دوشنبه 11 تیر ,1375 1 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1007

ظرف سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی, ساختارهای تولیدی اقتصاد ملی
با هدف کاستن از وابستگی به دلارهای نفتی به شدت مورد توجه قرار
گرفت. در این دوره و بویژه در طول اجرای نخستین برنامه پنج ساله
توسعه( 136872 ) , بنیانهای تولیدی چنان تقویت شد که در پایان
برنامه, کشور مساله حاد کمبود تولید را در بسیاری از رشته ها پشت سر
گذاشت اکنون , با مبلغ ارزی کمتر از یک هشتم سال 1356 به قیمت ثابت و
به ازای هر نفر, اقتصاد ملی بازده به مراتب بیشتری دارد.
اما اکنون و با اصلاح ساختارهای تولیدی, شواهد نشان می دهد که بدون
دگرگونی جدی در مناسبات توزیع کشور, امید به اصلاح اساسی در
سازوکار اقتصاد ملی, چندان ره به جایی نمی برد. واقعیت این است که
نظام توزیع در کشور مابه شدت کهنه, سنتی, پرضایعات, ناکارآمد و
ناتوان درپاسخگویی به فشارهای فزاینده تقاضاست. تنها در بخش
کشاورزی , گرچه سالانه بیش از 60 میلیون تن مواد غذایی در کشور تولید
می شود که برای جمعیتی بسیار بیش از رقم کنونی کشور کفایت می کند, اما
ضایعات 15 تا 20 میلیون تنی این بخش , اقتصاد ملی را به واردات
مقادیر قابل توجه مواد غذایی و کشاورزی وابسته کرده است بخش مهمی از
این ضایعات, اساسا به روش توزیع مواد کشاورزی کشور باز می گردد که
طی دهه های متمادی و با وجود دگرگونی نهادی در میزان و جایگاه تقاضا,
همچنان به روشهای کهنه عمل می کند.
یکی از نمادهای روشن نظام توزیع مواد کشاورزی در شهر تهران ,
میدان مرکزی میوه و تره بار وتحولات آن طی سالهای اخیر است. ظرف
چهار دهه گذشته و با وجود5 برابر شدن جمعیت شهر تهران , نظام توزیع
میوه و تره بار در این شهر تحول کیفی چندانی را تجربه نکرده است این
عارضه به آنجا انجامیده که میدانهای میوه و تره بارتهران را در
سالهای اخیر به غده هایی چرکین, خطرناک و نازیبا در قلب مراکز و
مناطق مسکونی تبدیل کرده بود.
گزارش حاضر, با نگاهی به گذشته میادین میوه و تره بار و کارکردآن
در ساختار اقتصاد شهری ,مساله نقل و انتقالات اخیر این میدانها به
محل جدید را همراه با پیامدها و واکنشها, موردبررسی قرار داده
است.
یکی از تفاوتهای انسانهای باضریب هوشی بالا با دیگران این است که
آنها پیرامون خود را با دقت بیشتری نگاه می کنند. یک فرد باضریب
هوشی بالا هنگامی که برای اولین بار وارد ساختمان ناشناسی شود, دقت
می کند که مثلا کلید برق آن ساختمان در کجاست پنجره های اتاق های
ساختمان چه شکلی و چه اندازه ای و از چه جنسی است و.. . یک فرد با
ضریب هوشی بالا هنگامی که از خیابانی عبور می کند دقت می کند که رفت و
آمد خودروها در آن چه وضعیتی دارد, در این خیابان چه مغازه هایی وجود
دارد, در مغازه ها چه اجناسی و با چه قیمتی عرضه می شوند و. . .
شما جزو کدام دسته از افراد هستید آیا شما نیز به محیط پیرامون
خود بادقت نگاه می کنید به عنوان مثال آیاهنگامی که یک هندوانه
خنک را از یخچال بیرون آورده و با اشتهای تمام مشغول خوردن آن
هستید, دقت می کنید که این هندوانه در کجا کشت شده است چگونه به شهر
شما رسیده است چگونه در سطح شهر توزیع شده است
به به چه اناری !
یک بار دیگر انواع میوه هایی را که در فصل های مختلف سال مصرف می کنید
به یادتان بیاورید. سیب, گلابی, انگور, انار, توت, انجیر, پرتقال ,
نارنگی, هندوانه, طالبی و. . .
صفایی مدیر عامل شرکت کوهرنگ می گوید: تنوع, طعم و مزه میوه های
ایران بسیار مطلوب است و میوه تولیدی ایران تقاضای بالایی در جهان
دارد.
به گزارش اداره کل اطلاعات و آماروزارت کشاورزی تولید سیب در 12
استان کشور بیش از نیاز آنهاست , همچنین انگور در 13 استان کشور,
اناردر بسیاری از استانها و مرکبات در چندین استان و. . . بیش از
نیاز استانها تولید می شود.
آمارهای در دسترس نشان می دهندسالانه معادل 550 هزار تن انار, 1,8
میلیون تن انگور, 1,4 میلیون تن پرتقال , 1,6 میلیون تن سیب , 2,4
میلیون تن گوجه فرنگی , 3,2 میلیون تن سیب زمینی در کشور تولید
می شود.
یک بازرگان اروپایی می گوید: تلاش کشور اسپانیا برای اینکه کیفیت
تولید انار خود را افزایش دهد و به سطح کیفیت انار ایران برساند,
تاکنون بدون نتیجه مانده است ودر صورت حذف سدهای گمرکی انار ایران
بازار اروپا را فتح خواهد کرد.
به گفته تعدادی از کسانی که امرقاچاق کالا از ایران و به گفته یک
بازرگان ایرانی, مرغوبیت هندوانه ایران از یک سو و قیمت ارزان آن
موجب شده بود تا این محصول در بازار ترکیه از موقعیت ویژه ای
برخوردار شود به طوری که مقامات بازرگانی ترکیه مانع از ورود آزاد
هندوانه به بازار این کشور شده است.
ضایعات
تولید بیش از مازاد بر مصرف میوه در استانهای کشور و پهناور بودن
سرزمین, نبود امکانات حمل و نقل مناسب و. . . موجب شده است تا سالانه
مقدار قابل توجهی از تولیدات میوه و تره بار کشور بلااستفاده مانده
وضایع شود. براساس تحقیقی که از سوی پژوهشگران انجام شده است, در
سال 1372 در سراسر کشور به جز استانهای بوشهر و سیستان و بلوچستان
294 هزار تن سیب درختی تولید شده در کشور پس از تولید به علت برداشت
غیراصولی و مشکلات حمل و نقل به صورت ضایعات درآمده است. در همین سال
17 هزار تن نیز به علت کاستی ها ونارساییهای موجود در سردخانه هدر
رفته است . این پژوهش نشان می دهد در سال 1372 معادل 1,8 میلیون تن
گوجه فرنگی در کشور تولید شده است که 255 هزار تن آن در مرحله
برداشت و حمل و نقل , 9 هزار تن در سردخانه ها و 270 هزار تن نیز در
طول عملیات هدر رفته است.
تولید سیب زمینی در سال 1372 معادل 3,1 میلیون تن و میزان ضایعات
آن 35 درصد بوده است که اگر قیمت هر کیلوگرم سیب زمینی را معادل
130 ریال (در آن سال) فرض کنیم ارزش ریالی ضایعات سیب زمینی 141
میلیارد ریال خواهد شد.
آمار به دست آمده در این تحقیق موید این است که میزان ضایعات گوجه
فرنگی در تهران در مجموع نزدیک 100 هزار تن , سیب درختی نیزمعادل
100 هزار تن بوده است .
در استان تهران در سال 1372 حدود 40 هزار تن انگور نیز به دلایل یاد
شده هدر می رود.
توزیع در تهران
تولیدات کشاورزی ایران به جز بعضی از محصولات استراتژیک نظیر گندم
پس از برداشت توسط نظام عرضه وتقاضا انجام می شود. با توجه به
اینکه در دهه های گذشته تهران به عنوان پایتخت کشور از نظر جمعیت و
از نظر سطح درامد ساکنان آن افزایش چشمگیری داشته است, نظام توزیع
میوه و تره بار در تهران به دلیل تاثیرگذاری آن در کل کشور اهمیت
خاصی دارد.
یک شرکت مشاوره ای پس از پژوهش درباره نظام توزیع و تشکیلاتی میوه در
تهران به این نتیجه می رسد نظام تشکیلاتی وفضایی توزیع میوه و
تره بار در تهران سابقه چندان طولانی ندارد و باگذشت زمان و تاثیر
عوامل مختلف اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی به تدریج نظامی خودجوش بوجود
آمده است و در واقع نتیجه ای از احساس نیاز به وجود یک نظم در امر
خرید, توزیع و فروش از سوی تولیدکنندگان و خریداران عمده و اولیه از
یک سو و توزیع کنندگان ثانویه و بالاخره مصرف کنندگان از سوی دیگر
می باشد.
وجود چنین نظام تشکیلاتی جایگاه هریک از دست اندرکاران در سیستم
انتقال محصولات میوه وتره بار ازمراکز تولید و طی پیچوخمهای مختلف
واسطه ها, تا مراکز فروش نهایی به مصرف کنندگان را کاملا مشخص می کند.
نظام تشکیلاتی و فضایی توزیع میوه وتره بار از یک نظام ساده و ابتدایی
شروع شده و هماهنگ با ایجاد پیچیدگی در امور اقتصادی, گسترش فضاهای
زیستی و قلمروشهرها, افزایش جمعیت, تنوع عرضه و تنوع مصرف و به
عبارتی تنوع پذیری بیش از حد ذائقه انسان رفته رفته بصورت یک نظام
پیچیده در آمده است. شباهت به کلافی سر درگم دارد. پیچیدگی این نظام
و تاثیری که بر قلمرو عملکردی سایر بخشهای اقتصادی داراست سبب شده
که نظام تشکیلاتی و فضایی توزیع میوه و تره بار درتهران که حوزه
نفوذ کشوری راشامل می شود جایگاه بس مهمی در مشخص کردن ویژگیهای
اقتصادی و حتی سیاسی کشور دارد و توجه به این نکته که نظام یاد
شده به موازات واحدهای دولتی عمل کرده و بعضا در برخی مواقع با
آنها اصطکاک پیدا می کند اهمیت آن را بیش از پیش مشخص می سازد.
شکل یابی تهران به عنوان یک فضای شهری به دوره تاریخی صفویه
بازمی گرددو با ایجاد حصار و با رویه دور شهر مراحل اولیه تبدیل ده
تهران به شهر تهران آغاز می شود. در این مرحله, مکانیزم تجارتی ناشی
از افزایش جمعیت دستخوش دگرگونی و پیچیدگی روابط شده و متناسب با
افزایش جمعیت, پیچیدگی مکانیزم تجارت و توزیع نیز بیشتر گشته است و
امروزه به صورت محوری جهت توزیع انواع و اقسام کالاها در سطح شهرها و
روستاهای کشور عمل می کند.
پیامد روند فوق شکل گیری نظامهای مختلف تشکیلاتی و فضایی خودرو و خود
جوش است که به خاطر ارتباطتنگاتنگ با تامین نیازهای فضاهای زیستی
دور دست از اهمیت خاصی برخورد ارمی باشد. لازمه شناخت ساختار تشکیلاتی
نظامهای توزیع توجه به نحوه ارتباطاتی است که درچهارچوب چنین
نظامهایی قابل طرح می باشد. کانال ارتباطی میان تولیدکننده و توزیع
کنندگان
ارتباط بین تولیدکنندگان وتوزیع کنندگان میوه و تره بار بعضا
مستقیم و بعضا با قرار گفتن واسطه هادر مراحل مختلف, شکل
غیرمستقیم پیدا می کند. وجود اعتبار عامل اصلی ایجاداینگونه
ارتباطها می باشد,اعتباری که نتیجه سابقه عملکردطرفین معامله در
طی سالیان است. روستایی به عنوان مبنای تولید,اولین عامل ارتباط
بشمار می رود که نخستین گام را در جهت توزیع محصول و رسانیدن آن به
مصرف کننده نهایی برمی دارد. دراین سیستم ارتباطی نحوه پرداخت
حق الزحمه روستایی به انحاء مختلف صورت می گیرد: پرداخت مستقیم ,
پرداخت قسطی, پرداخت بعد از فروش محصول از سوی توزیع کننده و کسر
کردن حق العمل.
ادامه دارد