پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1398
موضوع: نقاشی ایرانی ، نگارگری
پدیدآور: سحر ذکاوت
استاد راهنما: خشایار قاضی‌زاده
دانشگاه شاهد، دانشکده هنر
چکیده

ایران تاریخی طولانی در حوزه فلزکاری و انواع شیوه‌های تزئینی فلزکاری دارد. سیاه‌قلم یکی از شیوه‌های تزئینی فلزکاری و ترکیبی از سولفیدهای نقره و آلیاژی از فلزات نقره، مس، سرب و گوگرد محسوب می‌شود و از آن برای ایجاد سایه‌روشن و جلوه بیشتر نقوش حکاکی‌شده بر روی سطح فلزاتی نظیر طلا و نقره استفاده می‌شود. قدمت این تکنیک در ایران به دوره ساسانیان برمی‌گردد. امروزه شهرهای تبریز در استان آذربایجان شرقی و اهواز در استان خوزستان از مراکز اصلی هنر سیاه‌قلم در ایران به شمار می‌روند و بیشتر هنرمندان ارامنه در تبریز و اقوام صابئی مندائی در اهواز از قدیم به این صنعت هنری می‌پردازند. شایان ذکر است که امروزه این دو قوم با جغرافیای مکانی متفاوت به یک هنر با عناوین متفاوت اشتغال دارند. ارامنه تبریز به این هنر سیاه‌قلم می‌گویند و صابئین مندائی آن را هنر مینای سیاه می‌نامند. در راستای اهمیت موضوع، هدف اصلی پژوهش، شناخت فنی و تکنیکی اسلوب سیاه‌قلم در مناطق مختلف ایران در بازه‌های زمانی مختلف و شناخت و ارزیابی وجوه اشتراک و افتراق نقوش تزئینی و اجرایی تکنیک سیاه‌قلم در میان اقوام ارامنه‌ی تبریز و صابئین مندایی اهواز می‌باشد. بنابراین پژوهش حاضر برای پاسخ‌گویی به این سوالات انجام شده است: 1- اسلوب تزئینی فلزکاری سیاه‌قلم چه ویژگی‌های فنی و تکنیکی‌ای در مناطق مختلف ایران در زمان‌های مختلف داشته است؟ 2- وجوه اشتراک و اختلاف نقوش تزئینی و اجرای تکنیک سیاه‌قلم در میان اقوام ارامنه‌ی تبریز و صابئین مندائی اهواز چیست؟ از این‌رو برای پاسخ‌گویی به سوالات مطرح‌شده اطلاعات و داده‌های پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی با رویکرد توصیفی- تحلیلی- تطبیقی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است و نتایج پژوهش حاکی از آن است که در تزئینات آثار سیاه‌قلم ارامنه بیشتر از تزئینات گیاهی و هندسی و ترکیب‌بندی انتزاعی از گیاهان استفاده شده است و بیشتر نقوش تزئینی آثار صابئین مندائی شامل نقوش گیاهی، حیوانی، انسانی می‌باشد که به صورت صحنه‌هایی از مناظر و طبیعت و جغرافیای محیطی این قوم به تصویر درآمده‌اند.