مرحوم محدث قمی می گوید: براوستان قریه ای است از قرای قم و از آنجاست ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک شیعی وزیر برکیارق و از برای اوست آثار حسنه؛ مانند قبّه ائمه بقیع و مشهد امام موسی و امام محمد تقی علیهما السلام و مشهد جناب عبدالعظیم و غیر ذلک20 بطوری که قبلاً اشاره گردید، این موضوع از مسلّمات تاریخ است و گذشته از منابع یاد شده، در کتابهای تاریخی دیگر مانند منتخب التواریخ نیز آمده است.
اسعد بن حسن، در کتاب های تاریخی، معروف به براوستانی قمی است. لذا مناسب است که در این جا، گر چه کوتاه، به موقعیّت این محلّه در روزگاران قدیم و اوایل سده های دوم و سوم هجری اشاره کنیم.
شاید معتبرترین و کهن ترین منبع درباره قم، کتاب تاریخ قم، تألیف عالم برجسته شیعه در اواخر سده چهارم هجری باشد. او درباره براوستان چنین می گوید:
در خبر است که بعضی از والیان قم - که شاید اشاره باشد به خاندان اشعری ها که از کوفه به قم آمدند - به براوستان نزول کردند. پس از آن در آن شهر (قم) در آمدند.(5)
سپس او در وجه نامگذاری این محلّه می نویسد:
چنین می گویند که بعضی از پادشاهان، از دور آتشی دید بر صحرای براوستان. سؤال کرد که آن چیست؟ گفتند: برازه است؛ یعنی زبانه آتش. بفرمود تا بدان موضع این ده را بنا کردند و آن را برازستان نام نهاد. سپس به مرور زمان، این کلمه دچار تحریف و قلب شد و گفتند «براوستان.» و براوستان از بزرگ ترین روستاهای قم است. و اما بعضی دیگر می گویند نام این ده در قدیم الایام انبارستان بوده؛ چون انبارهای عجم در آن محلّ قرار داشت.(6(
از مجموع سخنان این مورّخ بر می آید که براوستان در هنگام تألیف این کتاب، از منطقه های معروف در نزدیک قم بوده است. جغرافی دان پرآوازه اسلامی، یاقوت حموی(م: 618) چنین می نگارد:
براوستان قریة مِنْ قُری قم. منها الوزیر، اسعد بن محمّد براوستانی، وزیر السطان برکیارق.(7)
دیگر بزرگان هم مانند محدّث قمی و محقّق ممقانی، به همین سخن، بسنده کرده اند.(8) همان طور که محمد بن خالد برقی قمی و فرزند ارجمند او، احمد، از روستای برقه رود از اطراف قم هستند و بدین مناسبت به آن ها برقی می گویند و چون برقه رود از نواحی قم بوده، این بزرگواران قمّی هم نامیده شده اند.(9)
با این همه، لقب مشهور اسعد بن حسن، مجدالملک است. درباره خاندان او و نیز پدرش که چه شخصی و چه موقعیتی داشته و این که خود این وزیر شیعی دارای فرزندانی بوده یا نه، داده های تاریخی بسیار اندک است و لذا نمی توان در این باره نظر دقیق و قطعی ارائه کرد.(10)
اسعد بن حسن بن موسی بن محمد قمی، در قم نشو و نما کرد و باورهای دینی و اخلاقی اش در این شهر شیعه نشین و دانشمندپرور شکوفا و مستحکم شد. ولی از آن جا که به حوزه سیاست و مسائل اجتماعی گرایش داشت، از قم به سمت اصفهان، که مرکز حکومت سلجوقیان بود، حرکت کرد و در آن شهر اقامت گزید. او که مردی ادیب و اهل قلم بود، در دستگاه حکومت جهت کتابت و شغل دیوانی انتخاب گردید. پس از چندی، بر اثر لیاقت و شایستگی سیاسی اش در دولت برکیارق، ستاره اقبال او به اوج رسید و از سوی برکیارق به عنوان صدراعظم انتخاب شد و تمامی امور مالی مملکت به دست این سیاستمدار شیعه افتاد. او در دستگاه سلجوقیان از چنان موقعیت درخشان و بلندی برخوردار شد که به گفته «یاقوت حموی»، شخص برکیارق به شدّت تحت نفوذ و تأثیر او بود.(11) مجدالملک قمی، سالیان متمادی در رأس امور سیاسی و مالی حکومت سلجوقیان قرار داشت و با بهترین شیوه به تدبیر امور می پرداخت.
پی نوشت ها:
5 - تاریخ قم، محمد بن حسن اشعری، چاپ طوس، ص 55.
6 - همان، ص 63.
7 - معجم البلدان، ج 2، ص 368.
8 - الکنی و الالقاب، ج 2، ص 67.
9 - مقدمه کتاب محاسن برقی، چاپ محدّث ارموی، ص یا .
10 - کامل ابن اثیر، ج 10، ص 289؛ اعیان الشیعه، ج 3، ص 299 و معجم البلدان، ج 2، ص 368.
11 - معجم البلدان، ج 2، ص 368؛ مجالس المؤمنین، ج 2، ص 460؛ منتخب التواریخ، ص 513.