روزنامه همشهری یکشنبه 31 تیر ,1375 21 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1022

چرا دانش آموزان تجدید می شوند قسمت آخر
اشاره تجدید شدن یک واقعیت در نظام آموزشی ماست و هر سال بر
تعداد دانش آموزان تجدیدی افزوده می شود. متاسفانه عوامل و زمینه های
بروز این مشکل کمتر مورد بررسی قرار می گیرد و معمولاهمه دانش آموز
را مقصر می دانند و عوامل مهم دیگری چون خانواده, نظام آموزشی و
سایرنهادهای اقتصادی اجتماعی را در نظرنمی گیرند. مقاله زیر که
بخش اول آن دیروز از نظرتان گذشت, در یک باهم نگری و با دیدی جامع ,
سهم هریک از عوامل فوق را در افت تحصیلی دانش آموزان مورد بررسی قرار
داده است.
دانش آموز باید یاد بگیرد به جای عذر و بهانه ها, به کار خود یعنی
مطالعه کتاب ادامه دهد. اگر لازم است, از دوستان و همکلاسیهای خود کمک
بگیرد. اگر لازم شد, از افراد فامیل, آشنایان و همسایگان کمک بگیرد.
اگر لازم باشد, چندین و چند بار کتاب را مطالعه نماید و مدت زمان
بیشتری را برای حل مسئله صرف کند. اگر لازم شد, هر اقدام مناسبی را
برای یاد گرفتن انجام دهد. او باید راهی مناسب را برای یاد گرفتن
پیدا کند. او باید یاد بگیرد همیشه راه حل مناسبی وجود خواهد داشت.
دست روی دست گذاشتن ,غصه و ناامیدی ,آیه یاس خواندن ,تراشیدن
عذر و بهانه ها راه حل مناسب نبوده و نیست, گرچه صرفا لحظاتی
تسکین دهنده است اما به مرور به دلسردی های بیشتر منجر خواهد شد.
دانش آموز باید یاد بگیرد به جای فرار از مشکل, با مشکل به نحو
مناسبی مواجه شود. اگر لازم است, توانایی جدیدی کسب کند. مشکل زمانی
مشکل است که اقدام مناسبی برای حل آن انجام ندهیم.
دانش آموز باید یاد بگیرد به رغم ناراحتیهای درون خانواده, نامناسب
بودن تدریس معلم, ناجور بودن سوالهای امتحانی, خوب نوشته نشدن
کتابهای درسی, موظف است پیگیرانه به کار خود ادامه دهد. گرچه شاید
این کاری مشکل است ولی مطمئنا با نخواندن درسها, کتاب را به گوشه ای
پرت کردن, مشکل همچنان بر جای خود باقی خواهد ماند.
دانش آموز گرامی اطمینان داریدکه راه حل شما و اقدامهایتان مناسب
بوده است اگرقفل مشکلات باز نشده حتما کلیدشما, کلید مناسبی
نیست. برای پیدا کردن کلید مناسب, امکانات و تواناییهای جدیدی را
کسب کنید حتما قفل مشکلات باز خواهد شد. کافی است قابلیتها و
تواناییهای لازم را کسب کنید و از آن بهره مند شوید. حتما موفق
خواهید شد. به امتحان کردنش می ارزد.

خانواده حرفهای لیلاش و زهره سعادتیان را بار دیگر بخوانید. به نظر
می رسد این روزها هم دانش آموزان و هم معلمان و مربیان سهم زیادی را
برای اختلافات خانواده و تاثر آن در کاهش نمرات تحصیلی قائلند. از
سوی دیگر دانش آموزان موفق و مستعد نیز معتقدند: محیطگرم, صمیمی و
اطمینان بخش خانواده عاملی اساسی در ارتقای تحصیلی و خلاقیت آنان
بوده است. این دانش آموزان همچنین می افزایند: ما تفاوت چندانی با
سایر دانش آموزان نداریم. خانواده قدرت و نیروی زیادی به ما می بخشد.
احساس می کنیم هرچه تلاش می کنیم خانواده بیشتر ما را مورد محبت و
حمایت خود قرار می دهد. وقتی مورد حمایت و محبت قرار می گیریم, تلاش
بیشتری می کنیم.
به گفته بسیاری از پژوهشگران ,خانواده ها از بسیاری از جهات و روابط
متفاوتند; از جهت گرمی, اغماض, شتابزدگی, آزادمنشی, فعال بودن و
مانند اینها, والدین خونگرم محبت خویش را ابراز می کنند و فرزندان
خویش را نیز تشویق می کنند تا احساسات خود را بروز دهند. در خانواده
خشن, هیچ یک از اعمال فرزندان موافقت والدین را جلب نمی کند. مادران
از ابراز محبت به فرزندان خود دریغ می کنند و پدران با تحکم و سلطه
با فرزندان خود برخورد می کنند. ( 1 )
در ادامه, همین پژوهشگران تاکید می ورزند: خانواده محیطامن و
آرامش بخشی است که عمده ترین نیازهای فرزندان رافراهم می سازد. اگر
همین نظام قادر نباشد این نیازها رابرآورده سازد, سایر نظامها از
عهده تامین این نیازها به سختی برمی آیند. خانواده می تواند با
حمایت خود مامنی در برابر ناکامیها و نومیدیها باشد.
به سراغ برخی از والدین رفته و در این باره از آنها جویا
می شویم. آقای مهندس نریمانی می گوید:
هر چقدر بین پدر و مادرتفاهم و محبت برقرار باشد, فرزندان احساس
خوبی داشته و بهتر درس می خوانند و شخصیت ارزشمندی خواهند داشت.
در خانواده شما تا چه حد این جو تفاهم آمیز برقرار است
راستش را بخواهید نمی توانم بگویم تا به حال توانسته ام فضای مناسبی
برای فرزندانم تهیه وتدارک ببینم. وقتی من در محیط کارم مشکل دارم
چگونه می توانم در محیط خانواده, با آرامش و متانت با همسر و
فرزندانم برخورد کنم.
موقعیتهایی پیش آمده که نتوانید با آرامش و متانت باآنها
برخورد کنید
بله, گاه متوجه شده ام سرمسائل جزئی آغازگر نزاعی بوده ام.
خوشبختانه همسرم موقعیت کاری مرا درک می کند وهمین امر باعث می شود
مشکل چندانی پیدا نکنیم.
آقای علی اسماعیلی نقاش ساختمان 40 ساله , در حالی که با لباسهای
رنگی, نردبان و وسایل کارش را در دست نگه داشته بود, در پاسخ به
سوال ما گفت:
زمانی که وضع کار خوب باشد,وضع خانواده ام هم خوب است. وقتی که
بیکار باشم اوقاتم تلخمی شود.
خانم س شهاب آبادی باچهره ای که حاکی از خستگی یک روز کار و تلاش
دارد, با یک دست شانه تخم مرغ و در دست دیگر مقداری کاهو و میوه
برداشته است, سعی می کند برای اندکی استراحت, وسایلش را بر روی سکویی
قرار دهد. وی در پاسخ ما چنین گفت:
من و همسرم هر دو کار می کنیم و زحمت می کشیم ولی فرزندمان 2 تا تجدید
آورده است.
به نظر شما علت در چیست
خیلی چیزها. مثلا همین که هم من و هم همسرم هر دو مدت زیادی در
خانه نیستیم. ازاینکه نمی توانیم برای گردش و تفریح فرزندانمان پول
زیادی کنار بگذاریم. از اینکه مجبوریم به دعوتنامه مدرسه جواب رد
داده و عذرخواهی کنیم. اگر هم با هزار زحمت از اداره مرخصی بگیریم
مجبوریم هول هولکی سری به مدرسه زده و حرفهای معلمان را بشنویم که
چرا به وضعیت درسی بچه تان نمی رسید. اگر برایتان مهم نیست خب فکر
دیگری بکنید.
خانم رفعت مهرابیان منشی مطب , 38 ساله پس از آنکه آخرین بیمار
را به اتاق دکترهدایت کرد, در پاسخ به سوالات ما گفت:
من صبحها در یک بیمارستان منشی بخش هستم و بعد از ظهرها منشی دکتر.
ساعت 87 شب به منزل می روم . مدتی است با همسرم اختلاف پیدا کرده ام .
اخیرا متوجه شدم هرچقدر میزان اختلافاتمان بالا می رود; مدرسه, من و
همسرم را بیشتر احضار می کند. گاه در وسط هفته به محل کار من یا
همسرم زنگ می زنند و درخواست می کنند برای مشخص شدن وضعیت تحصیلی
دخترم به مدرسه مراجعه کنیم. در ثلث دوم دخترم تجدید شد. با مراجعه
به مشاور مدرسه متوجه شدم باید سعی کنم دخترم از اختلافات ما کمتر
اطلاع پیدا کند. بعدها متوجه شدم که غالب اختلافات ما در اواخر ماه
یعنی 20 و 22 به بعد بیشتر می شود. خب کسانی که کارمند باشند می دانند
من چه می گویم.
بدیهی است فراهم ساختن محیطی عاری از تنش ها و مشکلات دردرون
خانواده به عهده والدین است. اما نباید فراموش کرد که خانواده نیز
در خلاء بسر نمی برد و با سایر نهادهای جامعه ارتباطی وسیع و عمیق
دارد. هر تاثیر و تغییری در نهادهای جامعه, خانواده را متاثر می سازد
و بر استعدادهای دانش آموز و کسب نمرات تحصیلی تاثیر می گذارد. به
گفته زهره سعادتیان: به خانواده لیلا بگویید حداقل این یک ماه دندان
روی جگر بگذارند. من قول می دهم لیلا نمره خوبی بیاورد. به نظر می رسد
خانواده نیز باید همپای تلاشهای دانش آموز تواناییها و قابلیتهایی را
کسب کند. گاه دلسوزی های خانواده موثر و گاهی غیرموثر است. اینکه
چگونه خانواده قادر است فضایی صمیمی و عاری از تنش برقرار سازد تا
فرزندان در پرتو آن به تلاش و تحصیل بپردازند, به والدین بستگی دارد.
آنها نیز باید برای باز کردن قفل مشکلات کلید مناسبی را تهیه
نمایند. این کلید امکانات و تواناییهای مناسب است. گاه این
تواناییها و امکانات در دسترس است, فقط باید آنها را شناخت و از آن
بهره مند شد. گاه باید برای کسب آن تلاش کرد.
برخی از والدین معتقدند: وظیفه ما تهیه امکانات اولیه نظیرپوشاک ,
غذا, دفتر و کتاب است. این معلمان هستند که به خوبی به وظایف خود
نمی پردازند.
آقای سعید مهربان کارمندبازنشسته درباره نقش معلمان چنین
می گوید:
اگر معلم خوب درس ندهد, از دست من چه کاری برمی آید. روشهای جدید
آموزش فرق کرده است. زمان ماجور دیگری یاد می داند. من که از
روشهای تدریس امروزی هیچ سردر نمی آورم. با آنکه خودم دیپلم دارم
اما اصلا کتابهای دوره دبیرستانی و حتی راهنمایی را متوجه نمی شوم.
این وظیفه معلم است که با مناسب ترین روشها, باعث کاهش افت تحصیلی
شود.
الان می گویندنظام جدید آمده, پیش دانشگاهی دارند. یک ترم می روند
بعد درسهای جدید و ترم جدید. من و همسرم از نظام آموزشی جدید سر
درنمی آوریم. وقتی از فرزندانمان هم سوال می کنیم, توضیحات آنها نیز
ناقص است و دقیقا اطلاعی ندارند که نظام آموزشی جدید چه طوری است.

نظام آموزشی گاه تصور بر این است که هنوز نظام آموزشی دقیقا
نمی داند چه انتظاری از شخص دانش آموز در پایان یک سال تحصیلی و یا یک
ترم دارد. هنوز مربیان برخی از دبیرستانها و مدارس باور ندارند که
باید در جلسه امتحان, میزان سر و صداها به حداقل برسد, بلندگوی
مدرسه سالم باشد, فضای جلسه امتحان فضایی بدون دغدغه باشد. برای
جلسه امتحان نور مناسب, هوای کافی, صندلی مناسب و برنامه ریزی
شایسته, تاثیر مطلوبی بر نمرات تحصیلی دانش آموزان دارد. به گفته های
آقای مجید احسانی دانش آموز سال سوم هنرستان و شمیم اسکندری سال سوم
دبیرستان نیم نگاهی بیاندازید.
چرا اطلاعات مناسب در اختیار دانش آموزان قرارنمی گیرد, چرا به
آنها گفته نمی شود از کدام بخش و یافصل کتاب سوالات بیشتری می آید و
نمره بیشتری را این بخشها به خود اختصاص می دهد, سوالاتی است که از
آقای سعید ساداتی دبیر راهنمایی می پرسم.
در اصطلاح معلمین بودجه بندی و میزان بارم نمره درروزهای آخر به
دست ما می رسد. اداره خیلی دیر اقدام به تهیه این بودجه بندی می کند.
هر سال اعتراض می کنیم ولی چه فایده دارد. دانش آموزان نیز مجبورند
از ابتدا تا انتهای کتاب را بخوانند بدون آنکه بدانند روی چه
بخشهایی بیشتر سرمایه گذاری کنند و چه بخشهایی اولویت ندارند.
به نظر می رسد معلمان مستقیم ترین و نخستین عنصر ازمجموعه نظام
آموزشی هستند که به طور مداوم در ارتباط با دانش آموز و اولیای وی
قرار دارند. اگر به بخش دانش آموز در همین نوشته مراجعه کنید, در
خواهید یافت که معلم قبل از یاد دادن درس و مطالب درسی, مسئولیتهای
بیشتری دارد. بخش عمده قابلیتها و تواناییها به عهده معلم است و
اوست که باید به دانش آموز هنر رویارویی با مشکلات را آموزش دهد, هنر
صحیح مطالعه کردن, هنر برنامه ریزی درسی و زندگی و غیره را یاد دهد.
وقتی از خانم زهره س دبیرراهنمایی منطقه 17 آموزش و پرورش در این
باره سوال کردیم , در جواب گفت: میزان مطالب درسی برای 9 ماه تحصیلی
زیاد است. پایه دانش آموزان ضعیف است, فرصت زیادی برای معلم باقی
نمی ماند و او مجبور است به سرعت مطالب کتاب را یاد دهد. کمیت و
اتمام کتاب مهمتر از کیفیت است.

نهادهای اقتصادی و اجتماعی خانواده, مدرسه و نظام آموزشی به صورت
مجزافعالیت نمی کنند بلکه درون مجموعه ای از روابط ومناسبات قرار
دارند. هریک از این روابط و مناسبات هم بر خانواده, مدرسه و نظام
آموزشی تاثیر کرده و هم اثر می پذیرند.
به گفته برخی از پژوهشگران تعلیم و تربیت وجامعه شناسی آموزش و
پرورش, مشکلات اقتصادی واجتماعی در عمیق ترین لایه ها و زوایای
خانواده, مدرسه و نظام آموزشی تاثیر گذاشته و به این ترتیب در
نمرات تحصیلی دانش آموزان منعکس می شوند. شاید نیازی به طرح نظرات
این متخصصین نباشد. آقای اسماعیلی (نقاش ساختمان) در ادامه صحبتهای
قبلی خود همین نظرها را با زبانی ساده مطرح می کند:
فرزند اولم نتوانست به تحصیل خودش ادامه دهد. چندین بار تجدید شد و
نهایتا مجبور شدم که با خودم به سر کار ببرم. آن موقع هنوز کار
درست و حسابی نداشتم. خیلی موقعها بیکار بودم و بعضی وقتها کار
می کردم. مجبور شدم به شهرستان بروم و کارگری کنم. دومین فرزندم
نسبتا درسش خوب است ولی سومی تعریفی ندارد.
آقای اسماعیلی برای اثبات حرفهایش, دستش را جلوآورده و
می گوید:
به کف دستهایم نگاه کنید پوستش صاف است. هروقت دستم زبر بوده ,
اخلاقم بهتر است, کمتر در خانه سر و صدا راه می اندازم, درس بچه ها هم
خوبتر است.
به گفته هترینگتون و پارک دو تن از برجسته ترین روان شناسان معاصر,
خانواده ها در انزوا کارکردی ندارند. آنها از محیط و رویدادهای
بزرگتر فیزیکی ,فرهنگی, اجتماعی و تاریخی پیرامون خود تاثیر
می پذیرند. به میزانی که جو اجتماعی حمایت کننده یا تنش زا باشد,
می تواند روابط خانوادگی را تغییر دهد. ( 2 )
تامین این جو اجتماعی حمایت کننده یا تنش زا به عهده مسئولان و
کارشناسان اقتصادی, اجتماعی و سیاسی است. هرگونه سیاستگذاری و یا
اجرای سیاستها می تواندتاثیرات مطلوب و یا نامطلوبی بر جامعه
بگذارد.

کارنامه تحصیلی دانش آموز, صرفا یک برگه نیست که در آن
تعدادی نمره ثبت شده است بلکه این برگه ,کارنامه خانواده, کارنامه
نظام آموزشی و کارنامه نظام اقتصادی, اجتماعی و سیاسی جامعه است.
به گفته برخی از متخصصین تعلیم و تربیت کارنامه تحصیلی دانش آموز ملاک
معتبری را برای ارزیابیهای دقیق از کارامدی نظام اقتصادی و اجتماعی
جامعه, نظام آموزشی و خانواده فراهم می سازد. چه, (کارنامه) بازتابی
از اقدامات دانش آموز, خانواده, نظام آموزشی و حکومت را در قالب
نمره نشان می دهد. این نمره ماحصل فعالیتهای دانش آموز و سایر
نهادهای جامعه است. دانش آموز در خلاء زندگی و تحصیل نمی کند بلکه, درون
مجموعه در هم تنیده ای از روابط و مناسبات قراردارد. روابط با
خانواده, روابط با معلم و مدرسه ,روابط با جامعه و اجتماع. هریک از
این روابط, سهمی را در رشد و بالندگی دانش آموز ایفا می نمایند. در
جامعه ای که هریک از این نهادها خانواده, نظام آموزشی به خوبی
وظایف خود را شناخته و به صورت هماهنگ در تحقق این وظایف می کوشند
قطعا استعدادها شکوفاتر شده و امکان خلاقیت بیشتری را برای اکثریت
احاد جامعه و دانش آموزان فراهم می نمایند. در چنین جامعه ای نگرانی از
این است که نتوانند تمامی استعدادها, خلاقیتها و ظرفیتهای عالی بشری
را شکوفا سازند و به عکس در جامعه ای که هریک از اعضای خانواده نظام
آموزشی و نظام اقتصادی و اجتماعی دچار نارساییهای جدی شده و یا قادر
نباشند به صورت هماهنگ به تحقق وظایف اصلی خویش بپردازند,شکستهای
تحصیلی وافت های تحصیلی فزاینده خواهد بود.
گاه برخی از نظامهای آموزشی با مشاهده افت ها و شکستهای تحصیلی, در
تعیین سهم نارساییهادر هریک از نهادهای جامعه می کوشند و برخی از
سیستم های آموزشی به پنهان کردن مسئله و پاک کردن صورت مسئله
می پردازند. برخی از سیستم های دیگر هم صورت مسئله را پاک کرده و هم
بر کسانی خرده می گیرند که صحبت از این واقعیتها می کنند. دانش آموز
دقیقا نمی داند علت تجدیدی او چیست و تازه اگر علت را جسته و گریخته
دریابد, نمی داند برای رفع نارساییها و کاستیها, چه اقدامی انجام دهد
تا دیگر بار شاهد این تنبیه نباشد.
به نظر شما تا پانزدهم مرداد آغاز امتحانات دانش آموز, خانواده, و
نظام آموزشی باید چه امکانات, تواناییها و قابلیتهایی را فراهم
کنند تا شاهد شکستهای تحصیلی کمتری باشیم وظایف آنها چیست

پانوشتها:
1 روانشناسی تربیتی , لی . جی . کرانباخ, ترجمه مسعود رضوی , ج اول ,
انتشارات دهخدا, چاپ دوم , ,1351 صفحه .189 2 روانشناسی کودک از
دیدگاه معاصر, ای, میویس هترینگتون, راس, دی, پارک, ترجمه مترجمان,
ج دوم , انتشارات آستان قدس رضوی , معاونت فرهنگی ,1372 صفحه .100