فهرست عناوین

‌ منبع: روزنامه جوان

ابراهیم حسنى

قرآن کلام خداست و بارقه هاى امیدبخش آن در رگ عالم جارى است، سخن از فیروزه کلامى است که برخاسته از حنجره ملکوت سموات و خود نشانه اى از حقایق و کمالات است. کلامى جوشیده از چشمه سار آفرینش و متصل به دریاى حقیقت که ما در این شوره زار دنیا به تکاپوى آن به سر مى بریم.

الف - پیرامون جایگاه قرآن

1

‌ - برترى هاى کلامى ومعنوى قرآن

یکى از اصول برترى قرآن همین است که مستقیما از جانب خدا و توسط فرشته وحى الهى بر قلب پاک رسول خدا (ص) نازل شده و کلام خداست که تا کنون نیز خدشه و تحریفى در آن ایجاد نشده است. انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون و نیز از آن جهت که برنامه کامل سعادت بشرى و راه هدایت انسانهاست و نیز از جهات دیگر بر سایر کتب آسمانى دیگر برترى دارد. برهمین اساس درمیان پیروان سایر ادیان نیز از احترام خاصى برخورداراست. علاوه برآن قرآن، داراى ظاهرى زیبا و در عین حال معانى ژرف و عمیقى دارد. وسرچشمه هاى علوم عالم درآن نهفته و از حقایق ناگفته عالم برخوردار است. درواقع روح و معناى وسیع آن درقالب کلمات یک کتاب نمى گنجد بلکه فراتر از قالب الفاظ است. حرف قرآن را مدان چون ظاهر است/ زیر ظاهر باطنى هم قاهر است. (مولوى)

- قرآن بلیغ ترین و شیواترین کلام است و اعجاز قرائت و شیوایى کلام آن تاثیر شگرفى بر روح و جان قارى و مستمع مى گذارد. پیامبر اکرم (ص)دراین باره فرمودند: «اصدق القول و ابلغ الموعظه و احسن القصص کتاب الله.» ما اگر به آیات قرآن قدرى با دقت و تامل بنگریم و به ماوراى آن بیندیشیم به حقائق نورانى اش دست خواهیم یافت و عظمت الهى را در کلامش به خوبى درک خواهیم کرد.

2

‌ - هدایت گرى قرآن

از این جهت که سخن خداست، حامل آثار وضعى و هدایت بخش داردونفوذآن بر قلبها بسیار است.

خداوند قرآن را براى هدایت بشر نازل کرده و در آن طریق هدایتش را تجلى ساخته است چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرموده است: و لقد تجلى الله فى کلامه و لکنهم لایبصرون خدا به تحقیق در کلام خود تجلى یافته اما بشر آن را بخوبى درک نمى کند.

قرآن چراغ راه هدایت بشر براى همه زمانهاوبراى همه نسل هاست، بنابراین باید بیش از پیش بکوشیم تااز هدایت هاى آن بهره مندشویم و در کنار آن از همه امت ها پیشى بگیریم و لحظه اى از این چراغ روشنگر و هدایت بخش غافل نگردیم.

قال رسول الله (ص):

اذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلمه فعلیکم بالقرآن.

قرآن مبتنى بر شیوه هاى نصح و موعظه حسنه و بلاغت مبین نازل شده است.

چنانکه امام صادق (ع) فرمودند:

ان هذا القرآن فیه منادى الهدى و مصابیح الدجى

در قرآن راهها و شیوه هاى صحیح هدایت بخشى و انوار هدایت بشرى وجود دارد. و آن کس که قول خدا را راهنماى خود قرار دهد، استوارترین راه هدایت رایافته است. اهمیت این بعد از قرآن به حدى است که نه تنهاازماخواسته شده است به قرآن رجوع کنیم وبدان تمسک جوئیم بلکه از توجه به غیر آن نیز منع شدیم چنانکه امام رضا (ع) فرمودند:

لاتطلبوا الهدى فى غیر القرآن قتضلوا.

در غیر از قرآن هدایت نجویید که گمراه خواهید شد.

شرط بهره مندى از قرآن این است که به آن سهل و سبک ننگریم وسعى کنیم به همه ابعاد هدایتگرى اش پى ببریم همانطورکه امام على (ع) با توجه به اقوام بودن بعد هدایت قرآن مى فرماید: «من اختار قول الله دلیلا فهدى الى اللتى هى اقوم» هرکس که فرموده خدا را دلیل راه خود قراردهد پس به طریق اقوم هدایت خواهد شد. بنابراین آیات «ذلک الکتاب لاریب فیه هدى للمتقین» و «ان هذا القرآن یهدى للتى هى اقوم» نیز به همین بعد مهم قرآن اشاره دارند.

3

‌ - جامعیت

قال الله تعالى: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شىء.» ما بر تو کتابى نازل کردیم که بیانگر همه چیزهاست. در قرآن علم اولین و آخرین و آنچه که بشر در دوران عمر خود با آن روبرومى شودو بدان نیازپیدامى کند نهفته است. یعنى علوم اعصار گذشته و آینده، همه در قرآن جمع است و از آنجا که آیات آن برگرفته از علوم آسمانى است، بنابراین هرکس در هر زمانى که تفسیر خاصى از آن ارائه نماید، فصل الخطاب آن به حساب نمى آید.

چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من اراد الاولین و الآخرین فلیثور القرآن.»

هرکس بخواهد علم اولین و آخرین را دریابد پس به قرآن رجوع نماید. هرکسى از ظن خود شد یار من

از درون من نجست اسرار من

علاوه این آیات و ما فرطنا فى الکتاب من شىء و لا رطب ولا یابس الى فى کتاب مبین. وآیات مشابه آنها در قرآن به همین بعد جامعیت و کمال علمى و معنوى آن اشاره دارند. و کلمات «لایعلمون» و «لایفقهون» درقرآن بدان معناست که بشر به معناى قرآن نخواهد رسید. همانطورکه حضرت على (ع) فرمودند: ما من شىء الا و علمه فى القرآن و لکن عقول الرجال یعجز عنه. یعنى هیچ چیزى در عالم وجود ندارد مگر آنکه علمش در قرآن است و لیکن عقول بشر از درک آن عاجز است.

4

ب - وظایف ما:

‌ - فراگیرى قرآن

قال على (ع) تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب.

قرآن را فرا بگیرید که برترین کلام است. و در آن بیندیشید که بهار قلبهاست. بعد از شناخت جایگاه و درک فضائل قرآن لازم است که به فراگیرى صحیح علوم آن بپردازیم. را که قرآن محور اساسى دین و کتاب قانون الهى است و بر هر مسلمانى لازم است که در راه فراگیرى آن بکوشد دراین باره امام صادق (ع) فرمودند: «ینبغى للمومن ان لایموت حتى یتعلم القرآن او یکون فى تعلمه.» شایسته است که مسلمان مومن از دنیا نرود مگر آن که قرآن را فراگرفته و یا در حال فراگیرى آن باشد. . . علاوه بر فراگیرى قرآن وظیفه تعلیم آن به دیگران نیز بر گردن ماست چنانکه پیامبر اکرم (ص) مى فرماید: خیرکم من تعلم القرآن و علمه. بهترین شما کسى است که قرآن رافرابگیردوبه دیگران نیزبیاموزد. . . و این نه بعنوان یک حق بلکه یک تکلیف براى مسلمان تعیین شده است تا در راستاى فرادهى قرآن به دیگران نیز کوشا باشد.

5

‌ - تلاوت قرآن

قال رسول الله (ص): افضل العباده قراءه القرآن. برترین عبادات قرائت صحیح قرآن است. بعد از فراگیرى قرآن نوبت به قرائت آن مى رسد زیرا فراگیرى مقدمه اى است براى عمل نیکوى قرائت و نیز تلاوت قرآن در همه حال. البته محدود کردن قرائت قرآن به مجالس ختم و استخاره و یا ترک تلاوت به جهت سبک شمردن آن عملى است که مورد غضب خداوندواقع مى شود چنانکه حضرت رسول (ص) فرمودند: «علیک بتلاوه القرآن على کل حال.»

‌ - استماع قرآن

قال الله تعالى، «و اذا قرى القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون» هرگاه که قرآن خوانده مى شود به آن از دل و جان گوش فرا دهید و سکوتى همراه با تدبر پیشه کنید باشد که مورد رحمت قرآن قرار بگیرید. استماع قرآن در کنار قرائت آن ارزش والائى دارد. و این براى کسانى که از نعمت علم به آن برخوردارند لازم است. البته دیگران نیزمى توانند با گوش دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آن شریک شوند. از آنجا که استماع در لغت به معنى گوش فرا دادن با دقت و تدبر است قارى و یا مستمع هر کدام موفق به تدبر در آن شوند، به هدف آن یعنى همان درک حقیقت نزدیکترمى شوند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: قارى القرآن و المستمع له فى الاجر سواء.

چو قرآن بخوانند دیگر خموش

به آیات قرآن فرا داد گوش

6

‌ - تدبر در قرآن

از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معناى آن است و خداوند نیزفلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است «کتاب انزلناها مبارکا لیدبروا آیاته و لیتذکروا اولوالالباب.»

قرآن کتاب مبارکى است که ما آن را نازل کردیم تا همه در آیاتش اندیشه کنند ودانایان ازآن پندگیرند. . . . تدبر در قرآن از امور لازم و ضرورى است وچون در راستاى درک معناى قرآن است زمنیه را براى عمل به آن فراهم مى سازد. و باید دانست که روح والاى قرآن بدون تدبر در آیات بدست نمى آید چنانکه حضرت على (ع) فرمودند: «الا لاخیر فى قراته لیس فیها تدبر.» قرائت بدون تدبر لقلقه اى بیش نیست. اگرچه ثواب و بهره خاص خودش را در بر دارد اما کامل نیست و به هدف منتهى نمى شود. چرا که تلاوت، مقدمه درک قرآن است و درک آن نیز بدون اندیشیدن حاصل نمى شود. مسئله تدبرنکردن حکایت کسانى است که خداوند درباره آنها مى فرماید:

«افلا یتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها.»آیا(منافقان)درآیات قرآن اندیشه نمى کنندیا بر دلهایشان خودمهر(جهل ونفاق)زده اند.

7

‌ - عمل به قرآن

اصل برجسته و هدف غایى نزول قرآن و تعلم و قرائت وهمچنین تدبر در آن همه و همه براى عمل است چنانکه خداوند مى فرماید:

هذا الکتاب انزلناه مبارکا فاتبعوه. این کتاب را مبارک نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمائید. . . و لذا کسانى که به قرآن عمل نمى کنند و تنها به قرائت آن اکتفاء مى کنند، در واقع به شان و مقام والایش بى احترامى کرده اند. . امام صادق (ع) درباره نتیجه کارچنین افرادى مى فرماید: «رب تالى القرآن و القرآن یلعنه.» چه بسا تلاوت کننده قرآن که قرآن لعنتش مى کند. . . وقتى از حضرت سئوال شد آنان کیانند فرمود کسانى که قرآن را مى خوانند اما به آن عمل نمى کنند به تعبیر امام صادق (ع) قرائت قرآن بدون عمل به آن به مثابه تمسخر نسبت به آیات آن است چنانکه مى فرماید: «من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا.» کسى که قرآن رابخواندولى به آن عمل نکندبه آتش دوزخ دچارخواهد شد چرا که گوئى در دنیا به تمسخرقرآن مشغول بوده است.

8

‌ - کشف حقیقت قرآن

لزوم سخن گفتن از حقیقت قرآن به هدف آرمانى نزول آن برمیگردد چرا که قرائت و تلاوت قرآن بدون درک معنى و مفهوم و حقیقت آن بى فایده است و عملا زمینه را براى عمل به آن فراهم نمى سازد. به همین خاطر آنان که اهل قرآن هستند باید در راستاى کشف حقیقت آن و نیز تفهیم آن به دیگران بکوشند و حقیقت آن را از براى مردم منکشف سازند، البته باید دانست که علم راسخ قرآن و تاویل و تفسیر آن در نزد اهل بیت (ع) است. بنابراین نمى توان بدون بهره گیرى از چشمه هاى جوشان کلام و علوم آسمانى آنها به حقیقت قرآن دست یافت. چنانچه امام باقر (ع) فرمود: ان ما اوتینا تفسیر القرآن و احکامه. از جمله علومى که به ما داده شده همانا علم تفسیر قرآن و احکام آن است. امام صادق (ع) نیز فرمودند: «نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تاویله.» ما بحق راسخان در علم تفسیر قرآنیم و ما تاویل آیات آن را بخوبى مى دانیم.

9

‌ - حفظ کردن آیات قرآن

حفظ کردن قرآن در دو مفهوم بکارمى رود: یکى محافظت از حریم قرآن و دیگرى حفظ آیات آن. مراد مانیز در این مطلب نوع دوم آن است. قال رسول الله (ص): لایعذب الله قلبا وعى القرآن. خداوند قلبى را که قرآن را در خود جاى داده عذاب نمى کند. حفظ کردن قرآن و آیات نورانى آن فکر و ذهن و چشم دل بشر را روشن مى سازد و ذکر و یاد الهى را در دلها دوام مى بخشد و نیز به انسان توفیق رشد و آشنائى با حقایق و معارف آسمانى آن عطا مى کند چرا که آیات قرآن با آن روح وسیعش در ذهن افراد جارى مى شود و به فرموده امام صادق (ع) توفیق عمل به آن رانیز براى افراد بیشتر فراهم مى سازد. «الحاقط بالقرآن و العامل به مع السفره الکرام البرره.» در این روایت حفظ قرآن با عمل نمودن به قرین هم بیان شده اند. یعنى حافظ قرآن وعمل کننده به آن با سفیران طریق کرامت الهى همراه خواهد بود. علاوه بر این خود حفظ کردن قرآن داراى ارزش و اجر شایسته اى است چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: اى الذى یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران کسى که قرآن را با مشقت و تحمل سختى حفظ مى کند، دو اجر در پیش دارد یکى اجر نفس کار است و دیگرى اجر توفیق عمل.... حافظان حقیقى قرآن همان عاملان به آنند که پیامبر اکرم (ص) آنها را برترین گروه امت خویش بیان فرموده است:

«اشراف امتى حمله القرآن.»

و این گروه وارسته اگر حفظ کردنشان با درک مفاهیم و روح والاى قرآن و نیز عمل به آن همراه باشند اهل بهشت خواهند بود چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: حمله القرآن عرفاء اهل الجنه. حاملان قرآن عرفاء اهل بهشت خواهند بود.