شنبه 23 تیر ,1375 13 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1016

همزمان با انتخاب رشته داوطلبان ورود به دانشگاه
گزارش تحقیقی پیرامون میزان علاقه دانشجویان به رشته انتخابی و
تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی
اشاره: تحقیق حاضر با ارائه پانزده پرسش به 150 دانشجوی یک دانشگاه
(از سه دانشکده مختلف) انجام شده است. نتایج این تحقیق هر چند در
سطح گسترده انجام نشده است, می تواند دلایل برخی معضلات نظام آموزشی
دانشگاه را باز نماید. انتخاب رشته در حقیقت نه به عنوان مساله
صرفا شخصی یک داوطلب ,بلکه به مثابه یک پدیده, بااهمیت ملی باید
مورد بررسی وعلاقه قرار گیرد. خواست خانواده ها (که در بسیاری
مواردحتی بر توانایی فرزندان مبتنی نیست,) ارزشهای اجتماعی درست
و نادرست و مسائل اقتصادی از جمله عواملی است که گاهی در مقابل
منافع عمومی کشور خودنمایی می کند. در این میان البته نظام گزینش
دانشجو نیز وضعیت را بغرنج تر ساخته است. با هم نتایج این تحقیق کم
حجم اما گویا را می خوانیم:

دکتر سید محمد عباس زادگان اقشار تحصیلکرده همواره به عنوان یکی از
ارزشمندترین سرمایه های هر جامعه محسوب می شوند. در این میان ,
دانشجویان یکی از مصادیق آینده سازانی هستند که جوامع, صبورانه با
بذل انواع امکانات و فراهم آوردن زمینه ها و محیط مساعد, چشم انتظار
به ثمر نشستن این زحمات و بازدهی این سرمایه گذاریها هستند, تا بمرور
شاهد حل مشکلات و پیشبرد این جوامع به سوی سعادتمندی از طریق رشد و
توسعه در زمینه های مختلف باشند, تا همواره امروزهاشان بهتر از دیروز
و فرداهاشان بهتر از امروز باشد.
برای دستیابی به این مقصود لازم است هر یک از عوامل موثر درتعلیم
و تربیت این اقشارتحصیلکرده, نقش خود را بطورشایسته ایفا
نمایند. شناخت این عوامل و دستیابی به روابط و همبستگی بین آنها,
مقدمه ای جهت ایفای شایسته نقش هر یک از آنها است. به تبع این شناخت
و ایفای این نقشها و وظائف بطور مطلوب است که انسانهای کارآمد,
توانمند, متخصص و مفید عاید جوامع می گردد و آن سرمایه گذاریها و
زحمات به هدر نمی رود.
سئوال اینجاست که کارآمدی وتوانمندی افراد تحصیلکرده به چه
عواملی بستگی دارد
بدون شک موفقیت و پیشرفت مطلوب در طی مدارج تحصیلی می تواند یکی
از عوامل موثر بر این کارآمدی باشد.
سئوال دومی که مطرح می شود این است که این موفقیت و پیشرفت در
تحصیلات, وابسته به چه عواملی است به نظر می رسد که اولاعلاقه
افراد به رشته تحصیلی و شغلیشان و ثانیابازار کار و نیاز جامعه
از جمله عوامل مهم قابل بررسی باشند.
اگر بخواهیم کمی عمیقتر و بادقت بیشتر به این موضوع بپردازیم ,
باید ببینیم که:
1 آیا بین علاقه وموفقیت رابطه ای برقرار است و به دنبال آن
نتیجه بگیریم که آیا بین علاقه به رشته تحصیلی دانشجویان و موفقیت و
پیشرفت تحصیلی شان رابطه ای برقرار است
2 آیا این علاقه باعث ایجاداحساس رضایت در طی دوران تحصیل
می شود
3 آیا دانشجویان رشته تحصیلیشان را براساس علاقمندیشان به آن رشته
انتخاب کرده اند
4 آیا اساسا دانشجویان بااطلاع و آگاهی کافی از قبل , رشته
تحصیلی فعلیشان را انتخاب کرده اند
5 آیا انتخاب رشته مورد علاقه دانشجو, باعث پیشرفت بهتر آنان در
رشته خود می شود
6 و آیا این نوع انتخاب باعث رضایت و خشنودی دانشجودر طول
دوران تحصیل است
7 و آیا این نوع انتخاب باعث کسب اطلاعات و مهارتهای بیشتری در
آنان می شود
8 آیا علاقه به رشته مورد نظر, مدرک و نمره را تحت الشعاع یادگیری
قرار می دهد
9 اساسا می شود حکم کرد که هرقدر افراد نمرات بالاتری کسب کنند,
دال بر علاقمندی بیشترآنان به آن رشته است
10 آیا می توان ادعا کرد که بیشتر دانشجویان فقط بدنبال قبولی در
دانشگاه هستند
11 و برای دانشجویان بی علاقه به تحصیل و رشته انتخاب شده , مدرک و
نمره قبولی بیشتراهمیت دارد
پاسخ به این سئوالات از یکسوبه لحاظ جایگاه ویژه آموزش عالی در راه
یافتن داوطلبان به دانشگاه و از سوی دیگر به لحاظ تغییر ماهیت
کارآموزی کارگاهی به آموزش دانشگاهی (به دلیل پیشرفتهای علمی و
تخصصی) و از سوی دیگر به لحاظ گرایش برخی دانشجویان به رشته های
درآمدساز و همچنین تحول مداوم بازار کار و وضعیت شغلی جامعه, شایان
اهمیت است.
مقاله حاضر کوششی است در جهت خلاصه سازی یک گزارش تحقیقی که هدف آن
پاسخ به سئوالات بالااست( 1 ) .
نتیجه تحقیقات متعدد که در این زمینه انجام شده( 2 ) نشان می دهدکه
اولا علاقه به تحصیل باعث پیشرفت بهتر می شود. ثانیا اطلاع بیشتر از
رشته های تحصیلی باعث انتخاب بهتر می گردد و ثالثا دانشجویانی که با
علاقه انتخاب رشته کرده اند, کمتر تغییر رشته داده اند.
نتیجه تحقیقات یکی ازروانشناسان( 3 ) نشان می دهد:
1 واکنشهای بدون انگیزه وفعالیتهای بی هدف , آسانتر, کم تکاپوتر و
کم تلاشتر از فائق آمدن بر مسائل خارجی است . 2 رفتار فرد همیشه به
نیازها واهداف مربوط می شود. 3 هرواکنش یک موجود زنده بایستی
هدفمند باشد. 4 تمامی اعمال دارای انگیزه اند و هدفی را بیان
می کنند. 5 تمامی رفتارها تحت فشار نیاز, انواع نیازها بوجود
می آیند, بنابراین تمامی رفتار از طریق علاقه ناشی از نیاز دستور
می گیرد. 6 احتمالا هیچیک از اعمال آدمی , سوای ساده ترین انعکاسها,
کاملا بدون انگیزه نیست . 7 تمامی رفتار انسان اساسا از راه
نیازها و خواسته ها برانگیخته می شود.
مطالب مذکور نشان می دهد که فقدان علاقه و انگیزه در رشته تحصیلی ,
عدم موفقیت را به دنبال خواهد داشت.
روانشناسان مفهوم انگیزش را به عواملی محدود می سازند که به رفتار
نیرو می بخشد و به آن جهت می دهد(4 ) .
تحقیق دیگری نشان می دهد که دانشجویانی که با علاقه رشته خودرا
انتخاب کرده اند, نمرات بالائی کسب نموده و کمتر تغییررشته
داده اند(5 ) .
به منظور بررسی و پاسخگوئی به سئوالاتی که در ابتدای مقاله ذکر
گردید, محقق این گزارش, برای تحقیقات خود, یک جامعه آماری مرکب از
150 نفر از دانشجویان یک دانشگاه (از هر دانشکده 50 نفر دانشجو) را
در نظر گرفته است. نظرسنجی در این تحقیق که به روش توصیفی صورت
گرفته, عوامل زیر را مورد بررسی قرار داده است ;
میزان علاقه به رشته تحصیلی میزان اطلاع از رشته تحصیلی معدل
سال تحصیلی قبل معدل سال چهارم دبیرستان اهمیت نمره بالا برای
دانشجو هدف از تحصیل (شامل کسب اطلاعات جدید, گرفتن نمره, ارضاء
نیاز شخصی, کسب شغل) پیشرفت تحصیلی نسبت به هم رشته ایها اطلاع
قبلی از محل تحصیل علاقه به تغییر رشته تحصیلی رتبه قبولی در
آزمون سراسری میزان رضایت از رشته تحصیلی میزان تمایل به ادامه
تحصیل در کارشناسی ارشد همین رشته میزان مطالعه جانبی پیرامون
رشته تحصیلی و میزان رضایت در پیشرفت تحصیلی.
حاصل تحقیقات انجام شده بصورت زیر بود:
1 در مجموع 71 % نظریات متخذه تاکید می کرد که دانشجویانی که به
رشته تحصیلی علاقمندتر هستند, پیشرفت تحصیلیشان بیشتر از دانشجویانی
است که کمتر به رشته تحصیلیشان علاقمندند.
2 72 % نظریات نشان می داد که افرادی که نمرات بالاتری کسب
نموده اند, به رشته تحصیلی خود علاقه مندترند.
3 60 % نظریات نمایانگر این بود که انتخاب رشته باعث کسب
اطلاعات و مهارتهای بیشتری درآن رشته می شود و می توان نتیجه گرفت
که اگر انتخاب رشته براساس علاقمندی باشد, فرد سعی در کسب اطلاعات
بیشتر و مهارتهای ویژه در آن رشته می کند.
4 71 % نظریات گواه این بودکه بیشتر افراد قبل از ورود به
دانشگاه به دنبال قبولی هستند.
5 70 % نظریات گویای این بود که برای افراد بی علاقه به تحصیل , صرف
کسب مدرک تحصیلی و نمره قبولی بیشتر اهمیت دارد و برای افراد علاقمند
به تحصیل, علاوه بر مدرک, نمره بالا و کسب اطلاعات بیشتر نیز اهمیت
دارد.
6 78 % نظریات تاکید داشت که هر چه رشته انتخابی افراد بیشتر مورد
علاقه شان باشد, در طی دوران تحصیل رضایت و خشنودی بیشتری خواهند
داشت.
نظریات فوق مربوط به 150 نفردانشجوی دانشکده های پزشکی , علوم
سیاسی, علوم تربیتی, کامپیوتر وزمین شناسی دانشگاه شهید بهشتی بود
که به تعداد مساوی از میان خانم ها و آقایان بطور تصادفی انتخاب شده
و از هر کدام 15 سئوال از طریق پرسشنامه انجام گرفته بود.
در یک تحلیل از نتایج بدست آمده در تحقیق, این طور می توان استنباط
کرد که بطور نسبی, افرادی که در کارشان انگیزه دارند و علاقمند
هستند, سعی در تلاش بیشتر برای موفقیت بهتر دارند و به همین نسبت
افرادی که به رشته تحصیلی خود علاقمندند (انگیزه دارند) در تحصیلات
موفقترند و نمرات بهتر و بالاتری کسب می کنند و چون علاقمند هستند, به
نمره فقط برای گذرانیدن دروس اهمیت نمی دهند, بلکه برای نمره به جهت
کسب معلومات و ادامه تحصیل اهمیت می دهند.
همچنین پاسخ به سئوالات نشان می دهد که افرادی که نمرات بالاکسب
کرده اند, به رشته تحصیلی علاقمندتر از دیگر افراد بوده و آنها که از
رشته تحصیلی خود رضایت بیشتری داشته اند, پیشرفت بهتری هم نسبت به
هم رشته ایهای خود کسب کرده اند.
یکی از نتایج مهمی که از این تحقیقات به دست می آید آن است که با
توجه به هزینه های هنگفتی که دولت برای تحصیلات عالی هزینه می کند,
چنانچه دانشجویان با علاقه به تحصیل مشغول نباشند, در عمل بسیاری از
این سرمایه گذاریها در زمینه آموزش عالی, بازدهی مطلوب نخواهد
داشت.
چنین مبحثی در بحث اقتصادآموزش و پرورش با عنوان هزینه
سودمندی مطرح است وطی این رشته, سعی می شود هزینه هارا بگونه ای
هدایت نمایند که حداکثر بهره وری حاصل شود.
امید می رود چنین تحقیقی در سطحی کلی تر و وسیعتر با نمونه گیری
دقیق تری صورت گیرد, تا نتایج قابل تعمیمتر و فراگیرتری بتوان ارائه
داد تا در سیاستگذاریها و برنامه های کلان نظام آموزش عالی و دیگر
مراکزی که از نتایج آن بهره مند می شوند, مورد استفاده قرار گیرد.

1 عباس زادگان , سید محمد, دانش آموزان در صحنه . انتشارات سیمای
جوان , .1371 2 رساله پایان نامه محمدتقی رنجبر تحت عنوان
بررسی درباره داوطلبان پذیرفته شده در موسسات آموزش عالی به
منظور جذب داوطلبان بهتراستاد راهنما محمدرضا مشکانی خرداد
1355 تهران . 3 آبراهام اچ مزلوانگیزش و شخصیت ترجمه احمد
رضوانی انتشارات آستان قدس ص 307 الی 309 4 اتلینسون و هیلگارد
زمینه روانشناسی جلد اول مترجم محمدتقی براهینی انتشارات رشد فصل
10 ص 509 5 مرتضی نصفت سنجش افکار دانشجویان کشور دانشگاه
تهران 1354