میرزا محمدعلی محلاتی، ملقب به حاج سیاح، نامی آشنا در تاریخ ایران است. او به عنوان یکی از روشنفکران برجسته عصر قاجار شناخته می شود که با سفرهای دور و دراز خود، گامی نو در عرصه جهانگردی ایرانیان برداشت. 
سفرهای حاج سیاح که در سن 23 سالگی آغاز شد، 18 سال به طول انجامید و او را به اقصی نقاط جهان رهسپار کرد. هند، آمریکا، ژاپن، چین، ترکیه، اروپا و روسیه، تنها بخشی از مقاصد این جهانگرد جسور بودند. تسلط بر زبان های ترکی، ارمنی، روسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی، گواهی بر ذکاوت و پشتکار او در فراگیری فرهنگ ها و زبان های مختلف است.
اما شهرت حاج سیاح تنها به خاطر سفرهای پرماجرایش نیست. او در دوران بازگشت به ایران، با جسارتی مثال زدنی، در برابر ناصرالدین شاه قاجار ایستاد و بدون هیچ ملاحظه ای، انتقادات خود را از عملکرد او بیان کرد. این جسارت حاج سیاح، خشم شاه را برانگیخت و او را به 20 ماه حبس در زندان کشاند. 
با وجود این سختی ها، حاج سیاح از آرمان های خود دست نکشید و پس از آزادی از زندان، خاطرات سفرها و مشاهدات خود را در کتابی با عنوان "خاطرات حاج سیاح" به رشته تحریر درآورد. این کتاب که منبعی ارزشمند برای شناخت تاریخ و فرهنگ ملل مختلف در دوران قاجار به شمار می رود، حاوی نکات ظریف و تحلیل های دقیق حاج سیاح از اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامعی است که از آنها دیدن کرده است.
حاج سیاح نه تنها به عنوان یک جهانگرد، بلکه به عنوان یک متفکر و منتقد نیز در تاریخ ایران جایگاهی ویژه دارد. شجاعت، صداقت و دغدغه های او برای میهنش، او را به الگویی برای نسل های آینده تبدیل کرده است.

نکات قابل توجه:

حاج سیاح اولین ایرانی بود که به طور رسمی تابعیت ایالات متحده آمریکا را پذیرفت.
او در میان اعضای انجمن باغ میکده، از فعالان مشروطه خواه ایران، حضور داشت.
حاج سیاح از جمله پیشگامان در ترویج حقوق بشر در ایران بود.

حاج سیاح، نمادی از آزادگی اندیشه و شجاعت در بیان عقیده، شخصیتی است که در تاریخ ایران ماندگار خواهد ماند.