانی برای تبادل سنت‌ها و آداب مختلف تبدیل شود. این اقوام که ابتدا با چالش‌های سخت کویری مواجه بودند، با احداث قنات و بهره‌برداری از منابع طبیعی، شوره‌زارهای کویر را به باغات سبز و زراعتی پربار تبدیل کردند.

سنت‌ها و تغییرات

دامپروری و پرورش بز، کشاورزی با استفاده از تکنیک‌های قنات، و شترداری و کاروان‌داری، مشاغلی بودند که این مردم به آن‌ها روی آوردند. این فعالیت‌ها نشان‌دهنده توانایی آنان در انطباق با محیط و ایجاد تحول در جامعه‌ای ناهمگن است. حاجی‌آباد لک‌ها تنها یک روستای کوچک در دل کویر نیست، بلکه ماکتی کوچک از همزیستی مسالمت‌آمیز و بومی‌سازی سنت‌ها در ایران است.

مطالعه جامعه‌شناس‌محور

در تلاش برای درک بهتر این جامعه، محققان روایت‌های شفاهی، عکس‌ها و اسناد خانوادگی این مردم را جمع‌آوری کرده‌اند. هدف این تحقیقات، ارائه روایتی متفاوت از رویکردهای جامعه‌شناسی و تاریخ‌نگاری سنتی است. کتاب “تک‌نگاری حاجی‌آباد لک‌ها: روستایی کویری در گذار به شهر” به زودی منتشر خواهد شد و تلاش دارد تعاملات پیچیده‌ای را که بین فرهنگ‌های مختلف لکی، لری و کردی شکل گرفته‌اند برجسته کند.

این تحقیق نشان می‌دهد که چگونه این مردم در طول تاریخ خود، در برابر چالش‌های مختلف از جمله خشونت دولت‌ها و تلاش برای نوسازی‌های اجباری، مقاومت کرده و خود با نهادهای مردمی‌شان به پیشبرد زندگی در این منطقه پرداخته‌اند. حاجی‌آباد لک‌ها، با قدمت تاریخی خود، به خوبی نمایانگر گذار ایران از سنت به تجدد و تعاملات پیچیده دین و سیاست در بستر جغرافیای کویری است.