روزنامه شرق، پنج‌شنبه ۲۶ امرداد ۱۴۰۲، شماره ۴۶۲۷

ترانه یلدا (معمار و شهرساز)
اگر هر روز با تیترهایی درباره نسخه های نابودی پایتخت روبه رو نمی شدیم، امروز به موضوعی جالب و فرح بخش می پرداختم؛ اما مصوبه 666 کمیسیون ماده 5 که همین امروز امکان افزایش طبقات در اراضی نسبتا درشت دانه هم زمان با تسامح در اعمال شرط عرض گذر بر تعداد طبقات را فراهم کرد- و نقض بخش نامه های ملاک عمل 10ساله تهران بود-؛ من را واداشت باز به مسائل بغرنج بی قانونی های ساخت وساز در تهران بازگردم. با اینکه برای ما در دهه های اخیر دیدن برج های بلند 8 و 10 طبقه در کوچه های شش متری دیگر تبدیل به عادت شد؛ اما وقتی گزارش می شود که با این تغییرات در قوانین و ضوابط ساخت وساز، ده ها هزار واحد مسکونی و شاید نزدیک به 700 هزار نفر دیگر جمعیت می تواند به شهر تهران اضافه شود، آن وقت است که اوضاع نگران کننده تر می شود. هنوز از واقعه خلازیر (یا خلازیل) یک هفته بیشتر نگذشته است. و فجایع پلاسکو و متروپل اهواز هم خیلی کهنه نیستند... . بعد از روز تخریب خلازیر، با یکی از دوستان مهندس مان که در جنوب شهر سال ها شورایار بوده و ساخت وساز می کند، بحثی جمعی داشتیم. مهندس حسن زاده گزارشی مبسوط از خلازیر برای مان دادند: «نکته اول، تمام زمین های خلازیر موقوفه هستند و یک عده دزد رفته اند زمین ها را صاحب شده اند و بدون اینکه سندی داشته باشند، روی زمین های وقفی شروع به ساخت وساز کرده اند. پس ما با عده ای دزد و تبهکار مواجه هستیم که می توانند با زور قمه و شمشیر و حتی اسلحه، زمین های موقوفه ای را صاحب شوند. گام بعدی، شما وقتی سندی ندارید، طبیعتا شهرداری به شما پروانه ساختمانی نداده است؛ پس بدون پروانه ساختمانی، یعنی اینکه مهندس و ناظری بالای سر ساختمان وجود ندارد؛ یعنی نقشه و محاسبات و طراحی وجود ندارد. نهایتا یک معمار تجربی آورده اند. چهارتا قوطی را جوش داده اند و سقف زده اند و این شده سازه فلزی. یا چهارتا میلگرد و کمی شن و ماسه و سیمان قاطی کرده اند و شده سازه بتونی و رفته اند بالا!». در مقابل این لحن، بعضی ها شک می کنند و می پرسند: شهرداری پس کجای ماجراست؟ مگر می شود زیر چشم شهرداری این همه ساختمان بدون مجوز ساخت؟ اما مهندس می گوید: «کافی است عوامل شهربان به ساختمان آنها نزدیک بشوند... با قمه و شمشیر و اسلحه ناکارشان می کنند و زخمی. دست وپا می شکنند. حتی آقای فرهادی شهردار منطقه تو گوشی شون نشون می دادند که با کوکتل مولوتف به عوامل شهرداری حمله می کردند. دفعه گذشته فقط سه هزار نفر پلیس آمده بودند خلازیر. سه هزار نفر فقط پلیس!» و می افزاید: «البته از دوره های گذشته هم این ساخت وسازها بوده و چیز جدیدی نیست؛ ولی چرا در این دو، سه سال اخیر شدت بیشتری پیدا کرده؟ به دلیل اینکه با رشد فزاینده ای که مسکن پیدا کرد، در این مناطق به صورت قولنامه ای با قیمت کمتر معامله می شود. و اینجا یک معامله دو سر سود هست: هم کم درآمدترها صاحب آپارتمان می شوند، هم آن سازنده که دیگر پول زمین نداده و پول جواز و ناظر و شهرداری هم نداده و مصالح ساختمانی هم که دیگر براساس طرح و نقشه و محاسبه نیست. از طرفی انشعابات هم که همه دزدی است. پس با متری شش، هفت تومان آپارتمان می سازند و سه برابر هزینه می فروشند؛ پس می بینید هر دو طرف سود کرده اند و راضی اند و به خاطر همین است که چنین ساخت وسازهایی این دو، سه سال رونق زیادی گرفته است». بله، این است روایتی از رسم روزگار پریشانی ما... . البته کمتر کسی دربست روایت های فرهادی و حسن زاده را قبول و باور می کند. مثال های زیادی آورده می شود از قوه قهریه دستگاه های مسئول در شهرهای مان که وقتی بخواهند، می توانند جلوی هر کاری را بگیرند. در ضمن دوستی گفت: «با این اوصاف باید منتظر اسلحه کشی جمعیت مهاجران و دیگر بی خانمان ها هم باشیم. مافیایی که این قدر قدرت دارد، بعید نیست برای انتقام از تخریب ساختمان ها، دست به هر خرابکاری ای هم بزند».

اما پوریا گل محمدی، دکتر جامعه شناس مقیم منطقه 19 (یعنی همان نزدیکی خلازیر) معتقد است که آسیب ها چندگانه اند. او می گوید: «اول، ما با شهرداری غیر متخصص در پایتخت روبه رو هستیم. درست مثل باشگاه فوتبال که آن را دست مربی بسکتبال بدهیم. دوم، با فساد سیستمی و مافیای فساد روبه رو هستیم و از هر سازمان و نهادی عده ای آلوده شده و با هم همکاری دارند. بدون اجازه زیر پوستی افراد مسئول در سیستم هیچ کس نمی تواند آجر روی آجر قرار دهد. سوم، اسلحه و قمه و... اینها چیزی نیست که بتوان با آنها این همه ساختمان را در چند مدت کوتاه ساخت. شناسایی و بازداشت افراد اصلی متخلف برای نیروهای امنیتی بسیار ساده و راحت است. مگر اینجا جنگل است که عده ای بتوانند در مدتی کوتاه زمین های دیگران را تصرف کنند و بسازند و مالک هم هیچ حرفی نزند؟ تا بعد از ساخته شدن بیاید دستور تخریب بگیرد؟ چهارم، عده ای می گویند بسازید و بفروشید و سهم ما را هم بدهید. درنهایت خلافی می دهید و دولت هم مجبور است سند بدهد. ظاهرا اشکال از مدیریت و نظارت است. این زمین خواری فقط مربوط به جنوب تهران نمی شود. موضوع باغات تهران و زمین های شمال تهران و لواسان و... هم هستند. اگر باغ را باغبان مدیریت نکند، هر رهگذری احساس می کند حق دارد از درخت باغ بی باغبان برود بالا. در محدوده شهرک سیداحمد خمینی و شهید کاظمی زمین ها اوقافی هستند. مردم با جواز سه طبقه یا بدون جواز شروع به ساخت کرده و حدود 9 طبقه می سازند. نیاز به پایان کار هم ندارند که سند بگیرند. مهندس ناظر هم ندارند. در آخر از اوقاف سند را که همان «اجاره نامه» است، می گیرند. اوقاف هم از خدایش است که برای یک زمین به جای سه اجاره، 9 یا هشت اجاره بگیرد. ادارات برق و آب و گاز هم به راحتی انشعاب می دهند». حال، نظر نخبگان و تحصیل کردگان دانشگاهی مقیم مناطق 17 و 19 که قبلا شورایار بوده اند و امروز در مسائل شهری و اجتماعی صاحب نظرند، بی شک می تواند مفید واقع شود. آیا وقت آن نرسیده که شهرداری با تحلیلی واقعی از مسائل، طبق قانون عمل کند؟