روزنامه همشهری، پنجشنبه 15 شهریور ,1375 5 سپتامبر ,1996 سال چهارم , شماره 1061

نقش آلودگی محیط‌ زیست در رواج فقر و بیماری‌های عفونی (واپسین بخش)

بیماری‌هایی نظیر ایدز و مالاریای جدید بر اثر تغییر ساختارهای محیط‌ زیست به وجود آمده است.

اشاره: در واپسین بخش از گزارش مربوط به نقش آلودگی محیط‌ زیست در بازگشت بیماری‌های عفونی، چگونگی پیدایش کانون‌های جدید نشو و نمای این قبیل بیماری‌ها که ریشه در آلودگی محیط‌زیست دارد، تشریح شده است. در کشورهای در حال توسعه، 80 درصد تمام بیماری‌های ناشی از مصرف آب آلوده به عوامل بیماری‌زا یا ناشی از آلودگی است. بیماری اسهال که موجب کم‌آبی و سوءتغذیه شدید می‌شود سالانه 3 میلیون کودک زیر پنج سال را در این کشورها به کام مرگ می‌فرستد. یک چهارم کل مرگ این گروه سنی ناشی از این بیماری است. در برخی مناطق وجود شرایطی مانند سوءتغذیه و فقدان بهداشت، آسیب‌پذیری افراد را در برابر بیماری‌های خفیف عفونی افزایش داده است. از میان هر پنج نفر از ساکنان جهان، یک نفر فاقد آب آشامیدنی پاکیزه است. تهیه آب آشامیدنی سالم و بهبود شرایط بهداشتی زندگی مردم می‌تواند درد و رنج ناشی از بیماری‌های وابسته به آب را بسیار کاهش دهد.

متخصصان امور بهداشتی اصطلاحی دارند به نام مالاریای ساخته دست بشر. منظور آن نوع مالاریاست که در نزدیکی پروژه‌های آبیاری، سدها، محل پروژه‌های ساختمانی بزرگ و مناطقی که در آن آب راکد وجود دارد و مناطقی که زه‌کشی آب آن خوب نیست به‌طور ناگهانی بروز می‌کند. این وضعیت در مناطقی به وجود می‌آید که به‌طور طبیعی مالاریا در آن وجود دارد اما تنها در دوره خاصی از سال که شرایط برای پشه مناسب است بروز می‌کند. این حالت در سراسر نواحی گرمسیری آسیا، آفریقا و آمریکا شایع است.

خود میکروارگانیسم‌ها یعنی ریزموجودات نیز در حال تغییر هستند. برخی از آن‌ها پیوسته بیماری‌زایی بیشتری پیدا می‌کنند و برخی دیگر به درمان با آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شوند. در اروپا، پنوموکوک مقاوم به پنی‌سیلین پیوسته موجب پیدایش بسیاری از عفونت‌ها می‌شود از جمله ذات‌الریه و بیماری عفونت شدید خون یا سپتی سمی که بسیار کشنده است. در سال 1979 تنها 6 درصد گونه‌های پنوموکوک به پنی‌سیلین مقاوم بودند اما تا سال 1989 این عدد به 44 درصد رسید.

از سال 1956، پلاسمودیوم یعنی انگلی که موجب بیماری مالاریا می‌شود به‌تدریج نسبت به کلروکین که داروی ضد آن است مقاوم شد. از آن زمان تاکنون انواع مقاوم به داروی مالاریا در سراسر نواحی گرمسیری گسترش یافته و نسبت به سایر داروهای مالاریا هم مقاوم شده‌اند و باعث بیماری‌های شدیدتری شده‌اند. مثلاً در ویتنام در بین سال‌های 1987 و 1990 موارد بیماری مالاریای مقاوم به دارو و میزان مرگ و میر ناشی از آن 3 برابر شد که این امر ناشی از عواملی مانند بروز مالاریای مقاوم به چند دارو، مهاجرت به مناطق جنگلی، فعالیت‌های معدن‌کاوی و فقدان منابع و مراقبت‌های بهداشتی مکفی بود.

به‌رغم این داده‌های ناخوشایند، طی قرن حاضر در مبارزه علیه بیماری‌های عفونی پیشرفت‌های چشمگیری به عمل آمده است. در سال 1979 به برکت واکسیناسیون 250 میلیون نفر از مردم جهان، بیماری آبله رسماً ریشه‌کن شد. فلج اطفال در 145 کشور ریشه‌کن شده است. در فاصله سال‌های 1988 تا 1994 تعداد موارد سالانه این بیماری ویروسی فلج‌کننده حدود 80 درصد کاهش یافت. اکنون تنها 100,000 نفر به بیماری دراکون‌کولیازیس یا کرم گینه مبتلا هستند، این بیماری شدیداً ناتوان‌کننده که موجب تورم وحشتناک اعضای بدن می‌شود در سال 1986 قریب 3.5 میلیون نفر را مبتلا کرده بود.

مبارزه و تلاش یونیسف برای مصون کردن اطفال در دهه 70 و 80 جان میلیون‌ها نفر را نجات داد. با وجود این، در سال 1993 قریب 2.4 میلیون کودک در اثر ابتلا به بیماری‌هایی که با واکسن قابل پیشگیری هستند مانند سرخک، کزاز نوزادان، سل و سیاه‌سرفه جان خود را از دست دادند.

منبع: Signs Vital, Platt, E. Anne
ترجمه: دکتر حمید طراوتی