روزنامه شرق، دوشنبه ۲۲ دی ۱۳۸۲ - ۱۹ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۱۲ ژانویه ۲۰۰۴

ترجمه: حمیدرضا فتاحی

آیا خاورمیانه به اوپکی برای گاز نیاز دارد؟ مطالعات نشان می دهند، طی یک نسل آینده گاز، به جایگاه و اهمیتی که اکنون در اختیار نفت خام است، دست خواهد یافت. اما این تحول برای خاورمیانه چیزی به ارمغان نخواهد آورد مگر این که، گاز نیز به قیمت خوبی خرید و فروش شود. یکی از مهم ترین تحولات به وجود آمده در اقتصاد کشورهای خاورمیانه طی یک دهه گذشته که بیش از هر پدیده ای به چشم می آید، توسعه صنعت گاز کشور قطر است . قرار است تولید گاز مایع طبیعی این کشور در سال ۲۰۰۳ به ۱۵ میلیون تن در سال بالغ شود. این میزان تولیدات راهی بازارهای ژاپن، کره جنوبی و اروپا خواهد شد.

در حال حاضر نقشی که گاز در اقتصاد قطر ایفا می کند به مراتب ضعیف تر از نقش و اهمیت نفت خام است. صادرات ال ان جی (LNG) یا گاز مایع طبیعی قطر در سال ۲۰۰۳ میلادی با تولید روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام برابر بود که این میزان تولید از نظر عایدی، ۲۷۰۰ میلیون دلار آمریکا ارزش داشت.

اما همان طور که وزیر معادن و انرژی قطر و معاون نخست وزیر این کشور در مصاحبه ماه اکتبر خود با هفته نامه مید اعلام کرد: «دوحه طرح های بزرگ جاه طلبانه و خیال انگیزی در سر می پروراند.» اگر تمام طرح هایی که اکنون تحت بررسی و مذاکره هستند به مرحله اجرا در آیندصادرات سالانه گاز قطر طی یک دهه آینده به ۷۰ میلیون تن خواهد رسید.

اجرای این طرح ها قطر را به بزرگ ترین تولید کننده ال ان جی (LNG) مبدل خواهد کرد و بدین ترتیب می توان ادعا کرد در آینده ای نه چندان دور جایگاه گاز در اقتصاد قطر مهم تر از نفت خواهد شد. اگر به رشد شاخص های بازار انرژی نظری بیندازیم، خواهیم دیدکه اوضاع دلگرم کننده است.

گزارشی که اخیراً توسط شورای ملی نفت در وزارت انرژی (DOE) آمریکا منتشر شده است، نشان می دهد، میزان مصرف ال ان جی آمریکا تا سال ۲۰۲۵ پانزده درصد از کل مصرف گاز این کشور را شامل خواهد شد، در حالی که مصرف کنونی ال ان جی در آمریکا تنها یک درصد از گاز مصرفی این کشور است. میزان تقاضای گاز طبیعی در آمریکا طی همین مدت ۲۳ درصد رشد خواهد کرد. ارقامی که برای اروپا و آسیا پیش بینی شده رشد به مراتب چشمگیر تری را نوید می دهد.

«قیمت»

با این اوصاف به نظر می رسد بازار امنی در اختیار صنعت گاز خاورمیانه قرار دارد. اما آیا قیمت ها نیز از امنیت کافی برخور دارند؟ این جا نقطه ای است که عدم قطعیت ها و علائم آشوبناک به چشم می خورند. در سراسر جهان دولت ها سرگرم آزاد کردن بازارهای گاز خود هستند. شرکت های فعال در امور انرژی با سرعت در حال سرمایه گذاری در بازارهای گاز هستند. تقاضا رو به افزایش است اما تمام این موارد ممکن است موجب به وجود آمدن بی نظمی در بازار گاز شود.

مثال بارز این قضیه بریتانیاست. بریتانیا از زمان انقلاب صنعتی تاکنون سعی کرده است که با اجرای سیاست خودکفایی در زمینه انرژی چرخ های صنعت خود را همواره در حال حرکت نگه دارد. انگلستان با پرداخت یارانه به صنایع انرژی زغال سنگ و هسته ای تلاش کرده است تا حد امکان به منابع انرژی کشورهای دور وابستگی نداشته باشد، تنها از اواخر دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میلادی بود که این وابستگی افزایش یافت و دلیل آن هم واردات محدود گاز از الجزایر بود، این واردات منجر به افزایش وابستگی صنایع و نیروگاه های انگلستان به منابع انرژی غیراروپایی شد. این وضعیت در حال دگرگونی است. گزارشی که اخیراً توسط دولت بریتانیا منتشر شده است نشان می دهد وابستگی انگلستان به منابع نفت و گاز وارداتی تا سال ۲۰۲۰ افزایش چشمگیری خواهد یافت.

شرکت قطر پترولیوم در سال ۲۰۰۲ اعلام کرد قصد دارد با همکاری شرکت اکسان موبیل طرح تولید ال ان جی قطر را راه اندازی نماید. با اجرای این طرح سالانه ۱۵ میلیون تن ال ان جی وارد بازار خواهد شد. این میزان تولید برابر با ۱۵ درصد کل مصرف بریتانیاست. شرکت بریتیش پترولیوم (BP) نیز در ماه اکتبر اعلام کرد که قصد دارد با شرکت سوناتراک در یک پروژه مشارکت کند این پروژه سالانه ۴ میلیون تن ال ان جی تولید خواهد کرد که نیمی از آن را الجزایر تامین می کند. اما نباید از روس ها غافل شد آنها یک تامین کننده بالقوه هستند.

ثبات

دولت بریتانیا می گوید: «برخلاف گذشته این بار مصمم هستیم به بازار اجازه دهیم که بخش گاز بریتانیا را هر طور که می خواهند توسعه دهند.» در نگاه اول چنین تصمیمی خوب به نظر می رسد، اما تاریخ نشان داده است این نوع نگرش ۲ ایراد اساسی به همراه دارد.

یکی از خطرات نهفته در اجرای چنین سیاست هایی، خطر افزایش ناگهانی قیمت در کوتاه مدت است که تاثیرات مخربی بر اقتصاد وارد می کند. این گونه تغییرات ناگهانی به طور معمول ناشی از اشتباه در پیش بینی ها، توقف عرضه و یا دخالت های سیاسی است. در بلندمدت نیز مشکلات دیگری وجود دارد که درست بر عکس معضلات قبلی است. مشکلاتی از قبیل افزایش عرضه و رکود قیمت که منجر به کاهش سود سرمایه گذاران می شود. پروژه های ال ان جی که در کشورهای، الجزایر، مصر، ابوظبی، لیبی، ایران، عمان و قطر اجرا شده و یا در حال اجرا هستند،  با این فرض پیگیری و اجرا شده اند که «بهای گاز، مرتبط با قیمت نفت و شناور خواهد بود.»

اما تحولات اخیر در خاور دور نشان می دهد تمام این حرف ها اوهامی بیش نبوده اند. اگر مدیریت صحیحی بر بازار گاز حاکم نشود قیمت ها تا حد ممکن سقوط خواهند کرد. این موضوع تاکنون چندان جدی گرفته نشده است. اما به زودی تجارت بین المللی گاز از طریق لوله ها و تانکرها، بازارهای نفت را چه به لحاظ وسعت و مقیاس و چه به لحاظ پیچیدگی عناصر آن تحت الشعاع قرار خواهد داد.

در چنین اوضاع و احوالی است که قیمت گاز نیز به اندازه بهای نفت بر اقتصاد کشورهای خاورمیانه تاثیرگذار خواهد بود. منطق چنین حکم می کند که کشورهای صادر کننده گاز با همکاری یکدیگر راهبردهایی برای جلوگیری از سقوط قیمت گاز اتخاذ کنند. آن ها که جسارت بیشتری دارند، در گوشی پچ پچ می کنند: «به زودی تاسیس اوپکی برای گاز در دستور کار تولید کنندگان قرار خواهد گرفت.»

منبع: مید