محله امانیه، یکی از مناطق تاریخی و شناخته‌شده در شمال تهران، داستانی پر از تغییرات و تحولات دارد. این محله، که در گذشته بخشی از زمین‌های بایر و پستی و بلندی‌های دره قشلاق شمیران بود، با تلاش برادران امان‌پور و تأثیر اقدامات افرادی مانند معیرالممالک، به یکی از مناطق مهم و پررونق تهران تبدیل شد. در این گزارش، به بررسی تاریخچه این محله و چگونگی شکل‌گیری آن پرداخته‌ایم.

دره قشلاق شمیران؛ پیش از شکل‌گیری امانیه

در گذشته، منطقه‌ای که امروز محله امانیه و خیابان جردن (آفریقا) را در بر می‌گیرد، بخشی از دره قشلاق شمیران بود. این دره، که از شمال به بلندی‌های الهیه و زرگنده و از جنوب به تپه‌های عباس‌آباد و داودیه محدود می‌شد، منطقه‌ای پر از پستی و بلندی بود. این زمین‌ها، که در آن زمان خالی از سکنه بودند، به دلیل موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به جاده‌ای که از شرق به تجریش می‌رسید (بزرگراه مدرس فعلی)، پتانسیل بالایی برای توسعه داشتند.

ماجرای بریدن تپه‌ها توسط معیرالممالک

معیرالممالک، یکی از رجال برجسته دوره قاجار، در باغ فردوس خانه‌ای داشت که از طبقه سوم آن می‌توانست منظره‌ای از تهران را ببیند. اما تپه‌های شمال دره قشلاق، دید او را مسدود می‌کردند. به همین دلیل، او دستور داد تا سر تپه‌ها را بتراشند و آن‌ها را هموار کنند. این اقدام، اگرچه در ابتدا برای رفع مزاحمت بصری انجام شد، اما زمینه را برای ساخت‌وساز و توسعه منطقه فراهم کرد.

ورود برادران امان‌پور و نام‌گذاری محله امانیه

در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی، فضل‌الله امان‌پور (کاپیتان نیروی دریایی) و نصرالله امان‌پور (سرلشکر)، که از یک خانواده یهودی اهل سروستان فارس بودند، بخشی از زمین‌های شمالی دره قشلاق شمیران را خریداری کردند. آن‌ها نام خانوادگی خود، امانیه، را بر این منطقه گذاشتند و پایه‌های اولیه محله امانیه و خیابان آفریقای امروزی را بنا نهادند.

شکل‌گیری محله امانیه

پس از خرید زمین‌ها توسط برادران امان‌پور، آن‌ها زمین‌ها را به افراد مختلف فروختند. خانواده‌های مشهوری مانند یعقوب سلیم، ایوب اصیل‌زاده، مشیری، نادری، علیزاده، بنی‌اسدی، شهنواز و علوی از نخستین ساکنان این محله بودند.

اقدامات مهم در توسعه محله:

1. ایجاد قنات عزتیه:
   یکی از اعضای خانواده مشیری، قناتی به نام عزتیه را از بالای کاخ سعدآباد به محله کشید و در سال ۱۳۲۵ منبع آبی ساخت که آب را به خانه‌های محله می‌رساند.
2. آبیاری باغ‌ها:
   قنات عزتیه باعث شد که باغ‌های گردو، گیلاس، انگور و انجیر در محله رونق بگیرند.
3. ساخت باغ‌های مسکونی:
   افراد ثروتمند مانند نادری، دولتشاه و حسن پیرایش، بخش‌هایی از زمین‌های محله را خریداری کرده و باغ‌های مسکونی بزرگی ساختند.

خیابان جردن؛ از نام‌گذاری تا توسعه

در اواسط دهه ۳۰، با گسترش خیابان پهلوی (ولی‌عصر فعلی)، دسترسی به شمال تهران آسان‌تر شد. این خیابان در سال ۱۳۴۸ به نام دکتر ساموئل جردن، مؤسس مدرسه البرز، نام‌گذاری شد. جردن، که سال‌ها در ایران زندگی کرده بود، این کشور را وطن دوم خود می‌دانست.

توسعه خیابان جردن:

• با ساخته شدن خیابان جردن، محله امانیه به سرعت توسعه یافت.
• زمین‌های بایر و تپه‌های هموار شده به محل ساخت خانه‌های ویلایی و برج‌های مسکونی تبدیل شدند.
• خیابان جردن به یکی از مناطق مرفه‌نشین و پررونق تهران تبدیل شد.

تغییرات جمعیتی و گسترش تهران

از سال ۱۳۴۵ به بعد، تغییرات اقتصادی و اجتماعی در ایران باعث مهاجرت گسترده مردم به تهران شد. این مهاجرت‌ها، که ناشی از اصلاحات ارضی، افزایش درآمد نفت و گسترش زیرساخت‌های شهری بود، باعث شد که جمعیت تهران به سرعت افزایش یابد.

تأثیر بر محله امانیه:

• ساکنان قدیمی محله به مناطق شمالی‌تر نقل مکان کردند.
• مهاجران جدید در محله‌های مرکزی و جنوبی تهران ساکن شدند.
• محله امانیه و خیابان جردن به منطقه‌ای برای سکونت طبقات مرفه تبدیل شد.

دهه ۷۰ تاکنون؛ تغییر چهره محله

از دهه ۷۰ به بعد، خیابان جردن به شاهراهی تبدیل شد که مرکز تهران را به شمال متصل می‌کرد. ساخت‌وسازهای گسترده، جای خانه‌های ویلایی و باغ‌های مسکونی را به برج‌های بلندمرتبه و ساختمان‌های تجاری داد.

ویژگی‌های امروزی محله:

• محله امانیه و خیابان جردن امروز به یکی از مناطق تجاری و اداری مهم تهران تبدیل شده‌اند.
• آپارتمان‌های بلندمرتبه و دفاتر اداری جای ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه را گرفته‌اند.
• کوچه‌های قدیمی، که نام باغ‌های مسکونی را داشتند، به نام‌های جدیدی مانند آرامش، عاطفی و طاهری تغییر یافته‌اند.

جمع‌بندی

محله امانیه، که روزگاری بخشی از زمین‌های بایر و پستی و بلندی‌های دره قشلاق شمیران بود، با تلاش افرادی مانند معیرالممالک و برادران امان‌پور، به یکی از مناطق مهم و پررونق تهران تبدیل شد. خیابان جردن، که نام خود را از یک شخصیت برجسته آموزشی گرفته است، امروز به یکی از مناطق تجاری و اداری پایتخت تبدیل شده و همچنان به‌عنوان نمادی از تغییرات اجتماعی و اقتصادی تهران شناخته می‌شود.