روزنامه شرق، یکشنبه ۳۰ آذر ۱۳۸۲ - ۲۶ شوال ۱۴۲۴ - ۲۱ دسامبر ۲۰۰۳

عباس اخوان سپهی: اگر راهی که وزیر بهداشت عمومی کوبا، دکتر کارلوس مارتین انتخاب کرده، کماکان ادامه یابد، محصولات بیوتکنولوژی کوبا و بخش خدماتی مرتبط با آن به عنوان یک منبع عمده درآمد ارزی جایگزین می تواند با صنایع توریسم، شکر و سیگار رقابت کند. برای دستیابی به این هدف در سال گذشته میلادی کنفرانسی با عنوان علم و تکنولوژی برای بهداشت (CITESA) در هاوانا برگزار گردید. این کنفرانس با همکاری وزارت بهداشت کوبا، سازمان بهداشت جهانی، سازمان بهداشت پان   آمریکن و آکادمی علوم کوبا برگزار شد. وزیر بهداشت کوبا معتقد است که علم و تکنولوژی برای بهداشت به منظور فراهم کردن فرصت های سرمایه گذاری در تحقیقات بهداشتی و همچنین دسترسی به یافته های برجسته علمی و بیوتکنولوژی در دنیا با شرکت در پروژه های تحقیقاتی بین المللی، ایجاد شده است. از سال ۱۹۹۰ حمایت های دولت کوبا برای پیشرفت بیوتکنولوژی چشمگیر بوده است. دولت کوبا برای شروع فعالیت های بیوتکنولوژی، سرمایه  گذاری یک میلیارد دلاری در این زمینه انجام داد و در برنامه علم و تکنولوژی برای بهداشت سعی بر آن شده تا جهش تازه ای در پروژه های بیوتکنولوژی کوبا و توسعه تجارت فرآورده های بیوتکنولوژی صورت گیرد.

- ژن درمانی و تشخیص مولکولی:

یکی از متخصصین پزشک هسته ای و رئیس انستیتو ملی سرطان شناسی و رادیوبیولوژی کوبا (INOR) روش تازه ای را برای کشف سرطان جنینی گزارش کرده است. وی معتقد است که صنعت بیوتکنولوژی در حال تبدیل شدن به یک نیروی کلیدی در رشد اقتصادی کوبا است، به طوری که می تواند موجبات سرمایه گذاری جدید، فرصت های شغلی و درآمدهای حاصل از صادرات را برای کشور فراهم نماید. این مؤسسه دارای یک مرکز پرورش حیوانات، ۱۸ آزمایشگاه و ۴۴ محقق است و در ارتباط با سم شناسی بالینی، مطالعات شیمی و داروشناسی سرطان در حال فعالیت است.

- بانک سلول و تومور:

بخش کشت سلولی انستیتو ملی سرطان شناسی، دارای بزرگترین بانک سلول و تومور در کوبا است. مطالعه مربوط به کشت سلولی در محیط های آزمایشگاهی و بدن موجودات آزمایشگاهی مانند موش، خوکچه هندی، خرگوش، سگ و میمون در این مرکز انجام می شود. هزاران دانشمند و محقق کوبایی در ۳۸ انستیتو که در غرب هاوانا قرار دارد، شاغل بوده و بر روی تولید واکسن، دارو و فرآورده های جدید برای درمان سرطان های ریه، سر، گردن، سینه و تخمدان فعالیت می نمایند. یکی از این مؤسسات، Biocen نام دارد که اولین شرکت دارویی کوبا است که گواهینامه ISO -۹۰۰۲ را دریافت کرده است. شرکت Biocen برای سه داروی ضدسرطان و یک واکسن ضدسرطان مجوزتولید دریافت کرده است.

- مرکز مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی (CIGB)

ریاست این مرکز به عهده آقای دکتر لوئیس هررا است که در انستیتو پاستور فرانسه در رشته بیولوژی مولکولی تحصیل کرده است. این مرکز فرآورده های مختلفی از جمله واکسن های انسانی و حیوانی، سیتوکین ها، فاکتور رشد و کیت تشخیصی را تولید کرده و آن را به کشورهای مختلف صادر می کند. در خط تولید فرآورده های جدیدی برای درمان بیماری های عفونی و انگلی انسان و حیوان، بیماری های قلبی و عروقی، داروهایی برای درمان سرطان و بیماری های خود ایمنی به چشم می خورد. محققین این مؤسسه بر روی مهندسی آنتی بادی، روش های بیان پپتید و آنتی بادی، بانک پپتیدهای صناعی، واکسن های DNA نوترکیب و مدل سازی کامپیوتری و مطالعات ساختاری آن در حال فعالیت هستند. فرمولاسیون دارو و واکسن های جدید یکی از مهمترین فعالیت های تحقیق و توسعه این مؤسسه است.

- اینترفرون لکوسیتی

در سال ۱۹۸۱ اولین واحد پالیوت و آزمایشگاه مجهز مربوط به تولید اینترفرون لکوسیتی آغاز به کار کرد. در عرض ۶ هفته کار ۲۴ ساعته محققین، اولین گروه از اینترفرون های لکوسیتی را در سال ۱۹۸۱ تولید کردند. طبق نظر یکی از دانشمندان بیوتکنولوژی کوبا، برنامه بیوتکنولوژی اینترفرون به عنوان یک مدل مولکولی در آن روز، متولد شد. اولین کاربرد بالینی اینترفرون در یک بیماری عفونی در تابستان همان سال و در یک اپیدمی تب هموراژیک به طور موفقیت آمیز استفاده شد. پاسخ دولت کوبا به حمایت از طرح فوق، ایجاد یک مرکز برای تحقیقات بیولوژیک بود. در مدت ۶ ماه مرکز فوق ساخته و مجهز به امکانات مدرن برای تولید انبوه اینترفرون گردید. بین سال های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۵ سی نفر از محققین این مرکز همراه با محققین سایر مؤسسات مرتبط با بیوتکنولوژی، ژن آلفا b2 اینترفرون، فاکتور رشداپیدرم، آنتی ژن HBS (آنتی ژن سطحی ویروس هپاتیت B) را کلون کرده و موفق به تولید آن شدند.

- روابط مؤثر بین تحقیق و صنعت

در ارتباط با همکاری تحقیق و صنعت دکتر هررا رئیس مرکز مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی معتقد است که این امر کار ساده ای نیست و برای تحقق آن باید ابتدا طرز نگرش به این موضوع تغییر کرده و زیرساخت های تحقق همکاری صنعت و تحقیق را فراهم کرد. سه سال پس از افتتاح این مرکز شورای سیاست گذاری بیوتکنولوژی کوبا راه های تحقق همکاری صنایع و مؤسسات تحقیقاتی را مشخص کرد. در این زمینه شرکت Heber Biotech فعالیت های بازرگانی مرکز مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی را اداره کرده و امور مربوط به توزیع محصولات در کشور، بازرگانی بین المللی، انتقال تکنولوژی، عقد قراردادها و... را به عهده گرفت. از جمله این فعالیت ها، انتقال تکنولوژی واکسن هپاتیتB به ایران بود در سال ۱۹۹۹ مجموع فروش این شرکت به ۳۸ کشور در جهان به ۴۵ میلیون دلار رسید. مهمترین فرآورده های صادراتی این مرکز عبارتند از: واکسن هپاتیت B اینترفرون آلفا b2، استرپتوکیناز، اینترفرون گاما و هورمون رشد. به دلیل محدودیت سفر به آمریکا، محققین بیوتکنولوژی کوبا برای آموزش تکنیک های مدرن به کشورهای اروپایی فرستاده می شوند. البته همکاری با محققین آمریکایی نیز در برنامه کار است. به طوری که اخیراً تعدادی از دانشمندان آمریکایی از مرکز مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی بازدید کرده و قول هرگونه همکاری علمی با محققین کوبایی را داده اند. یکی از دانشمندان کوبایی معتقد است که به رغم تدابیر شدید دولت آمریکا برای عدم همکاری محققین آمریکایی با کوبا، تعداد زیادی از دانشمندان در مؤسسات، دانشگاه ها و حتی شرکت های بیوتکنولوژی آمریکا با کوبا همکاری می کنند.

- فعالیت های بین المللی

هم اکنون کوبا فعالیت های گسترده ای برای حضور پرقدرت در عرصه بیوتکنولوژی جهان آغاز کرده است به طوری که دانشمندان کوبایی در انستیتو Finlay موفق به تولید واکسن مننگوکوک گردیده است که تنها کشور تولیدکننده آن در جهان کوبا است. این واکسن هم اکنون به ۱۲ کشور در جهان از جمله برزیل و چین صادر می شود. در ۱۹۹۸ شرکت Smithline از مرکز غذا و داروی آمریکا (FDA) تقاضایی مبتنی بر اجازه ورود واکسن مننژیت کوبا به کشور آمریکا صادر شود تا در صورت داشتن شرایط استاندارد در آمریکا نیز مصرف شود. هم اکنون مذاکرات بین شرکت Smithline و Finlay برای عقد قرارداد در زمینه تولید و توزیع این واکسن در حال انجام است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در هر سال  ۵۰۰ هزار نفر در سراسر جهان مبتلا به مننژیت می گردند که مننژیت نوع B در کشورهای اسپانیا، نروژ، شیلی، کوبا، کانادا و نیوزلند به صورت اپیدمی گزارش شده است. همچنین در آمریکا سالانه ۱۰۰۰ نفر به مننژیت مبتلا و ۱۲۰ نفر تلف می شوند. صرف نظر از مسائل سیاسی، واکسن مننژیت و سایر واکسن های تولیدی کوبا می تواند جان انسان های آمریکایی و غیرآمریکایی را نجات دهد.