روزنامه شرق، سه شنبه ۱۸ آذر ۱۳۸۲ - ۱۵ شوال ۱۴۲۴ - ۹ دسامبر ۲۰۰۳

مارک ریدلی - ترجمه طاهره رنجبر: تینبرگن در تحقیق دوره دکترایش به بررسی اینکه زنبور حفارگونه Philanthus triangulum، چگونه سوراخ لانه اش را تشخیص می دهد، پرداخت. زنبور حفار ماده نقبی در شن حفر می کند و تعدادی تخم در آن می گذارد و  آذوقه آینده تخم هایش را با شکار و صید زنبور عسل (Apis mellifera) تدارک می بیند. زنبور ماده مکرراً لانه اش را به منظور شکار زنبور عسل ترک می کند و پس از شکار به لانه باز می گردد. از این رو او باید توانایی تشخیص ورودی لانه خود از سایر لانه هایی که در همسایگی خانه او قرار گرفته اند را داشته باشد. زنبور ماده احتمالاً محل لانه اش را از طریق محرک های صادره از ورودی لانه یا توسط محرک های ناشی از اشیای اطراف لانه که با نظم خاصی چیده شده اند، تشخیص می دهد. تینبرگن در ابتدا دریافت که با جابه جا کردن اشیای اطراف ورودی لانه می تواند زنبور را وادارد که مدت زمان بیشتری را صرف جست وجوی لانه اش کند. در آزمایش دیگری که یک زنبور حفار ماده را به داشتن حلقه ای از مخروط های کاج در دور تا دور ورودی لانه اش عادت داد وسپس در غیاب زنبور حلقه مذکور را اندکی جابه جا کرد. زنبور پس از بازگشت از شکار همچنان در مرکز حلقه جابه جا شده لانه اش را جست وجو می کرد. این آزمایش نشان می دهد که زنبور حفار برخی از ویژگی های علائم اطراف لانه اش را هنگام ترک حفره اش به خاطر می سپارد و از آن برای یافتن محل نقبش استفاده می کند. از این گذشته علائم دیداری نیز برای زنبور از اهمیت بسیاری برخوردارند اما محرک های دیگری مانند بوی محل غیر ضروری اند.
زنبور حفار تنها در فواصل کوتاه برای بازگشت به لانه از حلقه مخروط های کاج کمک می گیرد. او باید بتواند راهش را از شکارگاه، که فاصله اش از لانه به اندازه ای است که مشاهده لانه از آن مسافت برای زنبور میسر نیست، تا لانه پیدا کند. تینبرگن و همکارانش برای آزمون این مسئله، شماری از درختان کاج که در نزدیکی محل لانه زنبور رشد کرده بودند را از زمین بیرون کشیدند و  آنها را قدری جابه جا کردند. با این کار دریافتند که زنبورها پس از بازگشت از شکار محل لانه شان را با توجه به درختان کاج جابه جا شده جست وجو می کنند. آنها همچنین آزمایشات پیچیده تری را نیز ترتیب دادند که طی آن علاوه بر جابه جایی علائم کوچک اطراف ورودی لانه، علائم بزرگ تر واقع در فواصل دورتر را نیز جابه جا کردند و بدین ترتیب نشان دادند که زنبورها چگونه اطلاعات حاصل از علائم مختلف موجود در محیط شان را با یکدیگر تلفیق می کنند.
تینبرگن آزمایشات بیشتری برای بررسی اینکه زنبور حفار ماده چگونه شکارش، زنبور عسل، را شناسایی می کند، انجام داد. او در این آزمایشات از شی ای که به انتهای تکه نخی آویخته شده بود استفاده کرد. این شی می توانست یک زنبور تازه کشته شده، مرده، گندزدایی شده و بی بو، تکه ای از چوب به اندازه یک زنبور عسل، تکه ای از چوب که از طریق تماس با زنبورهای زنده بودار شده باشد یا یک زنبور عسل گندزدایی شده و دوباره در اثر تماس با زنبورهای زنده بودار شده ، باشد. تینبرگن دریافت که زنبور حفار در وهله اول به طرف تمامی این اشیا جلب می شود البته به شرط آنکه اشیای مذکور متحرک باشند. سپس دور و بر آنها پرواز می کند و تنها جسمی که بویی همانند بوی زنبور عسل داشته باشد را متصرف می شود. بدین ترتیب زنبور در ابتدا از راه دیدن به سوی همه این اشیا جلب می شود و سپس از طریق بو درست بودن شکارش را کنترل می کند. با این حال زنبور حفار کارش را با نیش زدن شکار آن هم در صورتی که شکار، زنبور عسل باشد، تکمیل می کند. به عنوان مثال تکه چوبی که بویی همانند زنبور عسل دارد را نمی گزد. از این رو احتمالاً از علائم بیشتری نظیر علائم دیداری و لامسه ای در تصمیم گیری نهایی برای نیش زدن شکارش استفاده می کند.
بررسی زنبور حفار ثابت کرد که جانوران منفرد از علائم محیطی برای کنترل رفتارشان استفاده می کنند. پژوهش های تینبرگن بر روی رفتار  معاشقه  ماهی آنبوس (Gas terosteus aculeatus) عملکرد کنترل های اجتماعی بر رفتار فرد را به خوبی تشریح می کند.
در جانوران اجتماعی علائمی که باعث بروز رفتار در فرد می شوند در واقع سازمان یا فعالیت های سایر اعضای همان گونه است. تینبرگن نشان داد که معاشقه در ماهی آنبوس را می توان به شکل توالی از واحدهای رفتاری جداگانه در دو جنس نر و ماده در نظر گرفت که در آن هر فعالیت جانور نر باعث بروز کنشی در جانور ماده شده و آن نیز به نوبه خود کنش دیگری را در نر برمی انگیزد. این تحلیل ها بازتاباننده نظریه زنجیره ای محرک - واکنش در توالی رفتار است که طی دهه ۱۹۳۰ شق مهمی از روان شناسی را دربرمی گرفت.