روزنامه شرق، یکشنبه ۷ دی ۱۳۸۲ - ۵ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۸ دسامبر ۲۰۰۳

ان دویچ، میلان ویلاجیکیچ و مایکل لویوکس- ترجمه حامد صرافی زاده:
کاستاریکا بالاخره بعد از یک سال، فیلمبرداری آخرین فیلمش را به پایان رساند و دوستداران آثار او احتمالاً «زندگی معجزه است» را در جشنواره کن سال آینده خواهند دید. گفت وگوی زیر مجموعه ای از مصاحبه های کاستاریکاست که در طول و بعد از پایان فیلمبرداری انجام شده. گویا پخش کنندگان جهانی فیلم در قراردادی که با او بسته اند، کاستاریکا را از گفتن هر حرفی درباره این فیلم منع کرده اند. به همین دلیل، کاستاریکا در این گفت وگو کمتر به سمت فیلم رفته و طبق معمول همیشه درباره موضوعات دیگری صحبت کرده است. پخش کنندگان می  دانستند که اگر کاستاریکا شروع به حرف زدن بکند، دیگر هیچکس نمی تواند جلوی او را بگیرد و این احتمالاً در کنار علاقه اش به فوتبال، موسیقی، سینما و سیاست مهمترین وجه اشتراک او با مترجم این مطلب است!

- خبرنگاران مدام به دنبال اطلاعات فیلم شما می گردند. چه شده که شما هیچ حرفی نمی زنید؟ سکوت شما بیش از یک سال طول کشیده!

خیلی دوست داشتم صحبت کنم. اما نمی توانستم. پخش کننده جهانی فیلم مرا وادار به سکوت کرده است. این در قرارداد من هم ذکر شده. مطمئن باشید من مقصر نیستم. شما که بهتر می دانید من هیچ وقت سکوت نکرده ام!

- این مسئله عادی نیست. چرا چنین چیزی را قبول کردید؟

راستش را بخواهید، آنها می دانستند وقتی که من شروع به حرف زدن بکنم، دیگر چیزی جلودارم نیست. برای همین، این مسئله را در قراردادشان منظور کردند. خب من زیاد حرف می زنم و این اصلاً چیز خوبی نیست.

- اما حالا فیلمبرداری که تمام شده...

آره، چند روز پیش بود. بعد از یک سال فیلمبرداری، بالاخره توانستم تمام قراردادهایم را باطل کنم.

- قصه فیلم از چه قرار است؟

تورو خدا بس کنید. آنها مرا زندان می اندازند.

- ببینید فیلمبرداری تمام شده...

خیلی ساده بگویم، فیلم درباره علاقه همیشگی من به سرنوشت و تقدیر مردم این سرزمین _ یوگسلاوی _ است و طبق معمول همیشه این علاقه در بافت تاریخی و ساختاری اجتماعی تصویر شده. از سال ۱۹۹۲ به این طرف هر کدام از ما لحظات بسیار سختی را از سرگذرانده ایم. لحظاتی که تک تک شان تاریخی پشت سردارند. مرگ یوگسلاوی، جنگ، ازهم پاشیدگی نظام اجتماعی... قصه ای خواندم درباره صربی که مجبور است بین پسر زندانی اش در اردوگاه مسلمان ها و زن مسلمانی که گروگان گرفته، یکی را انتخاب کند و حس کردم این موضوع در عین واقعی و ملموس بودن به خوبی ظرفیت تبدیل شدن به یکی از همان تنگناها، مخمصه ها و دوراهی های همیشگی قصه های شکسپیر را دارد. مثل همیشه، در خانه ام شروع کردم به نوشتن قصه ای عاشقانه  که بخش هایی از آن نیز به جنگ مربوط می شد. اما وقتی که قصه تمام شد فهمیدم حال با چیزی بیشتر از یک قصه عاشقانه روبه رویم. «زندگی معجزه است» روایت گر چگونگی آغاز و گسترش جنگ در سرتاسر بوسنی و پرده برداری و رازگشایی از یک خانواده است. مقوله ای که از همان نخستین فیلمم در آثارم حضور داشته و به عنوان یکی از وجوه آنها مدام خودنمایی می کند. در پایان، فیلم از توهم و خیال های باطل اش دور شده و به نظر می رسد شما شاهد ترکیب محتملی از شکسپیر و برادران مارکس هستید.

- مثل اینکه تمایل زیادی برای حرف زدن درباره «زندگی معجزه است» ندارید. خب کمی درباره «قصه های سوپر هشت» [آخرین فیلم به نمایش درآمده کاستاریکا] صحبت کنیم. به چه دلیل این فیلم با فیلم های دیگر شما فرق دارد؟

«قصه های سوپر هشت» اولین فیلمی بود که اصلاً به ساختش فکر نکرده بودم! این نکته خیلی مهم است. من همیشه، قبل از اینکه فیلمبرداری فیلمی را شروع کنم، کلی برای تدارکات و مقدمات فیلمم وقت می گذارم. اما این بار فقط لحظاتی از زندگی گروه موسیقی No Smoking و جریان ساخت موسیقی هایشان را به تصویر کشیدم. چیزی مثل نشان دادن چگونگی ساخت یک خانه. جالب اینکه من در آخر کار ۷۵ ساعت راش داشتم و نمی دانستم با آنها چه کار کنم. سرانجام به این فکر افتادم که بخش های مستند می تواند در کنار تصاویر نه سفر این گروه به بخش های مختلف اروپا و همچنین روایت موازی نه قصه مربوط به ترانه های این گروه، قرار گیرد.

- و این روند فیلمسازی تا اندازه زیادی با دنیای فیلمسازی شما فرق داشت؟

من به دو دلیل از ساخت این فیلم احساس غرور می کنم. اول به خاطر ساختار عجیب و غریبی که در آن هم ویدئو حضور دارد، هم سوپر هشت، هم سوپر شانزده و هم ۳۵ میلی متری - هیچ شکلی از فیلمسازی در تاریخ سینما نبوده که من در «قصه های سوپر هشت» استفاده نکرده باشم _ و دیگر اینکه می خواستم حس و حال موجود حفظ شده و دست نخورده باقی بماند، چیزی که از خود فیلم برایم مهمتر بود.

- هنگام ساخت فیلم هیچکدام از مستندهای موزیکال را در نظر داشتید؟

راستش را بگویم، من تا به حال فیلم خوبی در این زمینه ندیده ام چون بیشتر آنها زمانی ساخته شده اند که دیگر یا گروهی در کار نبوده یا گروه دوران افول خود را سپری می  کرده است. در آن فیلم ها همیشه می دیدیم، مردپیری از گذشته ها حرف می زند و عکس هایی را نشانمان می  دهد. ما در حقیقت شاهد خلاصه ای از زندگی آنها بودیم. من می خواستم فیلمی بسازم که برخلاف رسم معمول، کاملاً به روز باشد و حال و هوای امروز گروه را به تصویر بکشد. به هر حال این فیلم با فیلم ویم وندرس بوئناویستا سوشال کلاب یک نقطه اشتراک اساسی دارد. شما در این دو فیلم لحظاتی را می بینید که در آن آهنگسازان و نوازندگان به کار دیگری غیر از موسیقی مشغولند... و این عالیه!

- شما در این فیلم هم بازی کرده اید. خیلی سخت است که آدم همزمان در جلو و پشت دوربین حضور داشته باشد؟

نه. چون با این دوربین، من در حال ضبط خاطرات شخصی خودم بودم. برای همین است که از ساختن فیلمی اتوبیوگرافیک به مراتب بیشتر از به تصویر کشیدن یک قصه، احساس رضایت و غرور می کنم.

- کدام یک از دلمشغولی ها یتان شما را بیشتر سرکیف می آورد: سینما یا موسیقی؟

نوازندگی روی صحنه را بیشتر ترجیح می دهم. اما بیشترین چیزی که مرا در زندگی خوشحال می کند دیدن یک فیلم روی پرده است. فیلمی که دیگر تمام مراحل کاری اش تمام شده و آماده نمایش است. دیدن این فیلم روی پرده سینما و در کنارش نظاره کردن واکنش تماشاگران پیر و جوان به آنچه روی پرده اتفاق می افتد _ و در حقیقت واکنش به سرنوشت متفاوت هر کدام از این آهنگسازان _ لذت بخش ترین تجربه ای است که می توانم آن را تجسم کنم. به نظرم «قصه های سوپر هشت» تمامی سینمای مرا در خود جمع کرده و آن را کامل می  کند.

- امیر، تو نوازندگی را قبل از فیلمسازی شروع کردی یا این قضیه با شروع فیلمسازی تو همزمان بود؟

همزمان بود، اما باید با خودم صادق باشم. من استاد موسیقی نیستم. استعداد کارگردانی من، البته اگر آن را داشته باشم، به خوبی با توانایی هایم در زمینه موسیقی گره خورده است. چون می توانم برای هر کدام از آثارم ساختار مشخصی را در نظر بگیرم. هنگامی که در حال نواختن موسیقی هستم، فکر می کنم که کارگردانم و وقتی که به کارگردانی مشغولم، خودم را یک موسیقدان و نوازنده تصور می کنم. من بهترین عضو این گروه _ No Smoking _ نیستم. کار پسرم خیلی بهتر از خود من است. من تمام استعداد کارگردانی ام را در زمینه موسیقی به کار بسته ام. من کارگردانم چون می توانم تلفیقی از تجربه های مختلف را یکجا به شما عرضه کنم و خب این مهمترین مسئله کارگردانی است.

- شما در حال حاضر تهیه کنندگی فیلم  هایتان را خودتان به عهده دارید و یک کمپانی شخصی برای خودتان دایر کرده اید. مثل اینکه دیگر دوست ندارید در موفقیت هایتان با کسی شریک باشید. کار سختی بود؟

پول چیز خطرناکی است. از سال ۱۹۸۹ من تمام فیلم هایم را با سرمایه گذاران خارجی ساختم. بدبختانه، من حتماً می بایست یک تولید «خانوادگی» تأسیس می  کردم تا بتوانم به راحتی برای فیلم هایم خرج کنم. من هیچ وقت از جماعت تهیه کنندگان شانس نیاوردم که فکر می کنم این قضیه معضل بغرنجی است. «زندگی معجزه است» واقعاً به کسب و کاری خانوادگی تبدیل شد. زن من _ Maja _ مسئول تمام جزئیات تهیه و تولید این فیلم است. ما در حساب و کتابمان به قدری موفق بودیم که توانستیم یک یورو را دو تا بکنیم. یک سال فیلمبرداری کردیم و باور کنید فقط به اندازه ساخت یک فیلم اروپایی بودجه داشتیم. چیز عجیبی هم نیست تمام این فیلم مربوط به خانواده من است.

- کمپانی فیلمسازی شما Rasta Film International امسال توانست تهیه اولین فیلم یک کارگردان جوان _ داسان سیلیچ _ را با عنوان «توت فرنگی های سوپر مارکت» با موفقیت به پایان برساند. این فیلم در بخش «چشم انداز» جشنواره برلین پذیرفته شد. گویا این مأموریت جدید شماست. می خواهید در یوگسلاوی مدرسه ای سینمایی تأسیس کنید؟

من و همسرم، به خاطر نیاز یا احتیاج به «فیلم ساختن » این اثر را تولید نکردیم. ما فکر کردیم می توانیم با کمک به فیلمسازان جوان و مولفین مستعد و خلاق همزمان انرژی از دست رفته مان را دوباره به دست آوریم. به نظرم در این کشور تصور غالب این است که اساتید، فنون کارگردانی و دانش سینمایی شان را از دانشجویان مخفی می کنند. اما من رفتار دیگری در پیش گرفتم. با مدیران شبکه ARTE ملاقات کردم، آنها فیلمنامه را خواندند و متوجه شدند «توت فرنگی های سوپر مارکت» با صرف هزینه ای مختصر می تواند فیلم بسیار جذابی از کار درآید. فیلم به جشنواره برلین رفت و حالا بر پرده سینماهای یوگسلاوی است. من از اینکه توانستم به یک جوان کمک کنم تا فیلمش را بسازد، واقعاً خوشحالم.

- آیا هیچ استراتژی خاصی در اروپا برای سینماگران مولف وجود دارد؟ یا استراتژی مقابله به مثل با هالیوود؟

قانون تنها راه مبارزه با هژمونی هالیوود است. یک جور نظارت دولتی، مثل همان چیزی که در فرانسه وجود دارد. تنها مزیت فیلم های صربی، بدون زیرنویس بودن آنهاست. فکر می کنم به همین دلیل هم که شده تماشاگران ما به سینمای صربستان وفادار بمانند.

- برایمان از جشنواره های سینمایی بگویید. آیا شما به فیلم های کوچک کمک می کنید تا در این جشنواره ها برنده شوند؟

جشنواره های فیلم تنها جایی هستند که کشورهای کوچک می توانند فیلم هایشان را عرضه کنند. واقعاً، چه جای دیگری پیدا می شد که فرانسوی ها، آلمانی ها، ژاپنی  ها و انگلیسی ها «توت فرنگی های سوپرمارکت» را تماشا می کردند.

- بگذریم. آخرین فیلم شما در چه مرحله ای است؟

ما در حال تدوین صدا و تصاویر فیلم هستیم و فیلم قرار است برای جشنواره کن سال آینده آماده شود.

- شما چند وقت پیش در بلگراد بودید در آنجا چه حسی داشتید؟

همه چیز خوب بود، مثل همیشه. شهر زیباست. نورانی و حتی جذاب. آنها کشور ما را فروختند.

- منظورتان چیست؟

من درباره اوضاع سیاسی صحبت می کنم. احتیاجی نمی بینم که چیزی را برایتان توضیح دهم. شما خودتان بهتر از من می دانید. هر روز دارید درباره اش مطلب می نویسید.