شهر قم عش آل‏محمّدص است و محل پرورش بسیارى از علمای شیعه و شعرا و شخصت‌ها در طول تاریخ تشیع بوده است. بسیارى از علماى بلاد دیگر نیز وصیت می‌کردند که آنها را در قم مدفون کنند. به همین دلیل قبرستان‏ها و مزارات متعدد در قم جایگاه و مدفن بسیارى از علماى گمنام شیعه است و جاى آن دارد که تحقیقى گسترده و در عین حال دقیقى پیرامون علماى مدفون در این شهر انجام گیرد و همه علما و روحانیت مدفون را دربر گیرد و به ذکر مشاهیر اکتفا نشود. تا این قبور موجودند نوشته‏ها و عکس‏هاى این قبور ثبت و ضبط گردد؛ چون احوالات بسیارى از این بزرگان تقریباً از بین رفته و فقط از آنها اطلاعات روى این سنگ قبرها باقى مانده است.  این اسناد تاریخى بایستى براى آیندگان حفظ گردد.

وسعت آرامستان خاک فرج قم
نگارنده این سطور تصمیم گرفته‏ام که در حدّ توان به این کار بپردازم و اوّلین قبرستانى که به آن پرداخته و تمامى آن را وجب به وجب دیده و از سنگهای قبور علماى مدفون در آن عکس گرفته‏ام قبرستان «وادى السلام» است. 
گاهى از آرامستان «وادى السلام» تعبیر به «خاک فرج» هم مى‏گردد؛ در حالى که این تعبیر به صورت تام صحیح نیست.
براى اینکه آرامستان «خاک فرج» سطح گسترده‏اى از آن منطقه را شامل مى‏شود و از انتهاى آرامستان «وادى السلام» شروع مى‏شود و تا میدان «الهادى» و امامزادگان احمد و على حارث‌ع ادامه دارد که اکنون قسمت زیادى از این آرامستان «خاک فرج» به میدان و خیابان و بیمارستان و خانه‏هاى مسکونى و ... تبدیل شده و به صورت‌هاى مجزا چند قبرستان به چند نام مجزا از آن آرامستان وسیع «خاک فرج» باقى مانده است که عبارت‌ند از:
۱. آرامستان «وادى السلام»؛
۲. آرامستان «باغ رضوان» که وقف مرحوم آیت‌اللّه‏ العظمى سیدکاظم شریعتمدارى تبریزى بروجردى‌ره بوده است؛
۳. آرامستان «باغ بهشت»؛
۴. آرامستان «باغ جنت»؛
این چهار آرامستان در کنار یکدیگر هستند.
۵. آرامستان «دارالسلام» که مرقد مرحوم آیت‌اللّه‏ شیخ حسین غفارى‌ره در آن است.
۶. آرامستان «امامزاده‏گان احمد حارث‌ع و على حارث‌ع از نوادگان امام سجاد علیه‏السلام؛
۷. آرامستان «امامزاده سید محمّد‌‌ع و صفورا خاتون‌‌ع از نوادگان امام صادق‌ع.
در حقیقت جمیع این آرامستان‌هاى کوچک و بزرگ مورد اشاره و به علاوه سطح وسیعى از خیابان و ... روى هم رفته به آرامستان «خاک فرج» اطلاق مى‏شود.

آرامستان وادى‌السلام
نگارنده تصمیم آن دارم که در مجموعه چندین جلدى به زندگى‏نامه و اسناد و سنگ‏هاى قبور و ... تمامى این مجموعه آرامستان‏ها که همگى را «خاک فرج» مى‏نامند  بپردازم و این بزرگان روحانیت را در حدّ توان خود احیا کنم. آغاز کارم از آرامستان «وادى السلام» است که خود به تنهایى چند جلد خواهد شد.
برای این کار ابتدا تمامى «وادى السلام» را وجب به وجب دیده و از تمامى قبور روحانیت آن عکس گرفته‏ام و البته بعد از اتمام عکس‌بردارى با توجه به تغییر و تحولاتى که در سال‌هاى اخیر در این آرامستان شده است، متأسفانه تعداد زیادى از علمایی را که نامشان در کتب تراجم آمده در این قبرستان مدفون‏اند على‏رغم جستجوى بسیار سنگ قبر آنها را نیافتم.
در هر صورت چه در تفحص در قبرستان و چه در تفحص در کتب تراجم آنچه را از علماى مدفون در این قبرستان یافتیم در دو فصل تنظیم کردم.
فصل اوّل: سنگ قبور خود علما شعرا و شخصیت‌هایی که در این قبرستان مدفون‌اند و این فصل خود حداقل چهار جلد پانصد صفحه‏اى از کتاب را در برگرفته است که اکنون جلد اوّل آن در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار دارد و شامل زندگى نامه چهل و دو (۴۲) نفر است و در پانصد صفحه تنظیم شده است.
فصل دوم: سنگ قبور بعضى از خانواده و فرزندان علما و شعرا و شخصیت‌ها است که به واسطه آنها اطلاعاتى از آن عالم یا شاعر کسب شده است؛ اگرچه آن عالم در آن قبرستان مدفون نشده باشند که شامل یک جلد خواهد شد.
در حین ذکر سنگ قبر هر عالمى مختصرى از زندگى‏نامه آنهایى که زندگى‏نامه آنها یافت شد را آورده‌ام. 
لازم به ذکر است هر جلد بر اساس حروف الفبا و نام مشهور فامیلى علما تنظیم شده است.
امید که توانسته باشیم خدمتى به محضر علم و عالم نماییم.

میرزا على سلیمانى بروجردى