روزنامه همشهری پنجشنبه 11 مرداد ,1375 1 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1032 
 

بحثی پیرامون رهیافتهای علم کرونوبیولوژی برای هر کاری زمان مناسبی وجوددارد, وقتی برای بهتر کارکردن , ساعتهایی برای بهتر خوابیدن, موقعی برای بهتر یاد گرفتن و زمانی برای بهتر خوردن و بهتر آشامیدن

آیا می توان با شناخت اوقات نامناسب از حوادث مخرب و ناگوار جلوگیری کرد

اشاره: از زمان های گذشته و بسیار قدیم وجود پدیده های زیستی
دوره ای شناخته و گزارش شده اند. تعداد زیادی از این پدیده ها برای ما
کاملا شناخته شده هستند از قبیل ضربان قلب, حرکات تنفسی, تناوب آهنگ
خواب و بیداری, گل دادن و میوه دادن گیاهان. امروزه از ریتمی بودن
پدیده ها در صنعت, آموزش و پرورش, کشاورزی, داروسازی و پزشکی استفاده
بسیاری می شود. علم زمان زیست شناسی (کرونوبیولوژی) دانش جدیدی است که
با در نظر گرفتن عامل زمان, موضوعات و مسایل علم زیست شناسی را بررسی
می کند و به ما نشان می دهد که برای هر کاری زمان مناسبی وجود دارد.
وقتی برای بهتر کار کردن, ساعتهایی برای بهتر خوابیدن, موقعی برای
بهتر یاد گرفتن و زمانی برای بهتر به خاطر آوردن و زمان دیگری برای
بهتر خوردن و زمانی هم برای بهتر آشامیدن. آدمی همواره آرزو داشته
است که بهترین زمان را برای شروع هر کار بشناسد و این دانش جدید,
امکان آنرا فراهم کرده است. دانش زمان زیست شناسی (کرونوبیولوژی )
دانش نوینی است که افق روشنی را برای ارزیابی مسایل و حل مشکلات
انسان معاصر گشوده است. در این نوشتار به اختصار به پاره ای از این
موارد اشاره می شود.

رابطه زمان و بیماری در شروع و ادامه بیماری ,علاوه بر عواملی
همچون تعداد و نوع عامل بیماری زا, فاکتور زمان رانیز باید مورد
توجه قرار داد. مطالعاتی که درباره بیماری صرع (حمله و غش) انجام
گردیده, نشانگر این است که بیماری صرع در ساعات خاصی از روز شروع
می گردد که این زمان برای هر فرد متفاوت است. بر همین اساس اکنون
دانشمندان می توانند به افراد مبتلا به صرع (غش) بگویند در چه ساعاتی
از شبانه روز از انجام کارهای پرمخاطره ای مثل رانندگی و قرار گرفتن
در ارتفاعات پرهیز کنند.
در ارتباط با بیماری آسم (تنگی نفس) نیز مطالعات اخیر,حقایق جدیدی
را روشن نموده است. اکنون معلوم شده که حملات آسم (بیماری تنگی نفس )
بیشتر در شب ظاهر می شوند (بین ساعات 21 الی 5 صبح) .
هم چنین در اغلب موارد, اگر فردمبتلا به آسم (تنگی نفس) در حدود
ساعت یک صبح در معرض گرد وخاک و سایر موارد حساسیت زا(مثل گرده
گیاهان) قرار بگیرد بیشتر و شدیدتر از هر موقع دیگری از شبانه روز,
دچار حملات بیماری آسم می شود.

رابطه زمان و مسمومیت بدن ما در برابر یک جسم مشخص خواه این
جسم یک ماده شیمیایی باشد و یا یک عامل فیزیکی, در بعضی ساعتها
مقاومت کمتری دارد که به طورکلی زمان کمترین مقاومت( LMR ) گفته
می شود. در واقع مرگ و زندگی هر فرد مسموم بستگی به ساعتی دارد که
تحت تاثیر عامل سمی قرار گرفته است.
غلظت اتانول (الکل) در خون بادریافت مقدار ثابتی در ساعت هفت صبح
به سرعت افزایش می یابد و به حداکثر می رسد, در صورتی که با دریافت
همین مقدار اتانول (الکل) در ساعت 23 غلظت آن در خون همان فرد بکندی
افزوده می شود و مقدار حداکثر آن هم نسبتا کمتر است.
پژوهش های متعددی که درباره اثر حشره کش ها بر روی حشرات انجام شده
مبین نتایج قابل توجهی است . بیشترین اثر حشره کش پیرتر( pyrethre ) بر
روی مگس در وسط روز است. به عبارت دیگر مگس در برابر این حشره کش
کمترین مقاومت را در وسط روز دارد.
. حشره انگل پنبه, بیشترین مقاومت در برابر سموم, هنگام شفق (تبدیل
تاریکی شب به روشنایی روز) داردو لذا استفاده از حشره کش در این
ساعت کمترین بازدهی را خواهدداشت.

رابطه زمان و دارودرمانی غلظت دارو در خون به نسبت ساعت مصرف
آن تغییر می کند. هم چنین مصرف دارو در ساعات معینی از روز بیشترین
تاثیر و کمترین عوارض را خواهد داشت. اکنون ثابت شده است که اثر
تزریق داروهای ضد سرطان بستگی به ساعت تزریق این مواد دارد. تزریق
مقدار ثابتی از هیستامین به پوست انسان بالغ سالم در ساعت 23
بیشترین و در ساعت 11 کمترین واکنش را در پی دارد. در همین ارتباط
دانشمندی به نام سزار پیشنهاد کرده است برای درمان آسم (تنگی نفس )
هرگاه از داروی کورتون استفاده می گردد این دارو در دو نوبت (در ساعت
8 و مقدار کمتری در ساعت 15 ) مصرف شود تا حداکثر نتیجه با حداقل
عوارض حاصل شود.

رابطه زمان و تغذیه در پژوهشی که بر روی کودکان 4 ساله انجام
شده است حداکثرمصرف مواد چربی در بهار و بیشترین میزان مصرف مواد
قندی در تابستان بوده است. مصرف مواد انرژی زا در مرد بالغ در پاییز
و زمستان بیشتر از بهار وتابستان است. مصرف غذا به عنوان منبع انرژی
صبح ها نسبتا به هدر می رود و عصرها صرفه جویی می شود. هم چنین احتمال
ابتلای به بیماری های قلبی و عروقی با تناول صبحانه زیاد و سنگین بیشتر
می شود و لذا بهتر است افرادی که استعداد ابتلای به بیماریهای قلبی و
عروقی دارند صبحانه سبکی میل نمایند.

فاکتور زمان در بهداشت کار. برخلاف عقیده رایج انسان قادر به انجام
هر کاری در هر موقعی نیست از جمله خوب خوابیدن. خوب کارکردن و باز
یافتن بهینه انرژی. بعضی افراد کار نوبتی (شیفتی) راتحمل می کنند در
صورتی که عده دیگری کار نوبتی را بد تحمل می کنندو یا اصلا تحمل
نمی کنند. در صنایع جدید شبانه روزی بودن شیفت کاری, به اقتضای ضرورت
تکنولوژی جدید اجتناب ناپذیر است. بویژه در صنایع مادر همچون صنایع
نفت و گاز, آهن و فولاد توقف و تعطیل کار مقدور نیست.
عده ای ازارگونومیست ها (مهندسی عوامل انسانی کار) مانندن ویسنر
( Wissner ) معتقدند که کار نوبتی فقط در مواردی که برای فرایند صنعت
ضروری است مجاز می باشد (مثل پالایشگاهها, صنایع ذوب آهن و فولاد)
وانجام کارهای نوبتی (شیفتی) فقط برای زیاد کردن تولید و سود
کارخانه مجاز نیست.
افرادی که در شیفت شب اینگونه صنایع مشغول هستند ضرورتا لازم است
با شرایط جدید سازگاری حاصل نمایند. چرا که انجام کار درشیفت شب
با ساختار فیزیولوژیک و زیستی انسان تناسب ندارد. برای کاهش عوارض
و تسهیل سازگاری افراد با این گونه اشتغال لازم است گردش نوبت کاری
سریع انجام بگیرد. در واقع چرخش سریع نوبت کار (تغییر نوبت کار هر
دو تا سه روز) از لحاظ روانی واجتماعی بهتر از یک چرخش آهسته
نوبت کار (تغییر نوبت کار بصورت هفتگی) تحمل می گردد.

پیش بینی وضعیت فکری, احساسی و جسمی هر فرد در آینده
بدن انسان در 24 ساعت شبانه روزدرحال دگرگون شدن است وهرساعت
برای انجام یک نوع کارآمادگی بیشتری پیدا می کند. ما در هیچیک از
ساعات شبانه روز همان آدم ساعت قبل نیستیم و هر ساعت از شبانه روز
ویژگی های خاص آن زمان, برما تحمیل می شود. برای اولین بار دانشمندی
بنام (بر) متوجه شد که ولتاژ بدن انسان دارای فراز و نشیب خاصی است
که تا هنگام مرگ ادامه دارد و اگر برای مدت طولانی اندازه گیری شود
دوره های خاص و کاملا منظمی به دست می آید. این دوره ها نشان می دهند در
چه زمانی فرد در بهترین وضع جسمانی خویش بوده و درچه زمانی کارایی اش
کاهش یافته است.
. زندگی هر انسان از لحظه تولد تا لحظه مرگ از سه دوره خاص تشکیل
شده که طول هر یک از این دوره ها معین و ثابت است. این دوره ها
عبارتند از: دوره جسمی, دوره احساسی و دوره فکری. طول دوره فعالیت
جسمی 23 روز, دوره احساسی 28 روز و دوره فکری 33 روز است .
هم چنین ثابت شده که نصف مدت هر یک از این دوره ها سیر مثبت و نصف
دیگر دوره سیر منفی دارد. بدین ترتیب دوره فعالیت جسمی در 11,5
روز اول توام با تحرک ,انرژی, قدرت حیاتی تحمل وپایداری و بازدهی
بالاست در 11,5 روز بعد ضعف , خستگی , انرژی ذخیره ای کمتر و کاهش
توانایی ها مشاهده می شود. در دوره احساسی 14 روز نخست همراه با
خوش بینی, بشاشی, خوش رویی, علاقه مندی به کار و زندگی, همکاری و تعاون
و تشریک مساعی و 14 روز بعد توام با زودرنجی و تندمزاجی , تحریک
پذیری و بدخلقی و بدبینی است . در بعد فکری 16,5 روز نخست قدرت هوش و
ادراک و فهم مطالب در حال رونق است. شخص دارای افکار روشن و قاطع ,
حافظه خوب, روحیه تحلیلی و خلاق و بلند همت است و در انجام کارها دقت
بیشتری دارد. اما در 16,5 روز بعد فراموشکار, غیر منطقی و از نظر
فکری حالت نامساعدی دارد و تصمیم گیری برایش مشکل است.
استفاده از دانش زمان زیست شناسی برای تعیین زمان شروع کارهای
پراهمیت نظیر عقدقراردادهای مهم, شروع مسابقات ورزشی و سایر
تصمیم گیری های سرنوشت ساز در کشور ژاپن شیوه رایجی است.
درواقع براساس دانش زمان زیست شناسی می توان بهترین زمان را برای
شروع هر کاری مشخص کرد.
محسن مرادیان و محمدهاشم آخوندی نسب