چاقی مشکلی جهانی است که از دهه ۷۰ میلادی شناخته شد و پیامدها و عوارض بسیار زیادی در کودکی و بزرگسالی دارد. در واقع چاقی بیماری مزمنی شده است که سبب افزایش مرگ زودرس در جوامع می‌شود. تا سال ‌۲۰۱۵ تعداد ‌۳‌/‌۲ میلیارد نفر در کل جهان اضافه وزن خواهند داشت.

این مساله امراض را زیاد و مشکلات فراوانی برای جلوگیری از آن، پیش روی کشورها قرار می‌دهد. برآوردهای دیگری نیز نشان می‌دهد که سالانه ۱۷ میلیون نفر جان خود را بر اثر بیماری‌های قلب و عروق ناشی از کم‌تحرکی، استعمال دخانیات، تغذیه نامناسب، پرفشاری خون، اختلالات چربی، دیابت، اضافه وزن و چاقی از دست می‌دهند.

مطالعات نشان می‌دهد حدود ۴۳ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال کشور به چاقی و اضافه وزن مبتلا هستند که این موضوع ارتباطی به وضعیت مالی فرد ندارد. بر این اساس ۶۱ درصد از جمعیت بالای ۲۰ سال شهرنشین ایرانی و ۵۰ درصد جمعیت روستانشین دچار اضافه وزن هستند. برآورد می‌شود چاقی و اضافه وزن سالانه ۱۸۰هزار و ۶۰۰ سال از عمر ایرانیان بکاهد که هزینه ناشی از آن سالانه ۳۶۱ میلیون دلار است.

نزدیک به نیم قرن پیش چاقی شاید فقط بدتیپی بود و مانکن‌های هالیوودی با لاغری خودنمایی می‌کردند، اما چاقی مشکلی جهانی نیز محسوب نمی‌شد. بعد از جنگ ‌جهانی ‌دوم بهبود سریع اقتصادی و ایجاد رفاه نسبی تغییرات زیادی را در شیوه زندگی مردم ایجاد کرد که چاقی یکی از عوارض آن بود. فراگیر شدن مصرف بیش از حد غذاهای آماده، تولید محصولات غذایی فرآوری شده و سرشار از انرژی از یک سو و استفاده روزافزون از کامپیوتر و نشستن طولانی مدت و تماشای برنامه‌های تلویزیون و همچنین رفت و آمد با وسایل نقلیه و در نتیجه کاهش شدید فعالیت‌های بدنی از سویی دیگر موجبات بروز چاقی را فراهم کرده است.

چاقی طی ۲ دهه اخیر روند روبه رشد سریعی داشته و ۲ تا ۳ برابر شده است، این مساله نه تنها بزرگسالان بلکه کودکان و نوجوانان را هم درگیر کرده است.

در کشور ما نیز چالش‌های ناشی از تغذیه طی ۲۰ سال گذشته تغییر کرده است، ۲۰ سال پیش سوء تغذیه شدید چالش اصلی سلامت مردم ایران بود، اما این مشکل بزرگ اکنون بشدت کاهش یافته و حدود ۴ درصد جمعیت کشور اکنون با سوء تغذیه شدید مواجهند که در نقاط محدودی از کشور متمرکز هستند.

مشکل اصلی تغذیه‌ای امروز ایران بحث چاقی است، چاقی دیگر فقط مشکل گروه ثروتمند جامعه نیست بلکه شاهد همه‌گیری چاقی در کشور هستیم که علت اصلی آن بد غذایی و جایگزین شدن غذاهای آماده با ارزش غذایی کم و انرژی بالا به جای غذاهای سنتی ما است که رکن اصلی آن میوه و سبزیجات بود.

چاقی در کودکان

زمانی چاقی کودک نشانه سلامت او تلقی می‌شد، اما امروزه چاقی کودکان یکی از نگرانی‌هایی است که گریبانگیر بسیاری از جوامع از جمله کشور ماست. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۲۲ میلیون کودک زیر ۵سال در جهان چاق هستند و از این تعداد ۱۷ میلیون در جوامع در حال توسعه زندگی می‌کنند. از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ میلادی، سرعت رشد آمار افراد مبتلا به چاقی بیش از دو برابر شده که این سرعت در میان کودکان بیش از ۳ برابر بوده است.

در ۲۰ سال گذشته تعداد کودکان مبتلا به چاقی در ایران ۳ برابر شده است. عوامل زمینه‌ساز بروز چاقی مربوط به دوران جنینی، شیرخوارگی و پس از آن است. چاقی مادر در دوران بارداری در نتیجه افزایش و انتقال مواد مغذی از جفت به جنین از عوامل زمینه‌ساز بروز چاقی در دوران جنینی است. این امر تغییر دائمی در اشتها را به دنبال داشته و سطح و نحوه سوخت‌وساز را تغییر می‌دهد و نیز باعث بروز اختلال و تغییر در فعالیت‌های دستگاه‌های مختلف بدن از جمله غدد مترشحه داخلی می‌شود. در ادامه عدم تغذیه با شیر مادر و در نتیجه محروم شدن از فاکتورهای منحصر به فرد موجود در شیر مادر از عوامل زمینه‌ساز بروز چاقی در دوران‌ شیرخوارگی است. شیر مادر می‌تواند مانع ‌تشکیل و ازدیاد سلول‌های چربی باشد. البته مصرف زیاد مواد غذایی در نوزادان نیز باعث افزایش سنتز سلول‌های چربی شده و به دنبال آن استعداد چاقی در فرد ایجاد می‌شود. از سوی دیگر تغییر سبک زندگی تحرک را نیز از کودکان گرفته است. در دوران مدرسه کودکان ساعت‌ها پشت نیمکت‌ها مى‌نشینند. ساعت‌هاى ورزش نیز یا برگزار نمی‌شود یا بسیار کم است. در زنگ تفریح مدرسه هم خوردن تنقلات پرکالری نظیر پفک و چیپس یا شکلات مرسوم است. بعد از تعطیلی مدرسه نیز سوار شدن در سرویس مدرسه قسمتی از زندگى در شهرهای بزرگ شده است. بعد از آن هم دیگر کودکان در خیابان‌ها نمی‌دوند بلکه وقتشان را پاى تلویزیون یا بازی‌های رایانه‌ای و اینترنت صرف مى‌کنند.

در کنار این مساله، نحوه نگرش والدین به ‌سلامت ‌کودکان خود و همچنین ‌چگونگی پرورش ذائقه و الگوهای غذایی کودکان به گونه‌ای است که بروز چاقی در میان کودکان را افزایش می‌دهد. متاسفانه برخی مادران تصور صحیحی از وضعیت تغذیه کودک خود نداشته و آنها را به خوردن غذای بیشتر ترغیب می‌کنند در حالی که مصرف غذای زیاد ملاک نبوده و مهم رسیدن مواد مغذی اصلی به بدن است.

حتی از دیدگاه سنتی نیز کودکانی که چاق‌تر هستند سالم‌تر تلقی شده و از این‌رو خانواده‌ها به مصرف داروها، ویتامین‌ها و مواد اشتهاآور برای کودک خود روی ‌می‌آورند و این خود زمینه‌ساز چاقی و بروز عوارض متعدد در کودک است.

الگوهای ناصحیح غذایی از عوامل دیگر بروز چاقی است. ذائقه کودک از همان ابتدای کودکی با به کارگیری الگوهای ناصحیح غذایی توسط خانواده به‌گونه‌ای تغییر می‌یابد که تمایل به خوردن غذاهای پرچرب و شیرین در وی افزایش یافته و با مشکلات فراوانی در آینده مواجه می‌شود.

کبوتر با کبوتر، چاق با چاق

روان‌شناسان می‌گویند افرادی که چاق هستند، احتمالا دوستان چاقی هم دارند. افراد چاق معمولا دوست ندارند وقت خود را با یک فرد که رژیم غذایی دارد، بگذرانند. فردی که چاق است و از هیچ نوع رژیم غذایی پیروی نمی‌کند، هنگامی که با یک فرد لاغر یا تحت رژیم، غذا بخورد، حس بدی پیدا می‌کند، به این دلیل که ممکن است فکر کند باید وزنش را به اجبار کم کند یا از بعضی از غذاهای خوشمزه و دلخواه پرهیز نماید.

از سوی دیگر مطالعات نشان داده است هنگامی که شما با دوستانتان هستید، میل شما به غذا زیادتر از حد معمول می‌شود.

چه کسی چاق است

چاقی، تنها احساس فرد از وضع جسمی خود نیست. در حقیقت سال‌هاست که معیار علمی برای چاقی تدوین شده است. چاقی را با محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) تعیین می‌کنند. برای محاسبه شاخص توده بدنی، وزن را بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر تقسیم می‌کنند. شاخص توده بدنی ۵‌/‌۱۸ تا ۹‌/‌۲۴ نشانه وزن طبیعی، ۲۵ تا ۹‌/‌۲۹ بیانگر اضافه وزن و ۳۰ تا ۹‌/‌۳۴ علامت چاقی است. شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۵ چاقی مرضی را نشان می‌دهد. در علم پزشکی، شاخص توده بدنی اغلب برای پیش‌بینی خطر بیماری‌های مرتبط با چاقی مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری قلبی و سایر بیماری‌ها به کار می‌‌رود. اگر می‌خواهید شاخص توده بدنی خودتان را بدانید، کافی است عدد وزنتان بر حسب کیلوگرم را بر مجذور عدد قدتان بر حسب متر تقسیم کنید. عدد به دست آمده برای خودتان را با مقدار شاخص توده بدنی طبیعی مقایسه کنید.

تلویزیون و چاقی

تلویزیون یکی از متهمان و مسببان چاقی محسوب می‌شود. محققان دریافته‌اند افرادی که بین ۵/۲ ـ ۱ ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند، نسبت به افرادی که کمتر از یک ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند، ۹۳ درصد بیشتر احتمال دارد که به اضافه وزن دچار گردند. هنگامی که بزرگسالان تلویزیون تماشا می‌کنند، تقریبا بی‌حرکت می‌‌شوند و تحقیقات نشان داده است که ضربان قلب، فشار خون و میزان سوخت و ساز بدنشان در هنگام تماشای تلویزیون کاهش می‌یابد (حتی بیشتر از زمانی که روی صندلی نشسته‌اند و هیچ کاری انجام نمی‌دهند). برای یک فرد بزرگسال با جثه بدنی متوسط، این کاهش متابولیسم منجر به سوزاندن ۳۰ـ۲۰ کیلوکالری کمتر در ساعت می‌گردد. بدین معنا که اگر روزی ۵ ساعت تلویزیون تماشا کنید، می‌توانید بیشتر از نیم کیلو در ماه وزن اضافه کنید. از سوی دیگر افزایش دریافت انرژی به علت مصرف تنقلات در حین تماشای تلویزیون، مصرف مقدار غذای بیشتر به دلیل تماشای تلویزیون در زمان صرف غذا و گرایش به صرف مواد پرکالری با ارزش غذایی پایین، تحت تاثیر تبلیغات اغواکننده در لابه‌لای برنامه‌های عامه‌‌پسند و پرطرفدار شیوع چاقی را بسیار افزایش داده است.

چاقی و مشکلات آن

درست است که چاقی باعث بدقواره شدن بدن می‌شود؛ اما مشکل چاقی تنها به بدتیپی و بدهیکلی خلاصه نمی‌شود. متخصصان تغذیه معتقدند بیش از ۶۰ درصد مراجعات به مراکز درمانی در جوامع در حال توسعه به افراد مبتلا به چاقی و عوارض آن اختصاص دارد.

آمار و ارقام سازمان‌های بهداشتی نشان می‌دهد که ۱۰درصد افزایش وزن باعث می‌شود که شانس مرگ ۱۳ درصد افزایش یابد. اگر افزایش وزن به ۲۰ درصد برسد، افزایش خطر مرگ به ۲۵ درصد می‌رسد. چنانچه افزایش وزن ۳۰ درصد شود، خطر مرگ‌ومیر هم ۴۲ درصد افزایش می‌یابد. این ارقام مربوط به مردان است. در زنان، خطر مرگ‌ومیر مقداری کمتر از مردان است.

چاقی باعث به وجود آمدن بعضی بیماری‌ها مانند فشار خون، زیاد شدن چربی خون، مرض قند، بیماری قلب و عروق، فتق شکم، تنگی نفس، سنگ‌های صفراوی، نقرس، اختلال قاعدگی، صاف شدن کف پاها، آتریت زانوها و درد گرفتن آنها، دردهای کمر و سیروز کبد می‌شود. بعضی بیماری‌ها نیز با چاقی شدت بیشتری پیدا می‌کنند. تقریبا تمامی اختلالات متابولیکی با چاقی افزایش می‌یابند. چاقی باعث عدم چالاکی می‌شود و فرد را با مشکلاتی روبه‌رو می‌کند. این فرد زود خسته می‌شود و خیلی از کارها و تفریحات را نمی‌تواند انجام دهد. فرد چاق گویا همیشه باری بر دوش خود دارد و این موضوع باعث خستگی و ناراحتی او می‌شود.

مراقب باشید

چاقی بیماری‌ای است که مطمئنا هزینه‌های پیشگیری آن بسیار کمتر از هزینه‌های درمان عوارض آن است. این بیماری با عوارض مهلکی که به وجود می‌آورد، سبب ضررهای اقتصادی فراوانی می‌شود؛ بیماری‌های متعاقب چاقی با توجه به این‌که اکثرا به صورت مزمن بیمار را ناتوان می‌کنند، در درازمدت باعث مشکلات می‌شود. اگر می‌خواهید دچار عوارض چاقی نشوید، بهتر است از همین الان به فکر باشید. اگر جزو افرادی هستید که شروع به افزایش وزن کرده‌اند، از همین ابتدا باید جلوی چاق شدن خود را بگیرید. اگر هم جزو چاق‌هایی که هنوز با مشکلی روبه‌رو نشده‌اند، هستید پیش از گرفتار شدن به مشکلات چاقی، به فکر چاره باشید.

افراد چاقی که رژیم غذایی، ورزش، فعالیت و تغییر عادت‌های خود را سخت و مشکل می‌دانند، متوجه شوند که مشکلات و سختی‌های چاقی بسیار بیشتر است.

منبع: روزنامه جام جم 

نویسنده : علی اخوان بهبهانی