مجله  پگاه حوزه  30شهریور 1381، شماره 67 

نویسنده : بهزادیان، مهدی
کتاب «پیشرفت اینترنت و سیاست در مناطق پنج گانه» با عنوان انگلیسی «Internet Development and Politics in Five World Regions» اثر جدید و مشهوری از دکتر مارکوس فراندا (Dr.Marcus Franda)، استاد و محقق علوم سیاسی دانشگاه مریلند (Maryland) امریکاست. دکتر فراندا یکی از مبرزترین اساتید علوم سیاسی امریکاست که تا کنون بیست و یک اثر مهم و معتبر در زمینه های اقتصاد سیاسی، سیاست تطبیقی روابط بین الملل، اصول دیپلماسی و سیاست فن آوری اطلاعات نگاشته است و آثار او به بسیاری از زبان های زنده دنیا از جمله ژاپنی، چینی، کره ای، هندی، روسی، ایتالیایی، آلمانی، فرانسه، اسپانیولی و چندین زبان زنده دیگر ترجمه شده است. دکتر فراندا در مقدمه کتاب جدید خود (پیشرفت اینترنت و سیاست)، دو فرضیه اصلی را که معمولاً در خصوص رابطه اینترنت با سیاست بین الملل مطرح می باشد، مورد بررسی قرار می دهد: فرضیه نخست آن است که اینترنت توسط کسانی که خارج از دایره بوروکراسی و سیاستند، اداره می شود. از این رو تابع قواعد کلاسیک در روابط بین الملل نبوده و خارج از چارچوب حاکمیت دولت هاست.

فرضیه دوم آن است که اینترنت، تبدیل به ابزاری جهت سلطه شده است و شرکت های اینترنتی ما بین دولت و حفظ حاکمیت و قدرت، جایگاه ویژه ای برای خود می یابند. حاکمیت را تقویت می کنند و به عنوان سازوکاری جدید جهت اعمال حاکمیت به کار می روند. فراندا معتقد است که هیچ کدام از دو فرضیه یادشده به منصه بروز و ظهور نرسیده و اثبات نشده است. از این رو وی در جستجوی واقعیت، به سراغ پنج منطقه از جهان که عبارت اند از دولت های آفریقایی، خاورمیانه، اروپای شرقی، هند و چین می رود و با این تقسیم بندی، 96 کشور موجود در این مناطق را مورد بررسی قرار می دهد که ما در این مقال مختصر فقط به بحث درباره دیدگاه های کلی نویسنده و طرح برخی از یافته های مهم وی در کشورهای عربی و اسراییل خواهیم پرداخت.

به باور فراندا، اینترنت سبب ارتقای قابل توجهی در سطح فن آوری کشورها گردیده است. دلیل عمده این ارتقا، پدید آمدن شتابی بسیار بیش تر با هزینه ای بسیار کمتر در ایجاد ارتباطات میان اشخاص حقیقی و حقوقی جهان است. ولی میزان استفاده کشورها از اینترنت یکسان نیست و اختلاف فاحشی وجود دارد. طبق آمار موسسه بین المللی اطلاعات IDC در جهان، کشورهایی وجود دارند که میزان کاربری آن ها از اینترنت به 97% می رسد و کشورهایی نیز یافت می شوند که کمتر از 01 /0% (یک صدم درصد) از اینترنت بهره می برند.

مطابق آنچه در این کتاب عنوان شده است کشورهای ایالات متحده امریکا، کانادا، دولت های اسکاندیناوی، ژاپن، سنگاپور و شش دولت اروپای غربی در رأس هرم استفاده کنندگان از اینترنت قرار می گیرند. کشورهای نیوزیلند، تایوان، کره جنوبی، اسراییل و چک نیز در شرف وارد شدن در این گروهند و کشورهای آفریقایی در پایین ترین سطح کاربری اینترنت هستند. کشورهای پنجاه و سه گانه آفریقایی با 734 میلیون نفر جمعیت، فقط دارای یک و نیم میلیون نفر کاربرند. هزینه استفاده نیز ساعتی حدود چهارده دلار است که این رقم در ایالات متحده 45/1 دلار در آلمان 7/3 دلار و در عربستان سعودی 25/3 دلار و در بقیه کشورهای اروپایی تنها سه دلار است. استفاده از اینترنت در آفریقا عملاً مختص جوانان 25 تا 35 ساله است. این افراد غالبا از اینترنت استفاده های شخصی، همانند اخذ پذیرش از دانشگاه های غرب یا ارتباط دوستانه با دوستان اقوام و خویشاوندشان، می نمایند.

بانگاهی به خاورمیانه در می یابیم که میزان استفاده از اینترنت در این منطقه از کشوری به کشور دیگر متفاوت است ولی در مجموع عقب ماندگی قابل ملاحظه ای در استفاده از این فن آوری در کل این منطقه به چشم می خورد. میانگین استفاده از اینترنت در این منطقه 280 میلیون نفری، تنها هفت در هزار است. جهت توضیح بیش تر، کشور اسراییل را مورد بررسی قرار می دهیم: این کشور به لحاظ فن آوری نظامی بسیار پیشرفته است و در این زمینه حتی از اروپا نیز پیشی گرفته است و از رهگذر پشتیبانی های بی دریغ مالی، نظامی و آموزشی امریکایی ها توانسته است در ردیف نخست پنج مرکز بزرگ جهانی فن آوری اطلاعات قرار گیرد.

سرمایه گذاری شرکت های امریکایی همانند موتورلا، اینتل و مایکروسافت در زمینه فن آوری رایانه در اسراییل حتی بیش تر از ایالات متحده امریکا و نیز کل آسیا و شرق اروپاست؛ با این حال اسراییل از کشورهای توسعه یافته در زمینه فن آوری اینترنت به شمار نمی آید. به نحوی که در ژانویه سال 2000 تعداد کاربران اینترنت در اسراییل 700 هزار نفر، یعنی فقط 12% جمعیت این کشور بوده است؛ در حالی که این میزان در ایالات متحده 50% می باشد.

دلیل این اختلاف فاحش، رویکرد اسراییل به استفاده از تمامی توانمندی ها از جمله فن آوری اطلاعات در مقاصد نظامی است. نویسنده در ادامه به علل عقب ماندگی و سردرگمی کشورهای عربی در استفاده از فن آوری اینترنت پرداخته، آن را در اعماق تاریخ، در قرن پانزدهم میلادی، جستجو می کند؛ یعنی زمانی که عرب ها بر خلاف اروپا و سایر نقاط آسیا که در حال گسترش مبادلات تجاری و ایجاد تعاملی دینامیک با کشورهای دنیا بودند، به دلایلی - چون بیمناکی سیاسی برخی حاکمان - روشی را کد و استاتیک را برگزیدند.

لذا نویسنده با بررسی و جمع بندی پیشنیه تاریخی و اوضاع و احوال امروز عرب ها 3 عامل دینی، سیاسی و سکس را اسباب سردرگمی عرب ها در استفاده از این فن آوری برمی شمرد و ادامه می دهد: در حالی که کشورهایی مثل عراق استفاده از اینترنت را از سال 1997م برای مردم این کشور ممنوع اعلام کرده است، کشورهایی مثل امارت متحده عربی، سعودی، اردن و مصر پیشرفت قابل ملاحظه ای را نسبت به سایر کشورهای عرب از خود به نمایش گذاشته اند. نویسنده در ادامه جهت عریان ساختن برخی از عوامل عقب ماندگی عرب ها در استفاده صحیح و به هنگام از فن آوری اینترنت، به ذکر برخی از آمارها در این زمینه پرداخته، می نویسد: 72% کاربران اینترنت در کشورهای عربی در خانه هایشان از اینترنت استفاده می کنند؛ 22% در کتابخانه ها، 4% در دانشگاه ها و 2% در کافه نت ها. مفهوم این آمارها از بعد سیاسی آن است که اکثر کاربران از آزادی کافی جهت ابراز افکار و عقاید و افشای درون مایه خود برخوردار نیستند.

نویسنده در ادامه به پدیده دیگری به نام جنگ اینترنتی در خاورمیانه اشاره کرده، می نویسد: با شروع انتفاضه در سال 2000م جنگ اینترنتی گسترده ای نیز ما بین عرب ها و اسراییل آغاز شده است؛ به نحوی که تا کنون منجر به تخریب یکصد و چهل و هشت سایت اینترنتی طرفین گردیده است. لذا اسراییل در تلاش است تا علاوه بر پیشرفت در به کار بستن این فن آوری، با متهم ساختن گروه هایی چون حماس و حزب الله به تروریسم، آنان را از به کارگیری و پیشرفت در فن آوری اطلاعات محروم سازد.

نویسنده در پایان با ذکر این نکته که از بین نودوشش کشور مورد مطالعه وی در پنج منطقه جهان، تنها 4 کشور آفریقای جنوبی، استونی، اسراییل و امارات متحده عربی دارای کاربرانی بیش از 6% جمعیت خود می باشند و حدود31 این کشورهای نودوشش گانه، کمتر از 1% کاربر دارند، نتیجه می گیرد که چنین امری ناشی از اعمال حاکمیت قانون دولت ها بر فن آوری اینترنت است. بنابراین فرضیه دوم به اثبات می رسد و فرضیه نخست که اینترنت را فارغ از چارچوب حاکمیت سیاسی دولت ها می داند، تا حد یک خیال خام و ناپخته تنزل می یابد. هر چند این امر را می پذیریم که پیشرفت سازمان ها و پیمان های بین الملل جهت رشد و ارتقای کاربری اینترنت در مراحل نخست، می تواند بدون مشارکت فعال دولت ها نیز سامان پذیرد.

شایان ذکر است که کتاب «پیشرفت اینترنت و سیاست در مناطق پنج گانه» نخستین بار در اکتبر سال 2001م» توسط انتشارات لینه رنیر (Lynne Rienner) در لندن به چاپ رسید. در سال جاری نیز با تیراژ بالایی تجدید چاپ شده است.

آدرس اینترنتی ناشر کتاب، www.rienner.com می باشد.