روزنامه شرق ، دوشنبه ۲۴ آذر ۱۳۸۲ - ۲۰ شوال ۱۴۲۴ - ۱۵ دسامبر ۲۰۰۳

اطلاعات پیش شرط دانایی و دانش است و دانش مبنای توسعه محسوب می شود. لذا منطقی به نظر می رسد که جهان سوم به دنبال الحاق و ارتباط با جامعه اطلاعاتی باشد. رسانه ای که روز به روز بیش از گذشته پایه توسعه محسوب می شود، امروز مورد توجه بسیاری از جوامع در حال توسعه نیز هست. اینترنت در زمان توسعه خویش یعنی اواخر دهه نود نویدبخش «رفاه زودهنگام» بود. از همان زمان ها ایده تشکیل اجلاس سران کشورهای سازمان ملل در سال ۲۰۰۳ شکل گرفت. این اجلاس پیرامون جامعه اطلاعاتی و حضور یکسان همگان در شبکه الکترونیکی برگزار شد. اواخر دهه نود به تشکیل چنین اجلاسی بیشتر از بعد اقتصادی نگریسته می شد، زیرا در آن سال ها اینترنت مترادف با پتانسیل رشد بود.

اگرچه اکنون نیز ابعاد اقتصادی اینترنت و جامعه اطلاعاتی اهمیت خود را از دست نداده اند، اما کنفرانس سازمان ملل در ژنو به شکلی تقریباً غیرمنتظره سئوالاتی در زمینه های اجتماعی و سیاسی هم مطرح کرد. یکی از علل این اتفاق حضور بسیار قوی کشورهای موسوم به جهان سوم در اجلاس مذکور بود که سئوالاتی اساسی را در زمینه نحوه توسعه و رشد مطرح کرد. درست همانند اجلاس تجارت جهانی در کنکون مکزیک در ژنو نیز جهان سوم خواسته های خود را با شدتی بیش از گذشته مطرح کرد. به نظر می رسد جنبش های جهانی موسوم به «از پائین به بالا» که در صددند از اقشار پائین جهان ایده ها را به اقشار قدرتمند بباورانند بیش از گذشته توانایی و حضور پیدا می کنند. اگرچه افکار آنها با نیات حاکم در بازارهای جهانی بعضاً همخوانی ندارد، اما به هرحال تفکری جدید را به کرسی می نشانند، تفکری که دغدغه های انسان های جهان سومی را در درجه نخست هدف گرفته است. شاید در نگاه اول چنین تفکری چندان سازگاری ای با «فضای موضوعی اینترنت» نداشته باشد، اما اگر به دقت به قضیه نگاه کنیم ارتباط های زیادی را می توان میان مقوله توسعه در کشورهای جهان سوم و بحث اینترنت مشاهده کرد. «شکاف های دیجیتالی» در میان جوامع جهان چنان شباهت هایی با شکاف ها و فاصله های اقتصادی دارند که می توان از موفقیت های حاصل از برخورد با یکی از آنها برای درمان و اصلاح دیگری یاری جست.

در قطعنامه تصویب شده در اجلاس ژنو آمده است که «باید از شکاف های دیجیتالی یک شانس دیجیتالی ساخت.» سئوال موجود آن است که چگونه می توان این شعار را در عمل پیاده کرد. برنامه ای که سازمان ملل مطرح کرده در واقع رهنمودی برای صنایع جهان است تا با برخی «قلاب های اجتماعی» برخی سمت و سوها را نیز در فعالیت های خویش بیش از گذشته مدنظر داشته باشند. البته با پایان اجلاس یک سئوال همچنان به قوت خود باقی است: چگونه باید برنامه های سازمان ملل در این زمینه تأمین مالی شوند؟ این موضوع در هیچ جایی ذکر نشده است.

کشانده شدن بحث اینترنت از یک بحث عمدتاً اقتصادی به بحثی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... را می توان در کشورمان و با مشاهده فعل و انفعالاتی که به هنگام حضور محمد خاتمی در اجلاس سران جامعه اطلاعاتی جهان و بعد از آن روی داد، دریافت. رئیس جمهور ایران طی یک سفر ۲ روزه به ژنو در حاشیه اجلاس جامعه اطلاعاتی مصاحبه های متعددی با رسانه های جهانی از جمله بی بی سی، الجزیره، یورونیوز و روزنامه لوموند انجام داد. بسیاری از این مصاحبه ها بیش از آن که اقتصادی باشند، رنگ و بوی سیاسی داشتند. یکی از جملاتی که به نقل از وی در شبکه خبری الجزیره بیان شد حتی برخی واکنش های سیاسی را نیز برانگیخت. جمله مذکور به شرح زیر بود: «در ایران امروز هیچ زندانی مطبوعاتی وجود ندارد به جز یک نفر و این نفر هم گزارش داده اند که جرم او سیاسی نیست.» البته دفتر خاتمی این نقل قول را نادرست خواند. بحث فیلترینگ سایت ها نیز موضوع اینترنت را بیش از پیش از اقتصاد به سیاست و فرهنگ کشانده است. این شبکه الکترونیکی حاصل از یک شبکه اطلاعاتی است که در سال ۱۹۶۹ وزارت دفاع آمریکا پدید آورد. شبکه مذکور که با عبارت www (مخفف اصطلاح World Wide Web) نیز شناخته می شود به رغم تداوم حضور قوی خویش در بحث اقتصاد در سایر ابعاد همچنان رشد و اهمیتی پیدا می کند که به نظر می رسد بیش از نزدیکی به اقتصاد از آن فاصله می گیرد.