روزنامه شرق، دوشنبه ۸ دی ۱۳۸۲ - ۶ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۹ دسامبر ۲۰۰۳

گفت وگو از یوسف ناصری: الگوی توسعه در مالزی به عنوان یکی از اقتصادهای موفق جهان ریشه در نوع اداره حکومت این کشور دارد. بسیاری معتقد هستند که تداوم موفقیت این الگو در گرو تضمین این نوع حکومت داری است. پیرامون این موضوع با «بهزاد شاهنده» استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل در امور شرق آسیا، چین، در این مورد مصاحبه ای را انجام داده ایم که در پی می خوانید:

- میراث ماهاتیر محمد برای بداوی چه چیزی است؟

ماهاتیر محمد رهبر حزب آمنو و چهارمین نخست وزیری مالزی پس از استقلال (۱۹۵۷) بود که به نخست وزیری این کشور برگزیده شد. مالزی کشوری چندملیتی است یعنی از مالایایی، چینی، هندی و سایر اقوام تشکیل شده و حدود۵۷ درصد از جمعیت این کشور ۲۳ میلیون نفری جنوب شرقی آسیا را مالایایی ها تشکیل می دهند.

ماهاتیر محمد شخصی اقتدارطلب بود و در کنار نابردباری هایی که مثلاً با انور ابراهیم معاون نخست وزیری داشت، به کشورش عشق می ورزید و مالزی را از حالت یک کشور جهان سومی مبتنی بر تولید کشاورزی و منابع طبیعی به کشوری تازه صنعتی شده، تبدیل کرد. به عنوان نمونه تولید ناخالص داخلی این کشور را از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۱۹۸۰ به ۲۳۰ میلیارد دلار در حال حاضر رسانده است. مالزی در زمینه های الکترونیک، کامپیوتر، نرم افزار و نیمه هادی ها به پیشرفت های زیادی دست یافته و سالیانه حدود ۹۰ میلیارد دلار صادرات دارد.

- ماهاتیر محمد متهم به دیکتاتوری بود واقعاً نظام پارلمانی مالزی تا چه حد دموکراتیک است؟

البته دموکرات ناب در هیچ کشوری وجود ندارد. بیشتر افرد حفظ سمت برایشان مهمتر است. معمولاً رهبران با ایجاد گروه های قدرت برای حفظ قدرت تلاش می کنند و در اینجاست که منافع مردم به مقدار زیادی لوث می شود. به هر حال در مالزی رقابت احزاب وجود دارد و نخست وزیر، رهبر حزب پیروز در انتخابات است.

- مدل حکومتی این کشور چه ویژگی هایی دارد؟

مدل حکومتی مالزی شبیه مدل حکومتی پارلمانی انگلیس است. مالزی نیز دارای دو پارلمان یعنی مجلس نمایندگان و مجلس سناست. در نظام پارلمانی مالزی، تمامی مقامات ارشد دولت مانند نخست وزیر و وزیران کابینه و معاون نخست وزیر، باید در ابتدا نماینده مجلس باشند.

- چطور در مالزی یک حزب سال های متمادی حزب حاکم بوده است؟

قدرت، قدرت می آورد. رهبران حزب آمنو در سال هایی که این حزب، حزب حاکم بوده، به هر حال از امکانات زیادی در جهت تقویت آن استفاده کرده اند. از سوی دیگر حزب آمنو مانند حزب لیبرال دموکرات ژاپن شرکت های بزرگ اقتصادی زیادی دارد .

- چالش با مهاجران چینی و هندی چگونه بوده است.

پس از شکست ژاپن، حاکم انگلیسی مالزی که افسری به نام  هارولد مک مایکل بود، طرحی را مطرح کرد که اولاً به افرادی (عموماً چینی ها به خاطر همکاری درشکست ژاپن) که بیش از ۱۰ سال در مالزی اقامت داشته اند، تبعه این کشور به حساب آیند و از حقوق سیاسی برابر با بومی های مالایا برخوردار شوند و دیگر آنکه قدرت سلاطین مالزی محدود شود و قانون اساسی، ملاک اصلی قدرت در مالزی، مدنظر قرار بگیرد. در چنین فضایی حزب آمنو با حضور ملی گرایان مالزی در سال ۱۹۴۶ تأسیس شد و با فعالیت این حزب، طرح مذکور تصویب شد. بنابراین مالایایی ها همچنان شهروندان درجه یک به رسمیت شناخته شدند. در مقابل، چینی های ساکن مالزی، حزب کمونیست مالزی را برای گرفتن حقوق خودشان تقویت کردند و دنبال مبارزه خصمانه و مسلحانه رفتند.

- یعنی احساس می کردند که حق آنها نادیده گرفته شده؟

بله و با رد طرح مذکور، چینی های ساکن مالزی برای گرفتن حقوقشان به سمت برخوردهای خشونت آمیز کشیده شدند. حزب کمونیست چین  هم از نظر مالی و نظامی آنها را حمایت می کرد و آنها به گروهی قابل تأمل تبدیل شدند.

فعالیت های خشونت آمیز این چینی ها که اکثر آنها زندگی فقیرانه ای داشتند و در حلبی آبادها زندگی می کردند، باعث شد که نخبگان مالایایی از کشور استعمارگر یعنی انگلیس درخواست کنند که نیروهای انگلیسی در مالزی بمانند. البته وضعیت اضطراری (EMERGENCY) که از سال ۱۹۴۶ شروع شده بود، حتی تا سال ۱۹۶۰ یعنی سه سال پس از استقلال مالزی ادامه یافت.

در این دوره سرهنگ بریگز انگلیسی طرحی (BRIGGS PLAN) را به منظور کنترل و مقابله با چینی های مهاجر ارائه کرد و آن این بود که این چینی ها را در ۶۰۰ اردوگاه اسکان داد. یکی از اقدامات تنبیهی علیه این چینی ها، اخراج و یا تبعید حدود ۱۰۰ هزار نفر از آنها به چین بود. البته حدود یک دهه پس از استقلال مالزی، اقلیت چینی در انتخابات پارلمانی، رأی اکثریت را به دست آورد، اما بومیان نتیجه این شورش را نپذیرفتند و آشوب و درگیری های خونینی در مالزی به راه افتاد.

- پس شما معتقدید که سیاست های توانمندسازی بومیان مسلمان مالزی به واقعیت نپیوسته؟

بله، همین گونه است. به عنوان نمونه، شرکت های بازرگانی و صادراتی و معاملاتی زیادی هستند که شرکت های «علی بابا» نام گرفته اند. علی یک اسم اسلامی و بابا نیز نام یک قوم چینی ساکن مالزی است. همچنان که در اصطلاح «علی بابا» در ابتدا اسم علی می آید، در عمل و در دنیای واقعی نیز شما به ظاهر با یک مالایایی مسلمان تجارت می کنید، اما گرداننده اصلی صحنه در حقیقت یک چینی است که شما آن را نمی بینید.

- با اینکه مشخص شده بود که اتهام جنسی به انور ابراهیم معاون نخست وزیر صحیح نیست، چرا دستگاه قضایی این کشور، اقدامی در جهت رفع اتهام از انور ابراهیم انجام نداد؟

مسئله این است که دستگاه حاکمه مالزی، متشکل از افرادی هستند که در این قضیه، منافع گروهی شان را در خطر می دیدند و همه بر ضد انور ابراهیم، بسیج شده و از ماهاتیر حمایت کردند. قاضی اعظم مالزی را نخست وزیر این کشور تعیین و منصوب می کند.

- مگر انور ابراهیم چه می گفت؟

انور ابراهیم معتقد بود که باید در مالزی دموکراسی بیشتری باشد و مسئولیت پذیری مسئولان مالزی باید افزایش یابد.

- آقای دکتر، سازمان های بین المللی مدافع حقوق بشر بر نقض حقوق بشر در مالزی بسیار تأکید می کنند.

طبق قانون امنیت داخلی INTERNAL SECURITY ACT در مالزی می توانند، افراد مظنون و مخالفان را بدون مجوز و مدرک مستند به مدت ۷۲ ساعت در بازداشت نگه دارند و حتی زمان آن را با تشخیص خودشان تمدید کنند. به طور مسلم این قانونی است که دموکراسی را در مالزی نقض می کند. در ژاپن حدود ۷۵ درصد نمایندگان مجلس، فرزندان وکلای سابق مجلس هستند. در نظام حاکمه مالزی نیز که اصلاً می توان آن را نظامی خانوادگی نام گذاشت، چنین چیزی دیده می شود. سیاسیون فعلی مالزی همان فرزندان فئودال های سابق هستند که زمین هایشان به سرمایه شهری تبدیل شده است.

- کناره گیری داوطلبانه ماهاتیر از پست نخست وزیری چه پیامی می تواند داشته باشد؟

انتقال قدرت به صورت صلح آمیز و مسالمت جویانه در هر کشوری، نشان دهنده بلوغ سیاسی آن جامعه است نشان داده که این کشور، بیش از گذشته به سمت دموکراسی حرکت خواهد کرد.

- عبدالله احمد بداوی فارغ التحصیل رشته مطالعات اسلامی است، چه ویژگی هایی داشته که ماهاتیر، او را برای پست نخست وزیری مالزی برگزید.

پدر بداوی یکی از ملی گرایان بنیانگذار حزب آمنو بوده و قرارداد استقلال مالزی از را انگلیس امضا کرده است. پدربزرگ او نیز از دانشمندان اسلامی مالزی و بنیانگذار مدرسه مذهبی «دایره المعارف الوطنیه» بوده و شخص احمد بداوی در دو دهه گذشته نیز وزیر ارشد دولتی بوده و بیش از ماهاتیر، از گرایش مذهبی برخوردار است. به نظر می رسد که بداوی بهتر از ماهاتیر بتواند با مخالفان اش یعنی حزب اسلام گرای پاس مالزی (PARTI ISLAM SE MALAYSIA) دادوستد کند و حزب پاس (PAS) نیز که حزب اصلی مخالف دولت کنونی است، با احترام بیشتری با او برخورد کند.

- موقعیت و جایگاه این حزب اسلام گرا در مالزی چگونه است؟

حزب اسلام گرای پاس در حال حاضر، در دو ایالت که لانتان (KELANTAN) و ترنگانو (TERENGGANU)، حاکمیت را در اختیار دارد و در حال پیاده کردن شریعت اسلامی در این ایالت هاست. مثلاً استفاده از نوشابه های الکی را ممنوع کرده و در پی الزامی کردن رعایت حجاب برای دختران و زنان آن دو ایالت است. درباره نتیجه انتخابات سال ۲۰۰۴ آنچه که می توان گفت این است که بافت اجتماعی مالزی، بافتی بنیادگرا نیست. شاید حزب پاس در برخی حوزه های انتخاباتی که در دنیا به اسم حوزه های مطمئن (SAFE CONSTITUENCIES) شناخته می شوند، طرفداران بیشتری داشته باشد و بتواند اکثریت آرا را کسب کند، اما من تردید جدی دارم که این حزب اسلام گرا بتواند اکثریت آرای جمعیت چندملیتی مالزی را نیز کسب کند.

- هدف اساسی حزب پاس که حزب عمده مخالف حزب آمنو است، چیست؟

حزب پاس در تلاش است که با کسب رأی اکثریت مردم، شریعت اسلامی را در مالزی به اجرا درآورد. به عنوان مثال گروه های رقص و سینماها تعطیل شوند و مصرف نوشابه های الکلی منع شود. البته دولت فدرال مالزی، ممنوعیت استفاده از نوشابه های الکلی در دو ایالت مذکور را نقض قانون اساسی مالزی می داند.

من شخصاً، چندی پیش برای انجام مطالعات و تحقیقات خودم در شهر کوتا بارو پایتخت ایالت که لانتان رفتم و با حاجی نیک عزیز نیک که یکی از بزرگان حزب پاس است، ملاقات کردم. ایشان می گفت که ما برای جا انداختن موضوع حجاب راه حلی پیدا کرده ایم و آن این است که «به کارمندان مسلمان دولتی این دو ایالت گفته  ایم که اگر همسران شما، حجاب اسلامی را رعایت نکنند، شما تنبیه خواهید شد.» هر چند در این دو ایالت، چینی هایی هستند که حجاب ندارند ولی حزب پاس می خواهد آرام آرام ، عملی شدن رعایت حجاب را در بین زنان مسلمان این ایالت دنبال کند.

- حزب آمنو چگونه با حزب پاس تلاش می کندکه رقابت کند؟

حزب آمنو، یکی ازشعارهایی که مطرح می کند این است که شمایک کشور طالبانی می خواهید یا یک کشور معتدل اسلامی و پیشرفته. حزب اقدام دموکراتیک یا داپ نیز که حزب چینی های مالزیایی و مخالف اتحادیه چینی های مالزیایی و دولت فعلی مالزی است، بحث متحد شدن با حزب پاس را مطرح می کند. اما به نظر نمی رسد که این اتحاد شکل بگیرد.

- فکر می کنید آقای بداوی چالش عمده ای با حزب پاس خواهد داشت یا نه؟

همان طور که گفتم، بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر، حزب پاس شدیداً ضربه خورده و ماهاتیر محمد نیز به طور غیرمنصفانه ای با این حزب برخورد کرد و مردم مالزی را از بنیادگرایی ترساند. چنین اقدامی موجب تضعیف حزب پاس شد. بنیادگرایی به آن صورت که ما تصور می کنیم، در مالزی وجود ندارد ولی ماهاتیر کشورش را از هر نوع بنیادگرایی چه اسلامی و چه چینی دور نگه داشت. هم اکنون همه منتظرند که آقای بداوی در مورد مسائل فراروی مالزی موضع گیری کند. به نظر می رسد که او سیاست های سرسختانه ماهاتیر را در حوزه مسائل داخلی دنبال کند. اما تفاوتی که بین بداوی و ماهاتیر شاهد خواهیم بود این است که بداوی به علت سابقه ۸ ساله در وزارت خارجه، طبیعت آرام تری نسبت به ماهاتیر دارد و تلاش خواهد کرد که نسبت به غرب و استرالیا، حرف های گزنده ای نگوید. ماهاتیر محمد معتقد بود که با غربی ها باید مبارزه کرد ولی بداوی تلاش خواهد کرد که چنین سیاست هایی که مالزی را در معرض تهدید قرار داده بود، به طور قابل توجهی تعدیل کند.