تاریخ انتشارسه شنبه ۱۴ فروردین ۱۳۸۶ - ۱۵:۲۱

 نخستین‌بار  الکسی دوتوکویل در کتاب خود «دموکراسی در آمریکا» به مفاهیمی جدید اشاراتی کرد که بعد‌ها مورد استناد بسیاری از محققان قرار گرفت. آخرین بار فرید ذکریا، دبیر سیاسی مجله نیوزویک در کتاب خود با عنوان آینده آزادی، از آن به عنوان «زیاده بیش از حد خوب» یاد کرد که در استنادات خود به عنوان «حکومت اکثریت» عنوان کرد. 

پیشرفت اقتصادی، صنعتی شدن، شهرنشینی، پیدایش بورژوازی و طبقه سوم، گسترش طبقه کارگر و تشکیلات اولیه آن، کاهش تدریجی عدم تساوی اقتصادی، همه اینها ظاهرا در ایجاد جنبش‌های دموکراسی شدن در کشور‌های اروپای شمالی در سده نوزدهم، نقشی ایفا کرده‌اند. 

در همین کشور‌ها بود که تا‌حدی بر اثر افکار و عقاید لاک، بتنام، میل، مونتسکیو، روسو و یک سلسله از عقاید انقلاب فرانسه، عادات و رسوم روشنفکری شکل گرفت.

پیروزی متفقین در جنگ‌ جهانی اول و سقوط امپراتوری‌ها که پس از جنگ اتفاق افتاد، به شدت در دموکراسی شدن تاثیر گذاشت. کشور‌های حاشیه‌ای اروپا فنلاند، ایسلند و ایرلند به نسبت توانستند نظام‌های دموکراتیک خود را حفظ کنند. جانشین دولت‌ها امپراتوری رومانف، هابسبورک و هوهانزولرن که در مرکز اروپا جای داشتند چنین توفیقی نیافتند.

راز سرمایه، راز کلیدی و محور اصلی کتاب حاضر است. سرمایه موضوعی است که متفکران را برای سه قرن گذشته مجذوب کرده است. 

هرناندو دسوتو گویا در این کتاب قرار است راز این سرمایه را برملا کند. هرناندو دسوتو، بنیانگذار و رییس «موسسه آزادی و دموکراسی» در شهر لیما، پایتخت کشور پرو است. 

مجله اکونومیست این موسسه را «یکی از دو گروه مهم از کارشناسانی در جهان می‌داند که در مورد مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مشورت می‌دهند و اظهارنظر می‌کنند» اخیرا، مجله تایم دوسوتو را یکی از پنج نوآور برجسته آمریکای لاتین در قرن بیستم معرفی کرده است. 

او مولد "پرو" است و به عنوان یک اقتصاددان در سازمان تجارت جهانی و همچنین به عنوان مدیر ارشد اجرایی یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های مهندسی در اروپا خدمت کرده است. 

مترجم کتاب در بخشی از پیش‌گفتار این کتاب گفته است «او یک استاد معمولی در رشته اقتصاد نیست، بلکه با پیشنهادات عملی خود، بر نحوه تصمیم‌گیری سیاستمداران تاثیرات قابل ملاحظه‌ای بگذارد. شاید دلیل آن به‌علت دو کتابی که او منتشر کرده و به ویژه کتاب دوم باشد.» 

کتاب اول تحت عنوان راه دیگر در سال 1986 منتشر شد و در سال 1977 به بیش از ده زبان دنیا ترجمه گردید و پرفروش‌ترین کتاب سال در آمریکای لاتین بود. 

در این کتاب،دوسوتو افکار خود را در مورد موانع دیوانسالاری که بر سر راه فقرا در کشورهای در حال توسعه جهت عبور از راه‌های رسمی برای تاسیس کسب و کار خصوصی وجود دارد، بررسی می‌کند. 

هزینه‌های بالای عبور از راه‌های رسمی، موجب می‌شود که آنها به سوی بخش‌ غیررسمی اقتصاد گرایش پیدا کنند. 

دوسوتو، در عین متانت و بردباری، با انگیزه زیاد و انرژی فوق‌العاده، اندیشه‌ها و افکارش را به مخاطبانش عرضه می‌کند. 

اما باید قبول کرد که او نه تنها یک سخنران مجرب و تحلیلگر اقتصادی ماهر است، بلکه بسیاری از کشورها راهکارها و پیشنهادات او را در عمل تجربه کرده‌اند. 

علاوه بر دو کشور پرو و ال‌سالوادور که سال‌ها قبل اصلاحاتی را براساس دیدگاه‌های دوسوتو آغاز کرده، دولت‌های مصر، فیلیپین، هندوراس و هاییتی نیز از همکاری‌های دوسوتو و موسسه تحقیقاتی‌اش برخوردار بوده‌اند. 

محور اصلی مباحث دوسوتو در کتاب راز سرمایه، برخلاف نظرات مارکس انگلس، چیزی جز احترام به حق مالکیت خصوصی افراد نیست. دوسوتو معتقد نیست که کلید موفقیت حقیقت سرمایه‌داری در حمایت از نظام حقوق مالکیت تثبیت شده کنونی نهفته است. برعکس، او معتقد است که سرمایه‌داری تنها زمانی می‌تواند بر تهدیدهایی مانند تروریسم غلبه کند و به رشد و پویایی خود ادامه دهد که نظام حقوقی کنونی را به گونه‌ای تغییر دهد که اکثریت مردم احساس کنند قانون از آنها حمایت می‌کند. 

براساس یافته‌های "دوسوتو" که نتیجه مطالعات وی بر روی بخش‌های فراقانونی یا «خارج از قانون» در چندین کشور در حال توسعه است، این حقوق مالکیت غیررسمی در برخی موارد شامل دارایی‌ها، همانند زمین و خانه‌سازی روی زمین می‌شود که ارزش آنها میلیاردها دلار تخمین زده می‌شود. نظام مالکیت غیررسمی که وی آن را مالکیت «خارج از قانون» می‌نامد، موجب می‌شود که چنین دارایی‌هایی صرفا «سرمایه بیکار یا مرده» تلقی شوند و این وضعیت باعث شده که استفاده از این دارایی‌ها حتی به عنوان وثیقه برای دریافت وام جهت شروع یک فعالیت تجاری یا اقتصادی، کاری مشکل و گاه ناممکن باشد.

 همچنین به نظر نمی‌رسد که انتقال این حقوق مالکیت از بخش غیررسمی به بخش رسمی که سرمایه را آزاد ساخته و انگیزه برای رشد اقتصادی ایجاد می‌کند، کار چندان آسانی باشد به گفته دوسوتو «در تمامی کشورهای پیشرفته صنعتی، ایجاد یک نظام حقوقی کارآمد و فراگیر مقدم بر رشد اقتصادی و توسعه سریع بوده است.» 

دوسوتو در این باره می‌گوید:زمان بیشترین کامیابی نظام سرمایه‌داری زمان بحران آن است.» با این کلمات، وی درک ما را از اینکه سرمایه چیست و چرا از زمان سقوط کمونیسم، سرمایه‌داری نتوانسته است برای اکثریت مردم جهان سرمایه ایجاد کنند، دگرگون می‌ کند. پنج سال قبل، دوسوتو و تیم تحقیقاتی او کتاب‌های خود را بستند و چشمان خود را باز کردند و به خیابان‌های کشورهای در حال توسعه و کمونیستی سابق قدم گذاشتند تا آمار و ارقام جدیدی را در مورد آنچه که مردم در داخل و خارج از اقتصاد زیرزمینی بدست می‌‌ آورند جمع‌آوری کنند. یافته‌های آنها چشمگیر است. 

این یافته‌ها نشان می‌دهند که فقرای جهان دارایی‌های لازم با ارزش فوق‌العاده بالایی را برای سرمایه‌‌داری موفق انباشت کرده‌اند. ارزش این دارایی‌ها چندین برابر کل ارزش کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خارجی است که از سال 1945تا کنون کشورهای عقب‌مانده و در حال توسعه دریافت کرده‌اند. 

دوسوتو با بهره‌گیری از جمله فرناند برودل در کتاب «چرخ‌های تجارت» می‌خواهد به درک نابرابری سرمایه و حقوق مالکیت در جوامع دست یابد. 

«مساله اساسی درک این نکته است که چرا آن بخش از جامعه بشری در گذشته که من بدون تردید آن را نظام سرمایه‌داری می‌نامم توانست زیر حبابی بلورین جدا از بقیه آن جامعه، زندگی کند و چرا نتوانست به کل جامعه گسترانده شود و تسخیرش کنند؟ ...... چرا نرخ بالای تشکل سرمایه تنها در بخش‌های معین و نه درکل اقتصاد بازاری آن زمان ممکن بود.» 

هرناندو دسوتو در یک تحقیق میدانی موانع رعایت قانون و نیز درگیری‌هایی که برای تاسیس یک کارگاه در حومه شهر لیما وجود دارد به شرح ماجرای چگونگی تاسیس آن پرداخته و نتیجه‌ گرفته که چگونه یک فرآیند بورکراتیک به دالان‌های پیچ در پیچی منجر می‌شود که تاسیس یک بنگاه اقتصادی را با موانع جدی مواجه می‌سازد. 

«برای آشنایی با مشکلات زندگی مهاجران، تیم تحقیقاتی من و خودم یک کارگاه کوچک لباس دوزی در حومه شهر لیما باز کردیم. هدف ما ایجاد یک کسب و کار جدید و کاملا قانونی بود. آنگاه تیم تحقیقاتی ما شروع به پرکردن فرم‌ها کرد، در صف‌های متعدد ایستاد و با اتوبوس به قسمت مرکزی لیما رفت تا تمامی تاییدیه‌های لازم را برای شروع کسب و کار کوچکی در پرو، بر طبق قوانین بگیرد. آنها هر روز شش ساعت برای این کار وقت صرف کردند و بالاخره 289روز بعد توانستند آن کسب و کار را به ثبت برسانند. هر چند که این کارگاه فقط با یک کارگر شروع به کار کرد. هزینه ثبت قانونی آن 1231دلار بود، یعنی سی و یک برابر حداقل دستمزد ماهانه این کارگر گرفتن مجوز قانونی برای ساختن یک خانه روی زمین متعلق به دولت شش سال و یازده ماه طول می‌کشید و نیاز به گذراندن 207 گام اداری در 52 اداره دولتی داشت. 

* راز سرمایه / هرناندو دسوتو /ترجمه: دکتر فریدون تفضلی / نشر نی: 1385