پیشنهاده کارشناسی ارشد 1400
پدیدآور: سیده الهه موسوی 
استاد راهنما: بهادر زمانی
دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی
چکیده

در گذشته شهرهای تاریخی، بازار اصلی شهر با راسته ها و کوچه هایش، قلب تپنده تجاری و فعالیتی شهر بود و فضاهای باز پیرامون آن به فعالیت های آزاد مردم تعلق داشت، و امامزاده ها و مساجد قدیمی با محوطه باز پیرامونی، محل آرامش و مراجعه مردم بود. وجود رودخانه های دائمی و پرآب در مرکز برخی از این شهرها، از جمله نقاط قوت طبیعی شهر و از عناصر سازمان فضایی آن بوده که کانون های عملکردی-فعالیتی محلات شهر را در کنار خود داشته است. این کانون ها، فضاهای مهم حاشیه رودخانه شهر را شامل شده که از گذشته تاکنون بستر بروز فعالیت های ویژه و تعاملات اجتماعی مردم بوده است. شهر آرام و آهسته، توسط مردم و برای مردم شکل می گرفت و افراد شهر در حدتوان، با احساسات خود، در ساخت شهر سهیم بودند. این چنین بود که به آرامی، بافتی در هم تنیده شکل می گرفت و کارایی خودش را نیز داشت. اما با آغاز مدرنیسم و خیابان کشی ها، اولویت فضاهای متعلق به مردم و فعالیت های آن، جای خود را به خودرو و دسترسی های جدید داد، تا آنجا که همان فضاهای باز، به خیابان یا پارکینگ خودرو تبدیل شد و راسته تجاری های جدید، به راسته بازارهای اصیل و قدیمی برتری یافت. به این ترتیب، بنا بر تعریف مدرنیته یعنی، «خرد باوری و تلاش برای بخردانه کردن هر چیز، شکستن و ویرانگری عادت های اجتماعی و باروهای سنتی، همراه با پشت سر نهادن ارزش ها، حس ها و باورها و در یک کلام، شیوه های مادی و فکری زندگی کهن (حقیر و کامل نیا، 1394، 5)»، بافت جدید و مدرن، با سرعت بیشتری شکل یافته و بخش تاریخی شهر در این رقابت تحت عنوان بافتی کهنه و بدون توجه به احساس و ادراک مردم، مورد بی توجهی قرار گرفت. این دور شدن و در نظر نگرفتن احساس انسان ها، منجر به عدم موفقیت فضاهای شهری جدید نیز شده و به عدم کارایی تک فضاهای قدیمی که مورد بازآفرینی قرار گرفتند اند نیز رسیده است. شهر لنگرود نیز مانند بسیاری از شهرهای تاریخی ایران، به مسائلی از این دست دچار شده است. هدف این پژوهش، پرداختن به احساس و ادراک مردم در طراحی فضاهای شهری شهر لنگرود است. اما از آنجا که انسان دارای حواس متعدد است و ادراکات انسان از نوع چندحسی است، این پژوهش در نظر دارد به "طراحی چندحسی" در فضاهای شهری و شاخصه ها و معیارهای آن بپردازد. طراحی چند حسی به طور معمول به طراحی اطلاق می شود که بر روی پنج حس بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و بساوایی تاثیرگذار باشد (پورافکاری، 1393، 31). کاراکتر یک فضا یا مکان، تنها یک کیفیت بصری نیست. قضاوت در مورد کاراکتر محیطی، ترکیبی پیچیده از فاکتورهایی بی شمار است. این تجربه در ذات خود چندحسی است، اما درگیر مولفه هایی، فرای پنج حس ارسطویی است (احمدیان، 1395، 21). یکی از فضاهای چندحسی موجود در شهر که حواس مختلف انسان را درگیر می کند و باعث تجربیات چندحسی می شود، کنارآب یا آب کنار است. در این میان، رودهای پرآب دائمی، که از وسط شهرها عبور می کنند نقش ویژه ای دارند. کنارآب لنگرود در محدوده مرکز شهر، دارای پتانسیل های فراوان به منظور مشاهده، برداشت و تقویت انواع حواس انسانی برای طراحی با محوریت احساسات انسان، و طراحی با محوریت مردم شهر است. رودخانه تاریخی لنگرود شهر را به دو بخش تقسیم کرده و در نهایت در ساحل لنگرود (چمخاله)، به دریای خزر می ریزد. در گذشته، نزدیکی شهر لنگرود به دریا و پر آبی آن، این شهر را به یکی از مهمترین کانون های تجاری تبدیل کرده و محل عبور کشتی ها محسوب می شد. آن زمانی که شهر در محل برخورد جاده شاهی (شاه عباسی) با رودخانه در دو سوی آن گسترش یافته و رونق می گیرد و سمت شرقی آن، به مرکز تجارت و سکونت تجار بدل می شود، پل زیبا و خشتی لنگرود ساخته و دو سوی رودخانه را به هم متصل می کند. همچنین، آن زمانی که نادرشاه در رودخانه لنگرود، لنگر انداخته و دستور ساخت لنگرگاه و محل ساخت کشتی های مخصوص نیروی دریایی شمال را صادر و در کنار بازار، گمرک خانه تاسیس می کند، و حتی زمان فتحعلی شاه، که محلات توسعه یافته و بازار و مرکز حکومتی شهر در شرق رودخانه قدرت می گیرد (رفیعی پور لاهیجی، 1378، 23)، مرکز شهر لنگرود با محوریت رودخانه و در کنار آن، شکوه و رونق ویژه ای به خود می بیند. از دیگر فضاهای با ارزش و قابلیت کسب تجربیات چندحسی، بازار سنتی و قدیمی شهر لنگرود، از بازارهای شاخص استان گیلان است. این مجموعه بازار در قلب تجاری شهر، در «بازارمحله» لنگرود قرار دارد. راسته های بازار شامل، بازار ماهی فروشان، برنجفروشان، میوه فروشان، کوزه گران، پارچه فروشان و غیره است که طیف وسیع محصولات تازه را به مردم شهر عرضه می کند. "مجموعه بازار سرزنده ای که روزی حیات خود را از عملکردها و فعالیت های کناره رودخانه لنگرود می گرفت، اکنون می تواند عامل حیات دوباره کنارآب لنگرود باشد". از دیگر ابنیه و فضاهای شاخص این محدوده در شرق رودخانه، به جز پل خشتی و بازار و میدان اصلی (فلکه نماز)، می توان به: پیاده راه مرکزی (مجاور فلکه و ورودی بازار)، بقعه آقا سیدحسین و سقاخانه و محوطه باز مقابل آن، عمارت منجم باشی، کاروانسرای لنگرود، مسجد بازار، مسجد شهدا، مسجد جامع لنگرود، قنادی شاخص نان خشکی و حمام فشکالی محله اشاره کرد. در سمت غرب رودخانه نیز می توان به: مسجد انزلی محله، مسجد راه پشته، خانه نصرتیان، عمارت دریابیگی و حمام راه پشته اشاره کرد. از جمله مشکلات کنارآب و بازار لنگرود در مرکز شهر، 1. بی توجهی به استخوان بندی و ساختار محوری رودخانه، 2. بی توجهی به ساختار مجموعه بازار لنگرود (قطب تجاری) 3. بی توجهی به فعالیت ها و عملکردهای ویژه بازار لنگرود 4. کمبود مکان مناسب جهت عرضه محصولات روستاییان به شهر 5. عدم لایروبی و پاکسازی محور رودخانه، و... می توان نام برد. در نتیجه پرداختن به موضوع طراحی کنارآب لنگرود و فضاهای پیرامون آن و محدوده بازار و ارائه شاخصه ها و معیارهای طراحی شهری چندحسی، تلاشی است در راستای "طراحی چندحسی کنارآب لنگرود" در محدوده مرکزی شهر.