نگاهی به مشاغل گره‌خورده با آب در تهران قدیم
آب، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر حیات در فلات ایران، همواره جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم داشته است. در تهران قدیم، این عنصر حیاتی نه‌تنها منبع بقا بود، بلکه زمینه‌ساز مشاغل متعددی شد که برخی از آن‌ها تا دهه‌های اخیر نیز ادامه داشتند. این مشاغل، که با مهارت، دانش و خلاقیت مردم در ارتباط بودند، بخشی از فرهنگ و تاریخ اجتماعی پایتخت را شکل داده‌اند. با پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی، بسیاری از این مشاغل به دست فراموشی سپرده شده‌اند. در ادامه، به مرور برخی از این مشاغل مهم و گره‌خورده با آب در تهران قدیم می‌پردازیم.
۱. مقنی یا چاه‌کن
مقنی‌ها (چاه‌کن‌ها) از جمله مشاغل پرارزش و تخصصی در تهران قدیم بودند.
- وظیفه:
- حفر چاه‌ها و قنات‌ها برای تأمین آب شرب و کشاورزی.
- اهمیت:
- در دورانی که موتورهای آب‌کش و سیستم‌های مدرن آبرسانی وجود نداشتند، مقنی‌ها نقشی حیاتی در زندگی مردم ایفا می‌کردند.
- افول شغل:
- با رواج موتورهای آب‌کش و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، این شغل به تدریج منسوخ شد.
۲. آب‌حوضی‌ها
آب‌حوضی‌ها وظیفه تمیز کردن و لایروبی حوض‌های آب خانه‌ها را بر عهده داشتند.
- نقش:
- در گذشته، حوض‌ها به‌عنوان مخازن ذخیره آب عمل می‌کردند، اما به مرور زمان به دلیل تجمع لجن و رسوبات نیاز به تخلیه داشتند.
- روش کار:
- آب‌حوضی‌ها با استفاده از سطل‌های حلبی، لجن و رسوبات ته‌نشین‌شده را از حوض‌ها خارج می‌کردند.
- اهمیت:
- این شغل در حفظ بهداشت و تأمین آب تمیز برای خانواده‌ها بسیار مهم بود.
۳. سقاها
سقایی یکی از مشاغل قدیمی و مورد احترام در تهران قدیم بود.
- وظیفه:
- تأمین آب برای مردم از طریق حمل آب با مشک‌های چرمی یا کوزه‌های سفالی.
- ویژگی‌ها:
- سقاها آب را با قیمتی اندک به مردم می‌فروختند یا در مواردی برای خیرات، آب را رایگان توزیع می‌کردند.
- آن‌ها حضرت عباس (ع) را پیر و الگوی خود می‌دانستند و سقایی را شغلی اخلاقی و معنوی می‌پنداشتند.
- شیوه کار:
- سقاها با لحنی شبیه شبیه‌خوانی مردم را به خرید آب یا خیرات برای اموات دعوت می‌کردند.
۴. بشکه‌داران و آب‌برداران قنات‌ها
در دوره پهلوی اول، صنف بشکه‌داران و آب‌برداران قنات‌ها شکل گرفت.
- وظیفه:
- حمل آب از قنات‌ها به محله‌های مختلف تهران با استفاده از درشکه‌های مجهز به بشکه‌های بزرگ.
- ویژگی‌ها:
- هر بشکه‌دار فقط از قنات مشخصی آب برمی‌داشت و موظف بود بهداشت آب را رعایت کند.
- این صنف زیر نظر انستیتو پاستور فعالیت می‌کرد.
- اهمیت:
- تا پیش از لوله‌کشی آب در تهران، بشکه‌داران نقش مهمی در آبرسانی به مردم داشتند.
- آمار:
- در سال ۱۳۳۵، ۴۲۰ دستگاه بشکه‌دار با ۱۲ هزار کارگر در تهران فعال بودند.
۵. میراب‌ها و تقسیم آب
میراب‌ها مسئولیت تقسیم عادلانه آب بین مردم را بر عهده داشتند.
- وظیفه:
- نظارت بر جریان آب در قنات‌ها و نهرها و تقسیم آن بر اساس نوبت‌بندی.
- روش کار:
- میراب‌ها با استفاده از ابزارهایی مانند پنگان (فنجان) و ساعت آبی، زمان‌بندی دقیقی برای توزیع آب تعیین می‌کردند.
- اهمیت:
- این شغل به حفظ نظم و جلوگیری از درگیری‌های محلی بر سر منابع آبی کمک می‌کرد.
تأثیر آب بر زندگی و مشاغل تهران قدیم
آب، به‌عنوان منبع حیات، در تهران قدیم نه‌تنها نیازهای اساسی مردم را تأمین می‌کرد، بلکه زمینه‌ساز ایجاد مشاغل متنوعی بود. از مقنی‌ها که با دانش و مهارت خود قنات‌ها را حفر می‌کردند، تا سقاها که با اخلاق و معنویت خود آب را به مردم می‌رساندند، هر شغل گره‌خورده با آب بخشی از فرهنگ و تاریخ اجتماعی تهران را شکل داده است.
جمع‌بندی
مشاغل مرتبط با آب در تهران قدیم، از جمله مقنی‌ها، آب‌حوضی‌ها، سقاها، بشکه‌داران و میراب‌ها، نشان‌دهنده اهمیت آب در زندگی مردم و تأثیر آن بر ساختار اجتماعی و اقتصادی شهر بودند. با پیشرفت تکنولوژی و لوله‌کشی آب، بسیاری از این مشاغل به تاریخ پیوستند، اما یاد و خاطره آن‌ها همچنان بخشی از هویت فرهنگی تهران است.
نظر شما