شمیران، منطقه‌ای که روزگاری به‌عنوان ییلاقی خوش‌آب‌وهوا برای شاهان قاجار و رجال دربار شناخته می‌شد، اکنون به یکی از محله‌های خوش‌نشین تهران تبدیل شده است. قنات‌های پرآب، باغ‌های سرسبز و عمارت‌های تاریخی، این منطقه را به مقصدی جذاب برای اعیان و اشراف در دو قرن گذشته بدل کرده بود.

شمیران در دوره قاجار؛ ییلاق شاهان و سفارت‌خانه‌ها

به گفته ران‌پژوه، یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخی شمیران زمانی رخ داد که مظفرالدین‌شاه قاجار به توصیه پزشکان دربار، دارآباد را به‌عنوان ییلاقی برای اقامت انتخاب کرد. از آن زمان، درباریان و رجال سیاسی تهران به این منطقه هجوم آوردند و زمین‌های کشاورزی و باغ‌های سرسبز شمیران را خریداری کردند.

این روند باعث شد که در شمیران عمارت‌های متعددی ساخته شود. از جمله باغ‌های ییلاقی سفارت‌خانه‌های خارجی:

• سفارت انگلیس در قلهک
• سفارت روس در زرگنده
• سفارت ترکیه و آلمان در پل رومی

یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی این منطقه، پناهندگی محمدعلی‌شاه قاجار به سفارت روس در زرگنده بود که منجر به خلع او از سلطنت و جانشینی فرزندش، احمدشاه قاجار شد.

محله‌های خوش‌نشین شمیران؛ از روستاهای کشاورزی تا ییلاق اعیان

به گفته استاد انوار، محله‌های شمیران مانند قیطریه، دارآباد، چیذر، دروس، قلهک و زرگنده، که زمانی بافتی روستایی داشتند و مردم آن‌ها به کشاورزی و باغداری مشغول بودند، به مرور به ییلاق‌های اعیان‌نشین تبدیل شدند.

• قیطریه و دارآباد: این مناطق در ابتدا روستاهایی کوچک بودند که به دلیل آب‌وهوای خوش و دسترسی به قنات‌های پرآب، به مقصدی برای اعیان و اشراف تبدیل شدند.
• دروس و قلهک: این محله‌ها نیز از بافت روستایی خارج شدند و با فروش زمین‌ها به رجال و درباریان، به مناطقی ییلاقی و لوکس تبدیل شدند.
• زرگنده: علاوه بر تبدیل شدن به ییلاق رجال، میزبان باغ‌های سفارت‌خانه‌های خارجی نیز بود.

قنات‌های پرآب؛ عامل رونق زندگی در شمیران

یکی از دلایل اصلی محبوبیت شمیران در دو قرن گذشته، وجود قنات‌های پرآب و دسترسی آسان به آب شیرین بود. این قنات‌ها نه‌تنها کشاورزی و باغداری را ممکن می‌کردند، بلکه زندگی در این منطقه را برای مردم و اشراف مطلوب می‌ساختند.

امروز، با گسترش تهران و تبدیل باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به ساختمان‌های مسکونی و برج‌های بلند، بسیاری از این قنات‌ها از بین رفته‌اند. با این حال، هنوز تعدادی از قنات‌های پرآب شمیران زنده هستند و به‌عنوان یادگاری از گذشته، هویت تاریخی این منطقه را حفظ کرده‌اند.

شمیران؛ از گذشته تا امروز

شمیران، که روزگاری میزبان شاهان، رجال و مستشاران خارجی بود، اکنون به یکی از مناطق لوکس و خوش‌نشین تهران تبدیل شده است. با وجود تغییرات گسترده، تاریخ این منطقه همچنان در دل عمارت‌های قدیمی، باغ‌های باقی‌مانده و قنات‌های زنده شمیران جریان دارد.