حاج‌مرزوق؛ پدر نوحه‌خوانی معاصر ایران و تحول‌آفرین مناسک شیعی
حاج‌مرزوق عرب حائری، طلبه و مداح عراقی ساکن کربلا، یکی از چهره‌های برجسته و اثرگذار در تاریخ مداحی و نوحه‌خوانی ایران است. او که به دعوت هیئت بنی‌فاطمه به ایران آمد، نه‌تنها سبک‌های جدیدی را در مداحی و سینه‌زنی معرفی کرد، بلکه تحولی بنیادین در مناسک و آیین‌های عزاداری شیعیان ایران به وجود آورد. حاج‌مرزوق به‌عنوان پدر نوحه‌خوانی معاصر ایران شناخته می‌شود و میراث او همچنان در فرهنگ مذهبی و مناسکی ایران جاری است.
سفر حاج‌مرزوق به ایران؛ دعوتی برای تحول
حاج‌مرزوق، که در کربلا به مداحی و طلبگی مشغول بود، با دعوت هیئت بنی‌فاطمه، یکی از قدیمی‌ترین هیئت‌های مذهبی ایران، در سال ۱۲۷۰ شمسی به ایران مهاجرت کرد.
- دلیل دعوت:
سبک مداحی حاج‌مرزوق در کربلا مورد توجه جمعی از بازاریان و فعالان مذهبی تهران قرار گرفت. آن‌ها با اصرار و پیگیری، حاج‌مرزوق را برای انتقال مهارت‌ها و اصلاح فرهنگ مناسکی به ایران دعوت کردند. - مهاجرت:
حاج‌مرزوق سرانجام دعوت را پذیرفت و در ایران ساکن شد. او نمونه‌ای از تعاملات میان‌فرهنگی شیعیان و انتقال دانش مناسکی از کشوری به کشور دیگر بود.
تحول در آیین‌های عزاداری؛ میراث حاج‌مرزوق
حاج‌مرزوق با حضور در ایران، تغییرات مهمی در سبک مداحی و سینه‌زنی ایجاد کرد که تا امروز نیز اثرات آن باقی مانده است.
۱. تغییر در سبک سینه‌زنی
- پیش از حضور حاج‌مرزوق، سینه‌زنی تند و سه‌ضرب در مناطق مرکزی ایران رایج بود.
- حاج‌مرزوق سبک جدیدی را معرفی کرد که شامل:
- سینه‌زنی واحد و نُص
- دمِ سرپا
- زمینه‌خوانی
- این تغییرات، تحولی سرنوشت‌ساز در آیین‌های عزاداری ایران بود و زمینه‌ساز ظهور سبک‌های تازه‌تر شد.
۲. ترویج سنت چهارپایه‌خوانی
- حاج‌مرزوق سنت چهارپایه‌خوانی را بازتعریف و در مراسمی مانند مسلمیه ترویج کرد.
- این سبک به یکی از ویژگی‌های اصلی مداحی سنتی ایران تبدیل شد.
۳. لباس صنفی مداحان
- حاج‌مرزوق تلاش کرد لباسی صنفی برای مداحان تعریف کند که شامل:
- کت بدون لبه
- عبا بر دوش
- فینه‌ای مصری بر سر
- پارچه‌ای شیری‌رنگ یا سبز (برای سادات)
- این لباس، به دلیل نداشتن پیشینه ایرانی، چندان فراگیر نشد، اما برخی از شاگردان حاج‌مرزوق مانند سیدمصطفی هاشمی دانا تا پایان عمر آن را بر تن داشتند.
تربیت نسل جدید مداحان
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای حاج‌مرزوق، تربیت مداحانی بود که به چهره‌های شاخص مداحی سنتی ایران تبدیل شدند.
- شاگردان برجسته:
- اکبر ناظم
- شاه‌حسین بهاری
- سیدحسن معطر
- محمد علامه
- محمدعلی اسلامی
- این مداحان، سبک و میراث حاج‌مرزوق را ادامه دادند و در دوره پهلوی به مداحان صاحب‌سبک تهران تبدیل شدند.
درگذشت حاج‌مرزوق و میراث ماندگار او
حاج‌مرزوق پس از سال‌ها فعالیت و زندگی در ایران، در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۲۹ شمسی درگذشت.
- مراسم تشییع:
پیکر او طی مراسمی باشکوه تشییع شد. - محل دفن:
حاج‌مرزوق در قبرستان نو قم به خاک سپرده شد. - میراث:
تأثیر حاج‌مرزوق بر فرهنگ عزاداری و مداحی ایران همچنان پابرجاست و بسیاری از آیین‌های امروزی مداحی، ریشه در فعالیت‌های او دارد.
حاج‌مرزوق؛ نمونه‌ای از تعاملات میان‌فرهنگی شیعیان
حاج‌مرزوق را می‌توان نمونه‌ای از تعاملات میان‌فرهنگی جوامع شیعی دانست. او به‌عنوان یک مداح عراقی، مهارت‌ها و سبک‌های جدیدی را به ایران آورد و فرهنگ مناسکی این کشور را دگرگون کرد.
- الگوی موفق:
دعوت از حاج‌مرزوق، الگویی موفق در انتقال مهارت‌ها و دانش آیینی بود که نتایج آن تا امروز باقی مانده است.
جمع‌بندی
حاج‌مرزوق عرب حائری، با سبک نوین مداحی و اصلاح آیین‌های عزاداری، تحولی بنیادین در مناسک شیعی ایران ایجاد کرد. او با معرفی سبک‌های جدید سینه‌زنی، ترویج چهارپایه‌خوانی و تربیت نسل جدید مداحان، به پدر نوحه‌خوانی معاصر ایران تبدیل شد. میراث او همچنان در فرهنگ مذهبی ایران زنده است و نقش او در تاریخ مداحی ایران بی‌بدیل باقی مانده است.
نظر شما