شعار “فرزند کمتر، زندگی بهتر” در دوران پهلوی به شکل رسمی مطرح نشد و سیاست‌های کنترل جمعیت در این دوره به طور گسترده اجرا نمی‌شد. در واقع، این شعار و برنامه‌های مرتبط با کنترل جمعیت بیشتر به دوران پس از انقلاب اسلامی و به ویژه دهه ۱۳۷۰ بازمی‌گردد. اما در دوران پهلوی، برخی اقدامات و زمینه‌سازی‌هایی در خصوص کنترل جمعیت آغاز شده بود که می‌توان آن‌ها را مقدمه‌ای برای سیاست‌های بعدی دانست.

وضعیت جمعیت و سیاست‌های مرتبط در زمان پهلوی:

جمعیت رو به رشد: در دوران پهلوی، به ویژه در دهه‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰، جمعیت ایران به سرعت در حال افزایش بود. این رشد جمعیت، ناشی از بهبود خدمات بهداشتی، کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و افزایش امید به زندگی بود. اما در این دوره، دولت پهلوی هنوز سیاست‌های رسمی و گسترده‌ای برای کنترل جمعیت اجرا نکرده بود.

آغاز آگاهی‌بخشی درباره تنظیم خانواده: در دهه ۱۳۴۰، با افزایش نگرانی‌ها درباره رشد سریع جمعیت و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی و اجتماعی، دولت پهلوی شروع به توجه به موضوع تنظیم خانواده کرد. در این دوره، برخی نهادهای بهداشتی و آموزشی، برنامه‌هایی برای آگاهی‌بخشی درباره تنظیم خانواده و روش‌های پیشگیری از بارداری اجرا کردند. این اقدامات بیشتر در شهرها و میان طبقات متوسط و بالای جامعه انجام می‌شد.

تأسیس سازمان‌های مرتبط: در سال ۱۳۴۶، سازمان بهزیستی و تنظیم خانواده تأسیس شد که هدف آن ارائه خدمات بهداشتی مرتبط با تنظیم خانواده و کاهش نرخ زاد و ولد بود. این سازمان تلاش می‌کرد تا از طریق آموزش و توزیع وسایل پیشگیری از بارداری، خانواده‌ها را به داشتن فرزندان کمتر تشویق کند.

تبلیغات محدود: در دوران پهلوی، تبلیغات درباره تنظیم خانواده به صورت محدود و بیشتر در قالب پوسترها، بروشورها و برنامه‌های آموزشی در مراکز بهداشتی انجام می‌شد. اما این تبلیغات به اندازه دوران پس از انقلاب گسترده و فراگیر نبود. در این دوره، شعارهایی مانند “خانواده کوچک، زندگی بهتر” یا “تنظیم خانواده برای آینده‌ای روشن” مطرح می‌شد، اما شعار “فرزند کمتر، زندگی بهتر” به شکل رسمی استفاده نمی‌شد.

مقایسه با دوران پس از انقلاب:

پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در دهه ۱۳۷۰، با توجه به رشد سریع جمعیت در دهه ۱۳۶۰ و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن، سیاست‌های کنترل جمعیت به شکل گسترده‌ای اجرا شد. در این دوره، شعار “فرزند کمتر، زندگی بهتر” به عنوان محور اصلی تبلیغات تنظیم خانواده مطرح شد و برنامه‌های آموزشی و فرهنگی گسترده‌ای برای کاهش نرخ زاد و ولد اجرا شد. این سیاست‌ها در دوران پهلوی وجود نداشتند و بیشتر به دوره پس از انقلاب مربوط می‌شوند.

جمع‌بندی:

در دوران پهلوی، هرچند زمینه‌سازی‌هایی برای کنترل جمعیت آغاز شد و برخی تبلیغات محدود درباره تنظیم خانواده انجام می‌شد، اما شعار “فرزند کمتر، زندگی بهتر” به طور رسمی در این دوره مطرح نشد. این شعار و سیاست‌های مرتبط با آن بیشتر به دهه ۱۳۷۰ و دوران پس از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد.