تاریخچه خواندنی قلعه زرنان؛ از برج و بارو تا روستای تقسیم‌شده
زرنان، روستایی با قدمتی چندصدساله، در شمال شرقی منطقه ۱۸ تهران و محدوده ناحیه ۶ این منطقه واقع شده است. این روستا که زمانی یک قلعه مستحکم با برج و بارو بود، امروز به دو بخش زرنان بالا و زرنان پایین تقسیم شده و دیگر نشانی از قلعه قدیمی آن باقی نمانده است. در این گزارش، به تاریخچه شفاهی این روستا از زبان موسپیدکرده‌های محلی و ساکنان قدیمی آن پرداخته شده است.
قلعه زرنان؛ شهری زرتشتی با برج و بارو
به گفته اهالی، قدمت زرنان به ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این منطقه در گذشته شهری زرتشتی بوده است.
- ساختار قلعه:
زرنان در ابتدا شبیه به یک قلعه بود که با دیوارهای بلند و چندین برج و بارو احاطه شده بود.- درهای چوبی بزرگ: در اطراف قلعه چندین در چوبی بزرگ وجود داشت که شب‌ها بسته می‌شدند.
- زنگوله‌های هشدار: به هر در، طنابی متصل بود که به زنگوله‌ای در داخل قلعه وصل می‌شد. کشیدن طناب، نگهبانان را از ورود افراد آگاه می‌کرد.
- هدف از ساخت قلعه:
این قلعه برای حفاظت از ساکنان در برابر راهزنان بیابانگرد و حیوانات خطرناک ساخته شده بود.
نگهبانی در قلعه؛ از تیر و کمان تا تفنگ سرپر
نگهبانی از قلعه زرنان بر عهده مردان روستا بود و به صورت دوره‌ای بین آن‌ها تقسیم می‌شد.
- سلاح‌ها:
- در ابتدا، نگهبانان از تیر و کمان برای محافظت از قلعه استفاده می‌کردند.
- با روی کار آمدن قاجار و انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت، تفنگ‌های سرپر و گلوله‌های چخماقی وارد شدند و نگهبانان به این سلاح‌ها مجهز شدند.
- برج‌های دیده‌بانی:
برج‌های قلعه در نقاط مرتفع ساخته شده بودند و نگهبانان از آن‌ها برای دیده‌بانی استفاده می‌کردند.
پوشش سنتی قلعه‌نشینان زرنان
لباس‌های مردم قلعه زرنان، چه مردان و چه زنان، نشان‌دهنده سادگی و در عین حال رعایت حجاب و زیبایی بود.
- پوشش مردان:
- لباس‌های بلند سراسری به نام ردا از پارچه چیت.
- شال کمری که به دور کمر بسته می‌شد.
- کلاه نمدی و کفش‌هایی مانند گیوه یا چارق.
- پوشش زنان:
- پیراهن‌های بلند یا دامن‌های پلیسه‌ای.
- روسری‌های بزرگ.
- کفش‌هایی به نام گالش.
زلزله‌ای که زرنان را به دو بخش تقسیم کرد
زرنان در ابتدا به صورت یکپارچه بود و چیزی به نام زرنان بالا و پایین وجود نداشت. اما یک زلزله شدید باعث تغییرات اساسی در ساختار قلعه شد.
- خسارت زلزله:
- بناهای خشت و گلی قلعه به شدت آسیب دیدند و بخشی از قلعه به کلی زیر آوار دفن شد.
- شکافی در قلعه ایجاد شد که باعث شد روستا به دو بخش زرنان بالا و زرنان پایین تقسیم شود.
- بازسازی:
پس از زلزله، مردم قلعه را مرمت کردند و زندگی عادی را از سر گرفتند. اما بخشی از قلعه که زیر آوار دفن شده بود، هرگز بازسازی نشد.
شغل و معیشت مردم زرنان قدیم
زرنان به دلیل آب‌وهوای خوش، منطقه‌ای مناسب برای کشاورزی و دامداری بود.
- کشاورزی:
مردم محصولاتی مانند گندم، جو و میوه‌های مختلف می‌کاشتند.- بخشی از محصولات برای مصرف خود نگه داشته می‌شد و بخشی دیگر برای فروش به بازار قلعه برده می‌شد.
- دامداری:
- کنار هر خانه، یک آغل پر از گوسفند وجود داشت.
- گوسفندان هر صبح به میدان قلعه برده می‌شدند و به چوپان سپرده می‌شدند.
- چوپانی نیز به صورت دوره‌ای بین مردان قلعه تقسیم می‌شد.
- حمل‌ونقل:
- تقریباً هر خانواده یک اسب داشت که برای عبور و مرور از آن استفاده می‌کردند.
- برخی از اسب‌ها به درشکه بسته می‌شدند و برای حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌شدند.
حمام تاریخی زرنان و بانی آن
یکی از چهره‌های نیکوکار و محبوب زرنان، حاج حیدرعلی امامی، معروف به باباحیدر بود.
- ساخت حمام:
باباحیدر اولین حمام عمومی زرنان را ساخت.- او اعلام کرد که هرکس در ساخت حمام کمک کند، روزی ۲ ریال دستمزد می‌گیرد.
- به این ترتیب، اهالی روستا بسیج شدند و حمام را ساختند.
- ویژگی‌های حمام:
- این حمام در ابتدا به صورت خزینه‌ای بود و بعدها به حمام نمره تغییر یافت.
- حمام تاریخی زرنان به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسید، اما به دلیل عدم رسیدگی، از بین رفت.
زرنان امروز؛ از قلعه تا شهر
امروزه زرنان دیگر نشانی از قلعه قدیمی خود ندارد و بیشتر به یک منطقه شهری تبدیل شده است.
- ساخت‌وساز:
بافت سنتی روستا جای خود را به ساختمان‌های مدرن داده است. - تغییر سبک زندگی:
زندگی ساده و صمیمی مردم قلعه به خاطره‌ای دور تبدیل شده و زرنان تنها نامی از یک روستا را یدک می‌کشد.
جمع‌بندی
زرنان، که روزگاری یک قلعه مستحکم با برج و بارو بود، امروز به یک منطقه شهری تبدیل شده است. این روستا با تاریخچه‌ای غنی، از زلزله‌ای که آن را به دو بخش تقسیم کرد تا حمام تاریخی باباحیدر، داستان‌هایی شنیدنی از گذشته دارد. اما با گذشت زمان و تغییرات گسترده، بسیاری از این خاطرات تنها در ذهن موسپیدکرده‌های محلی باقی مانده‌اند.
نظر شما