مهیار موسوی

یکی از مشکلات رایج در پژوهش‌های مربوط به تاریخ قم، تکرار اشتباهات و عدم دقت کافی در اطلاعات است. این اشتباهات نه تنها تحقیق‌ها را کم‌ارزش می‌کند، بلکه جلوه‌ مذهبی و فرهنگی این شهر تاریخی را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یکی از نمونه‌های بارز این اشتباهات رایج، نام‌گذاری نادرست مدرسه‌ای است که به اشتباه “جهانگیرخان” نامیده می‌شود، در حالی که نام صحیح آن “مدرسه جانی خان” است.

اهمیت دقت در پژوهش‌های تاریخی

شهر قم با توجه به اهمیت تاریخی و مذهبی‌اش، نیازمند پژوهش‌های دقیق و مستند است. متأسفانه، بسیاری از پژوهش‌ها تنها به تکرار مطالب پیشین پرداخته و به جزئیات جدید و میان‌رشته‌ای توجه نمی‌کنند. این نوع پژوهش‌ها نه تنها کمکی به اعتلای فرهنگی و علمی قم نمی‌کنند، بلکه باعث گمراهی و اشتباهات تاریخی نیز می‌شوند. در این میان، توجه به حفظ امانت‌داری و عدم سانسور اطلاعات برای یک پژوهشگر اصیل ضروری است.

شناسایی و تصحیح یک اشتباه

مدرسه‌ای که به شماره ثبت ملی ۱۹۸۷ شناخته می‌شود، سال‌ها است که به اشتباه “جهانگیرخان” نامیده شده است. اما تحقیقات نشان می‌دهند که نام اصلی این مدرسه “جانی خان” است. در این زمینه، پژوهشگران نظرات متفاوتی ارائه داده‌اند. مرحوم فیض در کتاب “گنجینه آثار قم” معتقد است که بانی مدرسه، سلطان جانی خان، پادشاه تاتار ترکستان، بوده است. ناصرالشریعه نیز در “مختار البلاد” بنای مدرسه را به دوره پیش از صفویه نسبت داده است.

اما نظر دقیق‌تر و مستندتر از آنِ دکتر حسین مدرسی طباطبائی است که معتقد است این مدرسه از آثار جانی خان شاملو، یکی از امرای شاه صفی و شاه عباس دوم است که در رقابت شدید با ساروتقی بود. بنابراین، مدرسه به اشتباه “جهانگیرخان” نامیده شده است، در حالی که نام صحیح آن باید “مدرسه جانی خان” باشد.

رفع سوءتفاهمات تاریخی

مرحوم فیض در کتاب “تاریخ قم” اشاره کرده است که به دلیل تعمیر مدرسه توسط میرزا جهانگیر خان قشقایی در دوران صفوی، ممکن است نام مدرسه جهانگیرخان گذاشته شده باشد. اما این ادعا پایه و اساسی ندارد. میرزا جهانگیر خان هرگز از اصفهان خارج نشد و هیچ مدرکی دال بر تعمیر این مدرسه توسط او وجود ندارد. حتی تابلوی سنگی نصب‌شده در زمان آیت‌الله بروجردی نیز نام “جانی خان” را حک کرده است.

نتیجه‌گیری

پژوهشگران و قم‌شناسان باید توجه بیشتری به جزئیات و مستندات تاریخی داشته باشند و از تکرار اشتباهات گذشته پرهیز کنند. استفاده از نام صحیح “مدرسه جانی خان” به جای “جهانگیرخان” تنها یکی از مواردی است که نشان می‌دهد چقدر دقت و تحقیق دقیق در مسائل تاریخی اهمیت دارد. امید است که با پژوهش‌های دقیق‌تر و مستند، بتوانیم به درک بهتری از تاریخ و فرهنگ غنی قم دست یابیم و از تکرار اشتباهات پیشین جلوگیری کنیم.