روزنامه همشهری، شنبه 27 مرداد ,1375 17 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1044

فاجعه فرسایش خاک در بازفت چهارمحال و بختیاری منطقه بازیافت به دلیل شرایط ویژه اقلیمی از اکوسیستم های ارزشمند کشور ما محسوب می شود
اشاره: در کنکاش برای باز جست خاستگاه های بلای فرسایش خاک نگاهی داریم به یکی از مناطق دور دست کشور, که پیش از این آن را بکرودست نخورده می دانستیم و اکنون تباهی ناباورانه را ناچاریم به تماشا بنشینیم. فراموش نکنیم که بازفت آینه ای از همه زاگرس است. . . و همه زمینی که از بسیاری تطاول آب و گیاه آن, بی پناه رهایش کرده ایم , اگرچه می دانیم که بستر زندگی ماست.
مرثیه ای برای بازفت توسعه ملی در کشورهای در حال رشد معمولا همراه با آسیبهایی است که می باید با ترفندهای صحیح و اعمال مدیریت بایسته از خسارت های بعدی آن که پیامدهای نابه هنجاری را نیز به دنبال دارد کاست.
از مهمترین موارد رشد اقتصادی و کشاورزی کشورهای درحال توسعه احداث سدهای بزرگ, کارخانه ها, رونق کشاورزی و تولید محصولات غیروابسته است.
وجود سدهای عظیم بر روی رودخانه های سرگردان نویدی از مهار خشم طبیعت است. بهره برداری بهینه از آب انباشت آنها و حفظ عمر مفید سدهای احداث شده و استفاده مطلوب از آب هایی که هرز می روند که خود به زیر کشت رفتن صدها هزار هکتار زمین بایر و موات فراوانی و ارزانی محصولات اصلی کشاورزی را به همراه دارد.
سدهایی که با بیت المال احداث می شوند اغلب به بهای ریاضت اقتصادی و اجتماعی بنا گردیده است به همین دلیل بایددر حفظ و نگهداری آن نهایت سعی و کوشش خود را به کار گیریم. غلبه بربحرانهای اقتصادی برای رفاه نسل کنونی و نسل های بعد نباید به قیمت از دست دادن ثروتهای ملی غیرقابل برگشت مثل خاک گهربار این میهن عزیز اسلامی با ویژگی های نادر اقلیمی یعنی داشتن چهار فصل کامل سال شود.
این سرمایه های عظیم که با تلاش دست های توانای تلاشگران ایرانی در دل کوهها و دره ها به سدهای بتونی تبدیل می شوند بسیار ارزشمند هستند پس چرا نبایستی به حیات و عمر مفید آنها توجه ویژه مبذول گردد. چرا نباید به آبخیزداری به عنوان یک اصل در نگهداری ثروت های ملی نگریسته شود چرا باید اجازه داد بی محابا مراتع چرانده شود چرا برای کنترل ورود دام به مراتع اقدامات لازم صورت نمی گیرد در این موردواقعا چه کسی مسئول است منطقه بازفت واقع در کوههای سربه فلک کشیده و بکر استان چهارمحال و بختیاری با گونه غالب جنگل های بلوط انبوه در گذشته از مناطقی بوده که کمتر کسی به آن دیار دسترسی داشته است. حتی پیدا کردن دهی به نام (هوفل پلنگی) در سالهای اولیه انقلاب اسلامی در منطقه کوهستانهای دیناران که به صورت بدوی زندگی می کردند خبر از این می داد که منطقه بسیار بکر و ناشناخته است. منطقه بازفت به علت وجود کوهستانها و قلل بسیار مثل قلل زردکوه که دارای برفچال ها و یخچالهای دائمی است از لحاظ منابع غنی آب از موقعیت بسیار مطلوبی برخوردار بوده و از اکوسیستم های بسیار ارزشمند و نادر کشور ما محسوب می شود.
منطقه بازفت از آب و هوای نیمه گرم در تابستان و نسبتا معتدل در بهار و پائیز و نیمه سرد در زمستان برخوردار است. البته در مناطق کوهرنگ و کینو زمستانهای بسیار سرد و طولانی با دمای چندین درجه زیر صفر نیز وجود دارد که متمایز از منطقه گرمسیر بازفت می باشد. اقلیم نیمه خشک منطقه بازفت با وجود جنگلهای بلوط انبوه در گذشته مامن حیات وحش غنی رشته کوههای زاگرس بوده است. عشایر بامیل و اشتیاق برای رسیدن به ییلاقات بازفت و کوهرنگ لحظه شماری می کردند. شعرهایی حماسی در ستایش جنگلهای بلوط و کوههای سترگ و سربه فلک کشیده می سرودند. اما اکنون برای همه آن چیزهایی که دوستش داشتند مرثیه می سرایند.
احداث جاده در دل کوهستان و تپه های خاکی و شنی منطقه بازفت زمینه را برای نابودی مراتع و انبوه جنگل های بلوط این منطقه فراهم کرده است.
ریزش ها و فرسایش های جانبی جاده های خاکی احداث شده بجای ایل راه می رود که گنجی ارزشمند را نابود و نانی را که نسل های آینده نیز به آن امید داشتند آجر کند.
آب سدهای عظیمی چون سد (دز کارون شهید عباسپور گدارلندر کارون 3 ) از مناطقی سر چشمه می گیرند که حوزه آبخیز چندین هزارهکتاری دارند, حوزه ای جنگلی با جامعه بلوط و درختان دیگری که اغلب جنبه صنعتی دارند و از آن سقز می گیرند. حوزه هایی تخریب شده, حوزه هایی در حال انقراض و حوزه هایی مورد هجوم. متاسفانه مفهوم آبخیزداری آن ماهیت و هویت خود را نتوانسته به منصه ظهور برساند و شاید عملا در بازفت فراموش شده است. قبل از احداث سدهای عظیم وپرهزینه می باید به ترمیم و مرمت واحیای حوزه های آبخیز آن سدها پرداخت. باید صدها کیلومتر آنطرف تر از محل احداث سد به فکر اصلاح واحیاء مراتع بود. سدهای عظیمی که در خوزستان واقع است دارای حوزه آبخیز چندصدهزار هکتاری در منطقه چهارمحال و بختیاری و لرستان است که اهم آن در منطقه بازفت می باشد. سرچشمه های حیاتی برای رودهایی حیاتی تر و برای زیستن در استان زرخیر خوزستان که اگر آنچه را که از جای جای دره های بسیار مخوف و شگفت انگیز رشته کوههای زاگرس سرچشمه می گیرد از دست بدهیم دیگر نخواهیم توانست این منابع تجدید ناپذیر را بازیابیم.
صدها سال است که ایل راههای کوهستانی, عشایر کوچ رو را از قشلاق به ییلاق و برعکس هدایت می کنند. هزاران سال است که جنگلهای بلوط حوزه آبخیز رودخانه های کارون و کرخه پذیرای حیات وحش است و به شهادت عشایر غیوری که در جای جای کوهستانهای چهارمحال و بختیاری ماوا دارند. نه سیلی در مرداد و شهریور بوده و نه چنین درد و رنجهائی را بر این خاک شاهد بوده اند.
سیل 29 مرداد ماه سال 74 و تکرار آن در اواخر شهریور همان سال در سرچشمه های رودخانه بازفت در پی بارندگی به مدت کمتر از یک ساعت چنان خسارت و فاجعه ای بر پیکر ایل و ایلیاتی و زیست بوم او وارد کرده که به روایت خود عشایر جنازه زن و بچه و گوسفند را از بالای درختان گرفته اند.
سیلی مهیب و هولناک, و کمی که به خود می آیی از خود می پرسی زمین تشنه و جنگل تفتیده و سیل !!
و اگر در بازفت باشی و با چشمان خود ببینی طبیعت زخم خورده و نزار آن را خواهی گفت آری. و شاید تعجب کنی از اینکه هنوز هم گروههائی از عشایر باقیمانده اند که طبق سنت دیرینه در آنجا به سر می برند. ریشه درختان بلوطی که هنوز سرپا ایستاده اند و متاسفانه شمارشان چندان هم نیست از خاک خارج شده, زمین کاملا لخت وعریان با خاکی سست اگر این صحنه ها را ببینی دیگر تعجب نخواهی کرد از مهاجرتهای بی رویه عشایر به شهرها و. . .
این موضوع را نباید از نظر دور داشت که یکی از علل مهم این آسیب و تخریب و فرسایش حوزه آبخیزرودهای مهم ایران نتیجه سالها چرای مفرط و خارج از ضابطه و سالها تبرزدن بر تنه استوار بلوطها است و هیچ ارگان و دستگاهی نیز مسئولیت کنترل ورود دام به مراتع و بهره برداری صحیح ومناسب آنها را به طور جدی نمی پذیرد و پاسخگوی آن نیست. احداث جاده های دسترسی در مناطق بازفت مثل جاده چمن گلی به ترکی به عرض متوسط 5 متر و به طول متوسط 60 کیلومتر و در بعضی نقاط ارتفاع 10 متر برای حداکثر 5 یا 6 پارچه آبادی چه می گویم , در بعضی موارد برای جمعیتی شامل چند خانوار به عدد انگشتان یک دست و شایدکمتر, آنهم خوش نشین عشایری که دائم در کوچاند و نیزبلوطها و فندقهایی که در همسایگان ما ثروتی مهم و ارزآور است. ولی در خاک زرخیز میهن اسلامی ما به علت احداث غیر فنی جاده خاکی و برش بی محابای تپه های سست که اکثرا رسوبی و برروی لایه ای از خاک لس که خاکی است صابونی شکل استقراریافته و.. . باید ریشه کن شود و متاسفانه دیر نیست که چون سبزه پایمال گشته در زیر درخت سایه دار, سایه نیزمی رود تا از درخت رخت بربندد.
ادامه دارد