روزنامه کیهان، دوشنبه 9 شهریور 1388- شماره 19450

صدیقه توانا
می توان در دل شب های پر رمز و راز رمضان از خواب نوشین بیدار شد و خوشه چین گهرهای فراوان از خرمن ناب معرفت الهی در سحرهای این ماه عزیز و پرخیر و برکت شد، به شرط آنکه جسم خاکی را سبک کنی، از زمین برکنی و روحت را در آسمان پرستاره لیالی نورانی آن به پرواز درآوری، می توانی کسلی و بی حوصلگی را کنار بگذاری و با خوردن سحری به استقبال روزهای این ماه پربرکت بروی... اما برخی، خواب شیرین سحرگاهی را به خوردن سحری و تغذیه جسم و جان ترجیح می دهند که ازنظر پزشکی تداوم این مسئله در بلندمدت می تواند سلامت انسان را با خطری جدی روبه رو نماید.
درحالت عادی بیشترین فاصله بین دو وعده غذایی 8 تا 10 ساعت است، اما امسال به دلیل تقارن رمضان با روزهای بلند تابستان، این مدت به 15 ساعت افزایش یافته است، به همین دلیل و با توجه به نیاز بدن به انواع مواد غذایی، روزه داران باید به برنامه غذایی سحر و افطاری خود توجه ویژه ای داشته باشند. متأسفانه بعضی ها به دلیل اینکه هنگام سحر احساس گرسنگی نمی کنند، خوردن سحری را جدی نمی گیرند و این مسئله می تواند از نظر جسمی و روحی مشکلات غیرقابل جبرانی را به وجود آورد. در سحر ماه مبارک رمضان باید غذای کاملی مصرف شود و درواقع وعده ناهار باید برای سحر درنظر گرفته شود.
روزه بدون سحری
عده ای معتقدند نخوردن سحری برای گروهی از روزه داران مشکل ساز نیست و می توان بدون خوردن سحری به راحتی روزه نگه داشت، اما مسئله مهم این است که به راستی نخوردن غذای سحری چه تأثیری بر جسم و جان آدمی دارد؟
کارشناسان تغذیه می گویند درحقیقت شاید نخوردن سحری بر گرسنگی فرد تأثیرگذار نباشد، ولی نقش آن بر خلق و خوی افراد انکارناپذیر است. بر همین اساس خوردن سحری از اجزای مهم روزه داری ا ست. به اعتقاد آنها وعده غذای سحری، هم باید بتواند انرژی روزانه روزه دار را تأمین نماید و هم از افت قند خون که تأثیر مستقیم بر ضعف و بی حوصلگی و حتی پرخاشگری و عصبانیت فرد در طول روز دارد، جلوگیری کند. از این رو وعده غذایی «سحر» باید بسیار مفصل تر از افطار باشد.
به اتفاق یکی از دوستان قدیمی برای انجام کاری به یکی از اداره های بیمه می رویم، وارد یکی از اتاق ها می شویم که چند خانم با رنگ و رویی پریده، در صندلی های چرمی مشکی، فرورفته و درحال چرت زدن هستند. چرت یکی از آنها با سلام من که دستش را ستون سر کرده، پاره می شود. نامه ام را روی میزش می گذارم، با بی حوصلگی نگاهی تند به متن نامه می اندازد و زیرلب غرولندکنان چیزی می گوید، حرف هایش را می جود و می گوید: «ماه رمضون کی حال کارکردن داره خانم، بهتره برای کارهای غیرضروری بعد از ماه مبارک بیایین.» این پا و آن پا می کنم و رو به دوستم می گویم: «فکرکنم روزه به قول معروف ایشان را از حال برده «حتماً» بدون سحری روزه گرفته اند که نمی توانند کار مراجعان را راه بیندازند؟»
گرهی در ابروان پرپشتش می اندازد و کاغذ را از دستم می کشد و مهر و امضایی پای ورقه می اندازد و دوباره سرش را روی دفتر بزرگی که جلویش باز است می گذارد و...
به اتاق دیگری برای ادامه کار مراجعه می کنم، و البته سوژه گزارش را هم با چند کارمند دیگر اداره درمیان می گذارم. جوان ترها که همه بدون سحری روزه گرفته اند، ادعا دارند چون از نیروی بدنی بیشتری برخوردارند، تحمل گرسنگی و تشنگی را دارند و فقط کمی احساس ضعف می کنند که آن هم با کمی استراحت پشت میز حل می شود.
اما فیروزه قشقایی که 42سال سن دارد و والیبالیست هم هست و سابقه کاری بیشتری نسبت به بقیه همکارانش دارد، در تأیید حرف های دوستانش چنین می گوید: «ماه رمضان همه چیزش خوب است، فقط بیدار شدن از خواب شیرین آن هم برای خوردن سحری، کار خیلی سختی است. من برای اینکه خوابم را حرام نکنم، ساعت 12 قبل از اینکه به رختخواب بروم کمی غذای شیرین مثل شله زرد، زولبیا و بامیه و یک لیوان شیر می خورم و می خوابم و چند دقیقه مانده به طلوع آفتاب هم برای نماز صبح بیدار می شوم، این طوری هم روزه می گیرم و هم از ساعت خوابم نمی زنم و این روش را به همه دوستانم هم توصیه می کنم.»
راضیه قصاب زاده یکی دیگر از مراجعه کنندگانی است که او هم مثل من با بی مهری مسئولان اداره مذکور روبه رو شده است. وی که شاهد گفت وگوی ما بود، نظری برخلاف کارمندان دارد و می گوید: «ما تازه علاوه بر ا فطار و شام، سحری چلوخورشت هم می خوریم، باز وسط روز از تشنگی وگرسنگی ضعف می کنیم و قادر به راه رفتن نیستیم، چطور عده ای در این روزهای بلند تابستان، می توانند بدون خوردن سحری و فقط به امید نان و پنیری که در افطار می خورند و یا کمی آش و حلوا... دوام بیاورند!!»
سیری شکم به تنهایی ملاک نیست
نزدیک غروب، هنگام رفتن به منزل در مترو؛ بدون اینکه بخواهی فال گوش بایستی، ناخودآگاه در جریان بحث ها و گفت وشنودهای متفاوت مسافران قرار می گیری. در این میان، گوش من هم از این قافله بی نصیب نمی ماند و حرف های دیگران را به راحتی می شنود. یکی از خانم ها که سرگرم صحبت با دوستش است و از شدت سردرد دائماً شقیقه هایش را با سرانگشتانش می فشارد، چنین می گوید: «من معمولاً هرشب برای بچه ها سحری درست می کنم، اما خودم اشتهایی به خوردن ندارم و فقط با همان نان و پنیری که افطار می خورم، سیر می شوم، به همین خاطر الان دیگر نای ایستادن ندارم و از شدت ناتوانی روی زمین ولو شده ام.» امثال این حرف ها این روزها زیاد در اماکن عمومی مثل مترو، اتوبوس و یا تاکسی شنیده می شود. عده ای خود را چنان در راهروهای واگن های قطار پهن می کنند که آنجا را با خانه خود اشتباه می گیرند و ازفرط بی حالی، سرها را در یقه ها فرو می کنند، اما در این حال بازهم اصرار بر روزه گرفتن بدون سحری دارند.
دکتر مسعود کیمیاگر کارشناس و متخصص تغذیه در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان، با اشاره به اینکه برخی اعتقاد دارند، اگر بدون خوردن سحری روزه بگیرند، مشکلی برایشان پیش نمی آید، می گوید: «اگر از نظر گوارشی نخوردن سحری برای برخی افراد مشکل ظاهری ایجاد نکند، ولی از نظر علم تغذیه تنها سیری شکم مهم نیست، بلکه سیری سلول است که اهمیت دارد.»
وی در ادامه می گوید: «افرادی که سحری نمی خورند به بدن خود فشار زیادی وارد می کنند که در نهایت علاوه بر سوءتغذیه، احتمال واکنش بدن برای مقابله با گرسنگی بسیار طولانی را به همراه دارد که این خود منجر به احتمال کاهش انرژی موردنیاز می شود.»
دکتر کیمیاگر در ادامه با اشاره به اینکه حذف وعده سحری در طول روز باعث پایین آمدن قندخون در طول روز می شود که خود منجر به کاهش یادگیری، بی حوصلگی و خستگی می شود، خاطرنشان می کند: «بنابراین مصرف سحری در هر شرایطی بسیار ضروری است. در غذاها علاوه بر مواد سازنده بدن و مواد انرژی زا، مقادیری هم عناصر و همچنین ویتامین های مختلف وجود دارند که برای فعالیت مناسب می باشند و جهت حفظ سلامت تک تک اندام های بدن ضروری هستند که یک رژیم مناسب غذایی باید تمام این موارد را در حدکافی به بدن برساند.»
این متخصص تغذیه می گوید: «برای تامین نیازهای هر فرد باید مقداری از گروه های غذایی به طور روزانه دریافت شوند، اگر روزه داری در برخی افراد منجر به کاهش دریافت سبزیجات یا لبنیات شود یا منتهی به اضافه دریافت شیرینی ها مثل زولبیا و بامیه شود، تاثیر نامطلوبی بر وضع تغذیه فرد خواهد داشت. بنابراین صرف سحری مناسب و متعادل برای همه روزه داران بخصوص نوجوانان و جوانان درحال رشد ضروری است و سحری باید شامل یک وعده غذای کامل برای هر فرد باشد، زیرا در طول روز، بدن علاوه بر انرژی به پروتئین، موادمعدنی و ویتامین ها نیازمند است.»
اهمیت تغذیه در ماه رمضان
تغذیه صحیح در ماه رمضان به دلیل حذف وعده غذایی ناهار در روز از اهمیت ویژه ای برای مبتلا نشدن به سوء هاضمه، کمبود ویتامین ها و بیماری های دستگاه گوارش برخوردار است.
دکتر سارا حیدری کارشناس تغذیه و کارشناس ارشد بیوشیمی در گفت وگو با گزارشگر کیهان درمورد اهمیت تغذیه در این ماه پرخیر و برکت چنین می گوید: «تغذیه دراین ماه فرصت مناسبی برای عادت دادن معده به کم خوری، استراحت دادن به دستگاه گوارش به همراه استفاده از فیوضات و برکات معنوی آن است که توصیه می شود در این ماه مبارک، انسان حداقل 20 درصد کمتر از ماه های عادی غذا بخورد.»
وی معتقد است: «حذف یک وعده غذایی درطول روز نباید در دو وعده سحری و افطار (شام) جبران و موجب آزار دستگاه گوارشی بدن به دلیل جمع شدن معده در فاصله بین سحر تا افطار شود و یکباره حجم زیادی از غذا را دریافت کند.»
دکتر حیدری با تاکید بر تغذیه اصولی و صحیح دراین ماه عزیز چنین می گوید: «با رعایت موارد تغذیه مناسب در رمضان، بدن به هیچ عنوان دچار کمبود ویتامین و ریزمغذی ها نخواهد شد. مگر اینکه اشتباهی صورت بگیرد و ضمن رعایت نکردن رژیم غذایی، چربی و شیرینی زیادی خورده شود.»
وی توصیه می کند: «روزه داران دراین ماه از مصرف شیرینی و چربی زیاد به دلیل کورکردن اشتها جلوگیری کنند و سعی نمایند بیشتر از سبزیجات و لبنیات مصرف کنند تا بدن به کمبود ویتامین و سوء تغذیه دچارنشود.»
دکتر حیدری در مورد ضرورت خوردن یک وعده سحری صحیح چنین می گوید: «سحر باید مانند یک ناهار یا صبحانه کامل باشد و در آن از خوردن قندهای ساده مانند شیرینی ها، زولبیا و بامیه و نوشابه ها خودداری شود، زیرا مصرف یکباره این مواد برخلاف کربوهیدراتهای پیچیده باعث بالا رفتن قندخون خواهد شد.»
وی می گوید: «کربوهیدراتهای پیچیده مانند غلات، حبوبات و سبزیجات بتدریج قند شان را در خون آزاد می کنند که این امر سبب می شود، انسان دیرتر گرسنه شود و اگر از این مواد در وعده سحر استفاده گردد، خیلی بهتر است.»
این کارشناس در ادامه با اشاره به تغذیه مناسب در افراد روزه دار تصریح می کند: «در وعده سحری بهتر است از چای و قهوه که نوشیدنی های کافئین دار محسوب می شود، به دلیل ادرار آور بودن و تخلیه آب بدن که منجر به تشنگی در طول روز خواهد شد، کمتر و درغیر اینصورت از چای کم رنگ به مقدار کم استفاده شود.»
دکتر حیدری با تاکید بر خوردن مواد پروتئین دار در وعده سحری اضافه می کند: «همچنین بهتر است در این وعده از غذاهای پروتئین دار مانند گوشت با مقادیر کم استفاده شود چون خوردن زیاد وعده گوشت در سحر به دلیل دفع مواد اسیداوریک در بدن، سبب دفع زیاد آب می شود و تشنگی را به دنبال دارد.»
مقابله با تشنگی
امسال که ماه مبارک رمضان با سومین ماه از فصل تابستان و روزهای بلند آن مقارن شده است، یکی از مشکلات اساسی روزه داران بروز تشنگی در طول روز است و متخصصان تغذیه هم برای حل این مشکل توصیه های مفیدی دارند و اظهار امیدواری می کنند روزه داران با رعایت این موارد علاوه بر غلبه با تشنگی جسم، برعطش روح هم فائق آیند.
دکتر سارا حیدری برای رفع تشنگی به روزه د اران توصیه می کند: «در وعده سحری از مواد پروتئین دار درحد کم همراه با غلات سبوسدار، سبزیجات آبدار و میوه های تازه مانند خیار، گوجه فرنگی، کاهو، لوبیای سبز به شکل پخته و کرفس استفاده شود، زیرا آب درون این مواد به صورت تدریجی در بدن آزاد و کمتر باعث تشنگی در طول روز می شود.»
این متخصص تغذیه با اشاره به پرهیزهای غذایی در وعده سحری رمضان خاطرنشان می کند: «روزه داران باید هنگام سحر از خوردن غذاهای خشک نظیر کوکو، کتلت و گوشتهای سرخ شده مثل کباب و جوجه کباب و ماهی خودداری کنند، این غذاها همراه غذاهایی که ادویه زیادی دارند، باعث عطش زیاد و ترش کردن معده می شوند. همچنین تمام روزه داران خصوصا افرادی که دچار بیماری های گوارشی و معده هستند سعی کنند از خوردن این غذاها بپرهیزند و یا از لیموترش، ماست و سبزی خوردن در کنار این غذاها استفاده کنند.»
به گفته وی مصرف سس مایونز، خامه، سوسیس و کالباس نیز درسحری و افطاری مناسب نیست، زیرا این غذاها زمینه بروز ناراحتی های گوارشی را فراهم می کنند. ضمنا خوب است 6 تا 8 لیوان آب در فاصله افطار تا سحر نوشیده شود و برای پیشگیری از احساس تشنگی در طول ساعات روز، در پایان سحری، لیموترش مصرف شود.
پرخوری و بدخوری در ماه رمضان
بسیاری از افراد طی این ماه به لحاظ تغذیه دچار بدخوری و پرخوری شده و در تغذیه افراط می کنند به گونه ای که ممکن است حتی وزن فردی کاهش یافته، اما میزان چربی خونش افزایش یابد، بنابراین علت اصلی این مشکلات افراط در مصرف شیرینی جات است، چون شیرینی جات موادقندی و چربی ها به راحتی سلامت مصرف کنندگان را با خطر مواجه می کند.
مهندس حامدپور آرام، کارشناس ارشد اداره بهبود تغذیه جامعه و معاونت سلامت وزارت بهداشت و درمان درگفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان، ضمن بیان مطلب فوق اضافه می کند: «روزه داران باید از مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ کرده خودداری کنند، چون برخلاف آنچه که مردم گمان می کنند که طی ماه رمضان به واسطه روزه گرفتن وزن افراد کم می شود و همچنین افرادی که دچار چربی خون بالا هستند، چربی خون آنها کاهش می یابد، در بسیاری از موارد مشاهده شده که پس از ماه رمضان نه تنها افراد با کاهش وزن مواجه نشده اند، بلکه افزایش وزن هم پیدا کرده اند.»
دکتر پورآرام در ادامه می گوید: «اگر روزه به شیوه مناسب انجام نشود، یعنی رژیم غذایی به گونه ای باشد که کالری بیش از حد ممکن وارد بدن شود به طور حتم به بدن آسیب می رساند بنابراین اگر روزه داری به شیوه صحیح انجام شده باشد، می تواند با کاهش کالری در بدن، نوع خوب کلسترول یا HDL بدن را افزایش داده و موجب کاهش کلسترول بد یا LDL شود، درغیر این صورت کلسترول بد خون افزایش می یابد.»
وی با اشاره به اینکه مصرف زیاد موادغذایی چرب هنگام افطار باعث بی اشتهایی در هنگام سحر می شود، به روزه داران توصیه می کند: «چون هضم چربی ها در بدن نیازمند مدت زمان طولانی تر است، مصرف میوه جات بعداز هر وعده غذایی پیشنهاد می شود. همچنین رژیم غذایی متعادل علاوه بر بهبود فراسنجهای کلسترول خون سبب کاهش اسید معده می شود و از یبوست و دیگر مشکلات گوارشی پیشگیری می کند.»
گزارش