یک شبه‌جمله پرکاربرد در آوایش قمی
یکی از شبه‌جمله‌های پرکاربرد در آوایش قمی، شبه‌جمله "دِ: de" است که در برخی آوایش‌های مرکزی دیگر نیز به شکل‌های گوناگون کاربرد دارد. برای نمونه در آوایش نصرآباد کویر کاشان می‌گویند: کُجا دَه: koja dah: کجا [می‌روی] دِ؟
ظاهراَ ریشه این شبه‌جمله به واژه فارسی سره "دِه!" در معنای "بزن!" می‌رسد و طبق نظر دهخدا، برای "تاکید و تهدید" نیز به کار رفته است. با این حال، آنچه از کاربرد آن در آوایش قمی می‌شناسیم، ضمن جمله و به‌تنهایی، معانی زیر را می‌رساند.
الف) ضمن جمله
راجع به این مورد گفتنی است که هم در آغاز جمله و هم در پایان جمله و هم در هر دو جا کاربرد دارد و مورد سوم، تکرار برای تاکید است:
۱. تهدید:
دِ دَس روم بُلَن نَکن!
دَس روم بُلَن نَکن دِ!
۲. تنبیه (هشدار):
دِ آفتاب زِه!
۳. طلب:
دِ جون بکن!
دِ جون بِکَن دِ!
ب) به‌تنهایی
در این مورد، لحن کاربرد مهم است:
۱. تعجب:
هنگام دیدن امر شگفت‌آوری، با سریع خواندن مصوت، بگویند:
دِ!
یعنی عجب!
۳. اعتراض:
به کسی که کار نادرستی می‌کند، با بم خواندن مصوت، بگویند:
دِ!
یعنی این چه کاری بود؟
۳. تمسخر:
به کسی که قصد فریب دادن دارد، با کشش مصوت، بگویند:
دِ!
با درخواست اصلاح و تکمیل!
دکتر علیرضا فولادی
نظر شما