روزنامه شرق، چهارشنبه ۱۹ آذر ۱۳۸۲ - ۱۵ شوال ۱۴۲۴ - ۱۰ دسامبر ۲۰۰۳

ترجمه امیر هاشمی: اگر بخواهیم مهم ترین مراحل تاریخ معاصر عرب را به سه دوره مهم و اساسی تقسیم کنیم به نحوی که این تقسیم بندی بتواند تمام مسائل را در جوامع عرب به ترتیب اولویت و به لحاظ اهمیت شامل شود، به ناچار آن را باید این گونه دسته بندی کرد: مرحله نهضت، مرحله انقلاب، مرحله دموکراسی. در خصوص مرحله سوم که همان دموکراسی باشد، دو اندیشمند عرب یعنی محمد جابر الانصاری و محمد عابد الجابری بیشتر فعالیت خود را صرف آن کرده اند، کما اینکه اساتیدی چون طارق البشری، هشام جعیط و برهان غلیون نیز در این راه تلاش های زیادی مبذول داشته اند. این اندیشمند ان که نام آنان ذکر شد، هر چند درباره تاریخ معاصر اختلافاتی با یکدیگر دارند، اما همگی بر این دسته بندی که ذکر آن گذشت اتفاق نظر دارند.دوره نهضت اعراب به طور مشخص با آسیب بزرگی آغاز می شود که جامعه مصر و شام در پی حمله ناپلئون متحمل شدند. در پی فروپاشی امپراتوری حاکم بر این منطقه اعراب از یک سو متوجه برتری نظامی و صنعتی فرانسه نسبت به خود شدند و از سویی دیگر برتری تمدنی و نیز توان مسلمانان در به دست گرفتن زمام امور برای آنان محرز شد.حمله ناپلئون به مصر بسیار ظالمانه و وحشیانه بود. ناپلئون در این حمله شماری از علمای الازهر را به قتل رساند. او همچنین انقلاب روزهای ۲۲ و ۲۳ اکتبر ۱۹۷۸ قاهره را با قساوت تمام سرکوب کرد. اما جنگجویان اشغالگر فرانسوی به تدریج به قهقرا رفته و نهایتاً با شکست مواجه شدند. این شکست را می توان در سه اتفاق بزرگ که برای فرانسویان در مصر به وقوع پیوست خلاصه کرد؛ فرار ناپلئون از مصر و بازگشت او به پاریس در همان سال، کشته شدن ژنرال کلیبر جانشین وی به دست سلیمان الحلبی و سرانجام مسلمان شدن ژنرال مینو و جذب شدن وی در جامعه مسلمانان که این اتفاق به منزله پایان دوره اشغال مصر توسط فرانسه تلقی می شود.این جنگ ها و به تبع آن آسیب هایی که اعراب متحمل شدند برای آنان به نوعی یک پیروزی محسوب می شد، چون مسلمانان در اثنای این درگیری ها اسلوب و شیوه  سازماندهی نظامی و پیشرفت های تکنولوژیکی را از جنگجویان فرانسوی آموختند و از همان دستاورد ها و تجارب برای مبارزه با فرانسویان و اخراج آنها از مصر استفاده کردند.

بر همین اساس بود که اعراب نهضت خود را با اتکا به افرادی چون طحطاوی، سید جمال الدین اسدآبادی، خیرالدین پاشا و دیگر رهبران جنبش های آزادیبخش آغاز کردند.

اینها کسانی بودند که انقلابی ها و رهبران جنبش های عرب و حتی استقلال  طلبان شام و کسانی همچون بورقیبه، علال فاسی، الخطابی، ابن بادیس که در مغرب با استعمارگران درافتادند، افکار و اندیشه های خود را از آنان به ودیعه گرفتند. بعدها نیز نسل جدید انقلابی ها روی کار آمد که متاثر از تفکر بلوک شرق و شیفته زرق و برق شعارهای آنها از قبیل، عدالت اجتماعی، پیوستن به قطار پیشرفت بود. شعارهایی که لازمه آن گذشتن از آزادی و اصل شورا بود. پس از آن نیز ناصریسم مطرح شد و بعد هم یک رشته کودتاهای انقلابی عربی حادث شد که کیان و موجودیت سنتی جوامع عرب و ارکان آن را به شدت تکان داد، آن هم بدون آنکه توسعه، عدالت، استقلال و خودکفایی که شعار اصلی آنها بود تحقق یابد.

بدین سان امروز ما خود را در آستانه قرن ۲۱ در قالب امتی می بینیم که در مسیر تندباد نابودی قرار گرفته است. امتی که پایین ترین درآمد سرانه ملی و فردی جهان را داشته و کمترین درصد از بودجه اش را صرف تحقیقات علمی می کند، کمترین تعداد دانشمند، آزمایشگاه تحقیقاتی _ علمی و نیز ناچیز ترین رقم اختراعات، اکتشافات و جوایز نوبل را به خود اختصاص داده است. اما در مقابل بالاترین آمار بی سودای، پناهندگان بدون گذرنامه و هویت و حق اقامت متعلق به ماست. کمااینکه ما امتی هستیم که بیش از هر امت دیگر مورد ظلم و ستم واقع شده ایم. از استعمار خشونت بار و آشکار عراق گرفته تا فلسطین که ۴ میلیون از شهروندانش آواره اند...

این است وضعیت ما و اینک ما می خواهیم از مرحله انقلاب های شتاب زده و مزورانه عبور کرده و به مرحله ای قدم نهیم که در آن بتوان حکومتی دموکراتیک بنا نهاد. حکومتی که مردم، شهروندان آن باشند نه رعیت. این مرحله، مرحله ای ضروری و حساس است که باب ورود به جهان تکثر گرا و متجدد را به روی ما می گشاید. جهانی که چاره ای جز ورود به آن و همسو شدن با تحولات آن وجود ندارد.

حقیقت این است، وزش این نسیم که برای ما آزادی، تسامح و پذیرش دیگران را به ارمغان می آورد و ما را دوباره به سوی تمدنی باز می گرداند که خود زمانی در ایجاد آن سهیم بوده ایم، نسیم دلنوازی نیز هست که نه تنها ما را از دفاع از حقوق مان منع نمی کند بلکه ما را به ادامه مبارزه تاریخی مان برای آزادی فلسطین، ایجاد حکومتی آزاد و دموکراتیک در عراق توسط مردم عراق _ و نیز حفظ هویت مان تشویق می کند. البته این سیر تاریخی که اعراب با طی سه مرحله از نهضت به سوی انقلاب و نهایتاً به سمت دموکراسی سوق یافته اند، نیازمند یک بازنگری منتقدانه و اصلاحی است.

منبع: البیان