بشر از هزاران سال پیش به قدرت درمانی گیاهان پی برده و از آن‌ها برای مقابله با بیماری‌ها بهره‌جسته است. در دوران باستان، مردمان بابل و مصر اهمیت زیادی به گیاهان می‌دادند و از آن‌ها در طب و درمان استفاده می‌کردند. شواهد به دست آمده از لوح‌های گلی به خط میخی در بابل و پاپیروس‌های مصری نشان می‌دهند که گیاهان به عنوان داروهای موثر شناخته می‌شدند. این متون حاکی از آن است که انسان‌ها از دیرباز دریافته بودند که مواد مؤثر در گیاهان به دلیل تعادل بیولوژیکی که دارند، در بدن انباشته نمی‌شوند و به همین دلیل، برخلاف داروهای شیمیایی، اثرات جانبی ندارند.

از مزایای اصلی گیاهان دارویی این است که این مواد طبیعی اثرات جانبی شیمیایی ندارند و به بدن آسیب نمی‌زنند، مگر اینکه گیاهی سمی باشد که در این صورت مصرف آن بدون تجویز پزشک مجاز نیست. در سال‌های اخیر، کشت گیاهان دارویی به شکل چشم‌گیری گسترش یافته و این امر منجر به پیشرفت صنعت داروسازی و توانایی درمان بسیاری از بیماری‌ها شده است. پزشکان و داروسازان همچنان به دنبال بهره‌گیری از اثرات مفید گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها هستند.

طب گیاهی در خاورمیانه

اختراع نوشتن باعث شد تا دانش گیاهی نیز به ثبت برسد و برای نسل‌های بعدی باقی بماند. اولین نوشته‌های حاوی جزئیات استفاده از گیاهان در درمان بیماری‌ها در لوح‌های گلی یافت شده در منطقه بین‌النهرین و پاپیروس‌های مصری مکتوب شده‌اند. حدود 3000 سال پیش از میلاد، آشوربانیپال، پادشاه سومری‌ها، دستور جمع‌آوری اولین مفردات پزشکی جهان را صادر کرد که در آن 250 داروی گیاهی فهرست شده بود. پاپیروس Ebers که حدود 1500 سال پیش از میلاد نوشته شده، یکی از مهم‌ترین نوشته‌های بشر است که اطلاعات قدیمی در آن ثبت شده است.

طب در یونان و روم

طب یونانی با اسکلایپیوس آغاز شد که احتمالاً شخصیتی نیمه‌افسانه‌ای بوده است. بقراط، پزشک یونانی، که به عنوان بنیانگذار دانش پزشکی شناخته می‌شود، تاثیر عمیقی بر طب رومی و طب رایج در قرون وسطی گذاشت. بقراط نه تنها به خاطر آثار مکتوب خود مانند سوگندنامه بقراط مشهور است، بلکه به دلیل روش‌های تجویزی و دارویی که ابداع کرده نیز شهرت دارد.

نخستین رساله مکتوب در زمینه گیاه‌شناسی دارویی توسط تئوفراستوس، شاگرد ارسطو، ارائه شد که تاریخچه گیاهان نام دارد. این رساله به رغم ارزش علمی‌اش، نشان‌دهنده محدودیت‌های علمی زمان خود نیز بود. مطالعه این کتاب به دلیل تفاوت نام‌های گیاهان با نام‌های امروزی دشوار است.

طب گیاهی در قرن بیستم

در قرن بیستم، طب گیاهی بار دیگر با توجه به عوارض جانبی داروهای شیمیایی و رویکرد عمومی مردم به طبیعت، احیا شد. در خلال جنگ جهانی اول، به دلیل کمبود دارو، گیاهان دارویی به طور وسیعی مورد استفاده قرار گرفتند. پس از جنگ، با رشد صنایع داروسازی و کشف پنی‌سیلین، توجه به گیاهان دارویی کاهش یافت. اما با گذشت زمان، توجه به داروهای گیاهی دوباره افزایش یافت و مردم به دنبال جایگزین‌های طبیعی برای داروهای شیمیایی شدند.

تاریخچه گیاهان دارویی در ایران

تاریخچه پزشکی و درمان در ایران به دوران آریاییان و حدود 7000 سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. نخستین پزشک آریایی به نام تریتا، که به عنوان نخستین پزشک و جراح آریایی شناخته می‌شود، با گیاهان و خواص آن‌ها آشنایی زیادی داشت و از عصاره‌های گیاهان برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کرد.

در دوران هخامنشیان، گیاه زعفران به عنوان یک گیاه دارویی با خواص فراوان شناخته شده بود. به نظر می‌رسد که در قلمرو گسترده هخامنشیان تشکیلات پزشکی منظمی وجود داشته و مفهوم اخلاط اربعه که مبنای طب بقراطی بود، از ایران باستان به یونان منتقل شده است.

طب سنتی در چین و ژاپن

قدیمی‌ترین شواهد نوشتاری در مورد استفاده پزشکی از گیاهان در چین، مربوط به نوشته‌هایی است که از یک آرامگاه در ایالت هانان به دست آمده است. تاریخ این آرامگاه به 168 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و نوشته‌ها مربوط به حدود سه قرن قبل از میلاد است. این نوشته‌ها به بحث در مورد ورزش، رژیم غذایی و بیش از 250 ماده درمانی می‌پردازند که اغلب آن‌ها موادی هستند که از گیاهان و جنگل‌ها به دست آمده‌اند.

در چین، طب گیاهی همچنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و کتاب‌های بسیاری در مورد مفردات پزشکی نوشته شد. جدیدترین مجموعه مفردات پزشکی چین در سال 1977 منتشر شد که شامل 5767 مورد گیاهی است.

طب سنتی چین از طریق کره به ژاپن راه یافت و طب گیاهی ژاپنی که تحت تاثیر طب چینی قرار گرفته بود، در نهایت به نام طب "Kampo" شناخته شد.

طب گیاهی در دوران اسلامی

پس از ورود اسلام به ایران و تأسیس مدرسه جندی‌شاپور، این مرکز به یکی از بزرگترین مراکز آموزش پزشکی در سراسر مملکت اسلامی تبدیل شد. دانشمندان بزرگی مانند ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا در این دوره پا به عرصه گذاشتند و توانستند پیشرفت‌های چشم‌گیری در جهان طب به وجود آورند.

کتاب قانون یکی از معروف‌ترین آثار پزشکی جهان است که توسط ابوعلی سینا نوشته شده و در آن 811 داروی گیاهی و خواص مهم درمانی آن‌ها معرفی شده است. این اثر همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع قدیمی طب سنتی شناخته می‌شود.