مقدمه

قم، یکی از شهرهای تاریخی و مذهبی ایران، با قدمتی که به دوران اساطیری و پادشاهان پیشدادی و کیانی بازمی‌گردد. این مقاله به بررسی روایت‌های تاریخی و اساطیری مربوط به پیدایش و گسترش قم می‌پردازد و نقش این شهر در متون حماسی همچون شاهنامه فردوسی را مورد توجه قرار می‌دهد.

قم در دوره اساطیری

دوران تهمورث

برخی از منابع تاریخی، تأسیس شهر قم را به دوران تهمورث، یکی از پادشاهان اسطوره‌ای پیشدادی، نسبت می‌دهند. تهمورث به عنوان پادشاهی که اقدامات بسیاری برای تمدن و فرهنگ ایرانی انجام داده است، در تاریخ اساطیری ما جایگاه ویژه‌ای دارد.

دوران کیخسرو

روایات دیگری از بنای قم در دوره کیخسرو، پسر کیکاوس و دومین پادشاه کیانی، حکایت دارند. کیخسرو یکی از پادشاهان بزرگ و اساطیری ایران است که در حکایات و روایت‌های تاریخی، نقش بسزایی در توسعه عمران و آبادانی مناطق مختلف ایران ایفا کرده است.

داستان مزرعه و نهر شهرستان

داستان جالب دیگری که در مورد قم مطرح شده، مربوط به مزرعه و نهر شهرستان است. بر اساس این روایت‌ها، در جنوب شرقی شهر قم، مزرعه و نهری به نام “شهرستان” وجود داشته که ابتدا ده و سپس به یک شهر تبدیل شده است. این ده را “خمانی” یا “همانی”، خواهر بهمن فرزند اسفندیار، بنا کرده است.

قم در شاهنامه فردوسی

نام قم در شاهنامه فردوسی سه بار ذکر شده است که این نشان‌دهنده شهرت این شهر در دوره‌های پیش از اسلام است. فردوسی، قم را در کنار شهرهای معتبر دوران پیشدادیان و کیانیان آورده و از رونق و اعتبار آن سخن گفته است:

بفرمود تا عهد قم و اصفهان
نهاد بزرگان و جای همان
نویسد ز مشک و زعنبر دبیر
یکی نامه از پادشاه بر حریر

این ابیات نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک و فرهنگی قم در تاریخ ایران است و نقش آن در عهد پیشدادیان و کیانیان را به خوبی نمایان می‌سازد.

منابع تاریخی

برای تأیید و توضیح بیشتر این روایات، می‌توان به منابع تاریخی و پژوهشی متعددی مانند “نزهةالقلوب”، “کتابچه تفصیل و احوالات دارالایمان قم”، و “تاریخ قم” مراجعه کرد که هر یک از این منابع به نوبه خود به بررسی جزئیاتی از تاریخ قم پرداخته‌اند.

نتیجه‌گیری

قم در تاریخ اساطیری و باستانی ایران جایگاه ویژه‌ای داشته و تأسیس آن به یکی از دوره‌های مهم تاریخی ایران برمی‌گردد. این شهر در طول تاریخ به واسطه موقعیت جغرافیایی و فرهنگی خود، همواره توجه ویژه‌ای به خود جلب کرده است. روایات تاریخی و اساطیری گوناگون از پیدایش و توسعه این شهر، نشانه‌ای از رونق و اهمیت قم در گذشته‌های دور است که امروزه نیز همچنان پابرجاست.