در سال ۱۸۶۰ میلادی «جیمز کلارک ماکس دل» فیزیک دان و ریاضی دان اسکاتلندی، تئوری امواج الکترومغناطیسی را برای اولین بار عرضه کرد. پس از آن در سال ۱۸۸۷ «هنریش هرتز»، مهندس و فیزیک دان آلمانی نظریه ماکس دل را تائید نمود. او موفق شد از نوسانات الکترونیکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر، از بی سیم استفاده کند. وی برای اولین بار موفق شد امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند. نام «هرتز» به صورت واژه ای بین المللی برای بیان فرکانس های رادیویی به کار می رود. پس از او «برانلی» فرانسوی در سال ۱۸۹۰ آزمایشهایی در این زمینه انجام داد و بالاخره دانشمندی روسی به نام «الکساندر پوپوف» موجی را با دستگاهی که شبیه دستگاه هرتز و برانلی بود اختراع و آنتن را به وجود آورد و به این صورت یک دستگاه تلگراف مورس را ایجاد نمود. در مارس ۱۸۹۶ پوپوف اولین پیغام تلگرافی را به مسافت ۲۵۰ متری فرستاد. اولین کسی که متوجه شد، میتوان از بی سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد، «مارکونی» ایتالیایی بود که بعدها به نام مخترع رادیو معروف شد. وی در سال ۱۸۹۵ اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی سیم به محلی دیگر در فاصله ۳ کیلومتری فرستاد. وی در ژوئن سال ۱۸۹۶ در لندن، اولین ایستگاه تلگرافی بی سیم را به کمک امواج الکترونیکی نماش داد. در سال ۱۸۹۷ به ایتالیا برگشت و بین دو کشتی جنگی در مسافتی ۱۲ کیلومتری ارتباط بی سیم ایجاد نمود و بالاخره در سال ۱۹۰۱ در تکمیل اختراع خود موفق شد که علائم بی سیم را از یک طرف اقیانوس اطلس یعنی از شهر «پل دو» در انگلستان به آن طرف اقیانوس اطلس، به شهر «سن ژان» آمریکا بفرستد.

مردم از اختراع مارکونی چنان به شور و هیجان آمده بودند که خواستار پخش صدای انسان از رادیو شدند، اما چون لامپ های رادیو ضعیف بود، سازندگان رادیو باید فکر بهتری می کردند. به همین منظور در سال ۱۹۰۶ یک فیزیک دان آمریکایی به نام «دو فورست» لامپی ۳ الکترونی را اختراع کرد که برای رادیو الکتریکی خیلی قابل استفاده بود. بعد از آن «روبرت فون لیئن» موفق به ساخت لامپ های قوی شد و این لامپ ها تحول بزرگی در زمینه دستگاه های الکترونیکی به وجود آوردند. در سال ۱۹۱۰ برای اولین بار صدای موسیقی و آواز اپرای «متروپولتین نیویورک» در سراسر آمریکای شمالی شنیده شد. در سال ۱۹۱۳ جمعی از دانشمندان سعی کردند که صدای موزیک در تمام نقاط جهان کاملا شنیده شود، ولی جنگ جهانی اول زحمات آنها را بی نتیجه گذاشت. احتیاجات نظامی در دوران جنگ، استفاده از بی سیم را گسترش داد و در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ تلگراف بی سیم نوید پایان جنگ را به همه جهانیان اعلام کرد. در سال ۱۹۲۰ بهرهبرداری عمومی از رادیو آغاز شد.

نخستین پخش

اولین دستگاه های پخش منظم رادیویی در سال ۱۹۲۰ در انگلستان به کار افتاد و در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس بین المللی با شرکت ۲۷ کشور جهان، در برلین برپا شد و آییننامه مقررات ارتباط رادیویی به تصویب رسید. رشد فزاینده رادیو و مخاطبانش، آن را تبدیل به رسانه ای جمعی و فراگیر نمود. ارزانی بهای رادیوهای ترانزیستوری نیز به پیشرفت این رسانه در کشورهای توسعه نیافته کمک کرد. به هر حال در دنیا تقریبا یک میلیارد گیرنده رادیویی وجود دارد، یعنی برای هر چهار نفر یک گیرنده رادیویی موجود است.

در ایران

تاسیس رادیو در ایران با تلگراف بی سیم ارتباط دارد، بنا بر این برای درک بهتر از چگونگی تاسیس رادیو، نظری می اندازیم به بنیانگذاری تلگراف بی سیم در ایران در اواخر سال ۱۳۰۳ در دویست هزار متر مربع از زمین های «قصر قاجار.» مقدمات راه اندازی تلگراف بی سیم توسط وزارت جنگ فراهم شد و نخستین دکل موج بلند به ارتفاع ۱۲۰ متر که هنوز پایه آن موجود است، نصب شد و در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۰۴، دستگاه ۲۰ کیلو واتی نصب گردید و در ۶ اردیبهشت ۱۳۰۵، کار بی سیم با پخش تلگرافی به منظور دعوت عمومی برای همکاری به کشور های مختلف جهان آغاز شد. در سال ۱۳۰۷ نصب دو دستگاهموج کوتاه آغاز، و در سال ۱۳۰۹ از آنها بهره برداری شد و مرکز گیرنده به نجف آباد تهران و مرکز مخابرات به میدان توپخانه منتقل شد. مقدمات تاسیس رادیو به تدریج فراهم شد و بعد از صدور فرمان تاسیس رادیو، قرار شد از دو فرستنده موج کوتاه ۲۰ کیلو واتی و متوسط ۲ کیلو واتی وزارت پست وتلگراف و تلفن، که برای ارسال تلگراف بی سیم توسط کارخانه آلمانی تلفونکن در بی سیم قصر، نصب شده بود، استفاده شود. پس از افتتاح رادیو، جمعی از استادان و نویسندگان عالی قدر از جمله سعید نفیسی و ذبیح الله صفا و عده ای از بانوان، سلسله گفتارهایی ادبی، تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و خانه داری را قبلا تهیه کرده بودند به طوری که احتیاجات رادیو را به مدت سه ماه تامین می کرد.

عده ای مترجم وماشین نویس نیز استخدام شدند و برای انتخاب گوینده در باشگاه افسران و با حضور عده ای از دانشمندان و متخصصان صوت (از جمله عده ای آلمانی) جلساتی تشکیل شد و امتحانات دقیقی به عمل آمد. کار های فنی رادیو بر عهده وزارت پست وتلگراف و تلفن و ابراهیم علم شوکت الملک وزیر پست وتلگراف و تلفن بود و امور مربوط به دستگاه های فرستنده استودیو نیز زیر نظر دکتر داریوش رئیس کل بی سیم اداره می شد. موسیقی زیر نظر سرگرد غلامحسین مین باشیان رئیس مدرسه عالی موسیقی بود و بودجه رادیو که فقط هشتاد هزار تومان بود توسط سازمان پرورش افکار تامین می شد. بعد از فراهم شدن مقدمات، بالاخره رادیو در ساعت ۱۰ بامداد ۴ اردیبهشت ۱۳۱۹ افتتاح شد. در آغاز کار، ساختمان رادیو از دو طبقه در بی سیم قصر تشکیل می شد که طبقه اول شامل یک اتاق انتظار و دستگاه های فرستنده و تقویت کننده بود، و طبقه دوم شامل اتاقی بود که با نصب پرده در سقف و دوبل کردن در ورودی و خروجی و سیمان کاری دیوارهای داخلی به صورت استودیو در آمده بود. تا سال ۱۳۴۲ که کل تشکیلات رادیو به وزارت اطلاعات منتقل شد و این وضیعت تا ایجاد «سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران» در سال ۱۳۵۰ ادامه داشت. اداره و تشکیلات رادیو به این نام ها خوانده می شد؛ «انتشارات و تبلیغات»، «رادیو و خبرگزاری»، «انتشارات و رادیو»، «انتشارات و اطلاعات» و «اداره کل انتشارات و رادیو.» از سال ۱۳۱۹ تا سال ۱۳۲۷ برنامه های رادیو در همان استودیوی اولیه اجرا و پخش میشد، ولی به علت فاصله ۹ کیلومتری فرستنده از شهر و وجود تنها یک اتومبیل برای رفت آمد اعضای ارکستر و گویندگان باعث شد که در ضلع غربی میدان توپخانه در کنار اداره راهنمایی و رانندگی، محلی برای احداث جدید رادیو در نظر گرفته شود. در میدان ارگ دو استودیوی کوچک ساختند که اخبار از آن محل پخش می شد.

توسعه

در بدو تاسیس، رادیو تهران دارای دو فرستنده بود؛ یکی برای موج متوسط و دیگری برای موج کوتاه. برای پخش برنامه ها نیز از یک استودیو در محل اداره بی سیم استفاده میشد. در سال ۱۳۳۶ نام رادیو تهران به نام رادیو ایران تبدیل شد و بعدا در جنب رادیو ایران، فرستنده دومی به نام رادیو تهران نیز مشغول به کار شد که در آغاز کار فقط موسیقی پخش می کرد.

اهداف

اداره رادیو در بدو تاسیس به اداره کل انتشارات و تبلیغات (به مدیریت دکتر عیسی صدیق اعلم، استاد دانشگاه) واگذار شد.

اهداف و وظایف این اداره عبارتند بودند از؛ – تعیین سیاست و خط ومشی رادیو – توسعه فرهنگ عمومی و آشنا کردن مردم با اصول زندگی نوین – توجه به وحدت ملی، مبانی ملیت و حفظ استقلال – شرح تحولات کشور – رعایت کامل سیاست دولت در انتشار اخبار – تاسیس مدرسه برای تربیت خطیب، قصه گو، شاهنامه خوان – نصب رادیو و بلند گوی عمومی در مرکز شهر

– تاسیس مدرسه هنر‌پیشگی.

پیشگامان

این افراد از میان فرهنگیان انتخاب و از سایر وزارتخانه ها به اداره کل انتشارات و تبلیغات منتقل شدند؛ محمد حجازی ملقب به مطیعالدوله (نویسنده و داستان نویس)، عبدالرحمن فرامرزی (نویسنده و مدیر وقت روزنامه کیهان) حسینقلی مستعار (داستان نویس)، ابو القاسم اعتصام زاده مشفق همدانی (مترجم.) همچنین برای تعیین خط مشی و سیاست رادیو، شورای عالی انتشارات برپا شد که اعضای آن عبارت بود از؛ علامه محمد قزوینی، محمد علی فروغی، قائم غنی، علی اکبر سیاسی (رئیس دانشگاه تهران)، رضا شفق زاده، محمود افشار و علینقی وزیری.

بخش خبر

مسئول تهیه و پخش اخبار رادیو، خبرگزاری پارس بود که روزگاری آژانس پارس نام داشت. در ابتدای کار، آژانس پارس اخبار روزنامه ها را قیچی می کرد و به دست گویندگان رادیو می داد، اما رفته رفته پس از پنج سال، این آژانس به یک خبرگزاری جدی تبدیل شد که علاوه بر تهیه و پخش اخبار رادیویی هر روز چهار شماره بولتن صبح وعصر از اخبار ایران و جهان تهیه می کرد و به رایگان در اختیار روزنامه ها قرار می داد.

گزارش های رادیویی نیز یا از طریق فرستنده سیار به طور زنده پخش می شد و یا جریان رویداد، روی نوار ضبط می شد و در بخش اخبار از رادیو پخش می گردید. اخبار خارجی از طریق تله تایپ (دستگاه خودکار خبرگیری) که نقش خبرنگار را بازی می کرد، دریافت و سپس توسط مترجمان در مدت کوتاهی ترجمه و برای تنظیم خبر رادیویی تحویل سر دبیر اخبار می شد. پس از تنظیم رادیویی، توسط مسئولین خبرگزاری، کنترل و برای پخش به استودیوی رادیو ایران تحویل میشد. ناگفته نماند که از سال ۲۵ تا ۳۸ نیز به مرور هر استانی برای خودش (زیر نظر اداره کل انتشارات و رادیو) رادیو تاسیس کرد.

پس از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی، نام سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، تبدیل به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران شد. در حال حاضر حوزه صدا با رادیو های ایران، قرآن، سلامت، ورزش، معارف، صدای آشنا، ندای اسلام، گفتگو، پیام، جوان، فرهنگ، تهران، تجارت، آوا، خانواده و ایران صدا فعال و پر تلاش به رسالت عظیم فرهنگی خود ادامه می دهد.

اینترنت

رادیوی اینترنتی همانند رادیوی معمولی است با این تفاوت که از طریق اینترنت انتشار می یابد. با توجه به پیشرفت جوامع در استفاده از اینترنت، رادیوی اینترنتی راه حل مناسبی برای انتشار قوی تر اطلاعات به صورت سمعی است. رادیو تلویزیون اینترنتی، بخشی از امکانات شبکه جهانی است که روزانه تعداد بسیاری از مشترکان در سراسر دنیا از آن استفاده می کنند و می تواند جایگزین مناسبی برای سیستم عادی آن باشد. هم اکنون تمامی شبکههای رادیویی کشور از شبکه جهانی اینترنت قابل دریافت هستند. ضمنا وب سایت شبکه های رادیویی، قابلیت آرشیو برنامههای هر شبکه و در اختیار قرار دادن آنها به مخاطبان خود را نیز دارند.

منبع: روزنامه رسالت

نویسنده : شراره گل‌محمدی