غبار خشکسالی و تجربه تلخ تشنگی، نشانه‌های ملموس استفاده نادرست از منابع آب در کشور هستند. این مسئله به‌ویژه در استان قم به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص آن به وضوح محسوس است. پیرو نشست شماره ۵۱۷ بنیاد قم‌پژوهی با موضوع «تحلیل منابع محلی گرد و غبار در استان قم» که در تاریخ نهم مردادماه ۱۴۰۳ برگزار شد، و با استفاده از بیانات و مباحث علمی و پژوهشی مطرح شده در این نشست، در اینجا به تحلیل سه دسته کلی از عوامل مؤثر در این بحران پرداخته می‌شود:

۱. عوامل طبیعی و تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی جهانی و منطقه‌ای که هرچند به‌طور غیرمستقیم به رفتار انسان‌ها مرتبط است، به دلیل پدیده‌های طبیعی و تغییرات آب و هوایی به وجود آمده و خارج از کنترل مستقیم ماست. این تغییرات شامل افزایش دما، کاهش بارش‌ها و تغییرات الگوی آب و هوایی می‌شود که به گسترش بیابان‌ها و منابع گرد و غبار در استان قم کمک کرده است.

۲. عوامل مدیریتی و سیاست‌های دولتی

عملکردها و سیاست‌های دولتمردان و مدیران در سطح ملی و استانی به‌طور مستقیم بر منابع آب و محیط زیست تأثیر می‌گذارد. این عوامل شامل تصمیمات مدیریتی نادرست، عدم اجرای صحیح قوانین و مقررات، و تغییرات کاربری‌های غیرقانونی زمین‌ها است. نقش مردم در انتخاب‌های سیاسی، مطالبه‌گری صحیح، و پیگیری مستمر در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. مردم می‌توانند با رعایت قوانین و همکاری با مسئولان در بهبود وضعیت منابع آب و کاهش آثار منفی خشکسالی نقش مؤثری ایفا کنند.

۳. عوامل فرهنگی و اجتماعی

فرهنگ ملی و عمومی کشور، به‌ویژه در استان قم، تأثیر زیادی بر مصرف منابع آب دارد. تغییرات در سبک زندگی، مصرف‌گرایی بی‌رویه، و عدم توجه به مصالح عمومی باعث تشدید بحران خشکسالی شده است. گسترش فرهنگ نادرست باغچه‌سازی در مناطق بالادستی، حفر چاه‌های غیرمجاز، و استفاده بی‌رویه از آب برای تفریحات غیرضروری از جمله مشکلاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. تغییر این رفتارها و پیروی از فرهنگ قناعت و مصرف صحیح می‌تواند در کاهش آثار منفی بحران آب مؤثر باشد.

راه‌حل‌ها و توصیه‌ها

برای مقابله با بحران خشکسالی و غبار، نیاز به تلاش‌های مشترک و هماهنگ از سوی دولت، مسئولان، و مردم است:

تلاش‌های دولتی: دولتمردان باید با جدیت و به‌طور علمی و جهادی به حل مشکلات و جبران آسیب‌های زیست‌محیطی بپردازند. سیاست‌های مؤثر و اجرای قوانین مرتبط با حفاظت از منابع آب و محیط زیست ضروری است.

تعاون مردمی: مردم باید با پایبندی به اصول مصرف صحیح و قناعت، و همکاری با مسئولان در اجرای سیاست‌های آبی، نقش مثبت خود را ایفا کنند. همچنین، توجه به فرهنگ صحیح مصرف و پرهیز از رفتارهای زیان‌آور می‌تواند در کاهش بحران مؤثر باشد.

فرهنگ‌سازی: ایجاد فرهنگ صحیح و آگاه‌سازی عمومی درباره اهمیت حفاظت از منابع آب و محیط زیست از طریق آموزش و رسانه‌ها می‌تواند به کاهش مشکلات کمک کند.

پایان‌نامه

در نهایت، با توجه به بحران‌های موجود و نیاز به مدیریت صحیح منابع آب، ضروری است که همه ارگان‌ها و افراد در حفظ و بهبود وضعیت محیط زیست و منابع طبیعی همکاری کنند تا از عواقب منفی بحران آب و خشکسالی جلوگیری شود و کشور به سمت توسعه پایدار و حفظ منابع حیاتی خود حرکت کند.

سید محمد‌حسین امامی
دانشجوی دکتری مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی