مرور تاریخ زرگنده؛ از باغ‌های سرسبز تا برج‌های بلند
محله زرگنده، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شمیران، داستانی پر از تغییرات و تحولات در طول دهه‌های گذشته دارد. این محله که روزگاری مملو از باغ‌های سرسبز و قلعه‌های تاریخی بود، امروز به منطقه‌ای پر از برج‌ها و ساختمان‌های بلند تبدیل شده است. در این گزارش، با مرور تاریخچه زرگنده از زبان یکی از قدیمی‌ترین کاسبان محله، به بررسی تغییرات این منطقه و زندگی اجتماعی آن می‌پردازیم.
زرگنده کجاست؟
محله زرگنده در سه کیلومتری جنوب تجریش واقع شده است.
- محدوده جغرافیایی:
- جنوب غربی: از الهیه آغاز می‌شود.
- شمال: تا حسن‌آباد زرگنده امتداد دارد.
- غرب: به بزرگراه آیت‌الله صدر می‌رسد.
- شرق: تا خیابان شریعتی و محله قلهک ادامه دارد.
- وجه تسمیه:
نام زرگنده به کشف سکه‌ها و کوزه‌های باارزش در تپه‌های اطراف این منطقه نسبت داده می‌شود.
زرگنده همچنین دارای مسیلی است که از نهرهای جاری دامنه کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از محله‌های مختلف، به خیابان‌های میرداماد و سیدخندان می‌ریزد.
تاریخچه باغ‌های زرگنده
حدود ۸۰ سال پیش، محله زرگنده تا الهیه فعلی وسعت داشت و مملو از باغ‌های سرسبز و زمین‌های کشاورزی بود.
- باغ‌های معروف زرگنده:
- باغ سنگی
- باغ لسانی
- باغ ملاقاسمی
- باغ اسفندیاری
- باغ جوزف
- باغ عباس پخته سرو
- باغ گلشن
سرنوشت باغ‌ها:
- این باغ‌ها در طول چند دهه گذشته توسط دلالان زمین خریداری شدند و به قطعات کوچک‌تر (۲۰۰ تا ۵۰۰ مترمربع) تفکیک شدند.
- به جای این باغ‌ها، ساختمان‌های چندطبقه و برج‌های بلند ساخته شدند.
- باغ گلشن، که در محدوده خیابان رودکی فعلی نزدیک رودخانه قرار داشت، آخرین باغی بود که در این محله تخریب شد.
قلعه خرابه؛ یادگار تاریخی زرگنده
حدود ۱۵۰ سال پیش، محله زرگنده دارای چندین عمارت قلعه‌مانند بود که برای خرید و فروش محصولات محلی استفاده می‌شد.
- مشهورترین قلعه:
قلعه‌ای به نام قلعه خرابه، با مساحت تقریبی ۱۰ هزار مترمربع، متعلق به حاج اسماعیل بقال بود. - موقعیت:
این قلعه در پشت سفارت روسیه و در محل خیابان فرشته فعلی قرار داشت. - سرنوشت:
قلعه خرابه تخریب شد و جای آن برج‌های بلند ساخته شد.
کاسب‌های قدیمی محله زرگنده
یکی از چهره‌های برجسته و قدیمی محله، محمد اسماعیل شیخی است.
- پیشینه خانوادگی:
او نوه حاج اسماعیل شیخی یا حاج اسماعیل بقال است که حدود ۶۰ سال پیش در این محله مغازه علافی داشت. - علافی:
علاف‌ها در گذشته به فروش علوفه، بیل، کلنگ، طناب، زغال و خاک زغال می‌پرداختند. - مشاغل متنوع:
محمد اسماعیل شیخی در طول سال‌ها در مشاغل مختلفی مانند بقالی، قصابی، دوچرخه‌سازی و بنگاه معاملات خودرو فعالیت داشته است.
حسن‌آباد زرگنده؛ محله کارگران رنگ‌سازی
یکی از بخش‌های زرگنده، محله حسن‌آباد زرگنده است که بافتی شبیه به محله‌های جنوب شهر دارد.
- کارخانه رنگ‌سازی:
در گذشته، کارخانه‌ای به نام کارخانه رنگ زرگنده متعلق به شخصی به نام صانعی در این محله فعالیت داشت. - جامعه کارگری:
این کارخانه باعث شد که حسن‌آباد زرگنده به محله‌ای کارگرنشین تبدیل شود. - خرید زمین:
کارگران این محله زمین‌هایی با متراژهای کوچک (حتی ۲۵ مترمربع) را به‌صورت قسطی خریداری می‌کردند.
فعالیت‌های خیریه صانعی:
- در ایام محرم، صانعی در حسینیه زرگنده غذا نذری می‌داد.
- در عید نوروز، به در خانه اهالی می‌رفت و به تعداد فرزندان آن‌ها لباس و کفش نو هدیه می‌کرد.
مشاهیر محله زرگنده
محله زرگنده در طول تاریخ، افراد مستعد و موفقی را پرورش داده است که هر یک از آن‌ها در حوزه‌های مختلف افتخاراتی برای کشور به ارمغان آورده‌اند.
ورزشکاران بنام:
- محمود ملا قاسمی: قهرمان کشتی جهان و برنده مدال برنز المپیک هلسینکی.
- علی کرم سوری، اکبر شکرابی، اسدالله گلیان و سید شمس‌الدین عباسی: دیگر ورزشکاران برجسته محله.
کارآفرینان:
- مهندس شیخی: یکی از کارآفرینان موفق کشور، که در زمینه پرورش گل و گیاه در نوشهر فعالیت دارد و به آقای ارکیده دنیا معروف است.
زرگنده امروز؛ از باغ‌ها تا برج‌ها
محله زرگنده که روزگاری مملو از باغ‌ها، قلعه‌ها و زمین‌های کشاورزی بود، امروز به منطقه‌ای پر از ساختمان‌های بلندمرتبه تبدیل شده است.
- تغییر کاربری زمین‌ها:
باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به برج‌ها و ساختمان‌های چندطبقه تبدیل شده‌اند. - بافت اجتماعی:
محله‌ای که زمانی محل زندگی کشاورزان، کارگران و کاسبان بود، اکنون به منطقه‌ای با کاربری‌های تجاری و مسکونی تبدیل شده است.
جمع‌بندی
محله زرگنده، با تاریخچه‌ای غنی و پر از تحولات، از یک منطقه سرسبز و آرام به یکی از مناطق پرجمعیت و مدرن تهران تبدیل شده است. باغ‌ها و قلعه‌های تاریخی جای خود را به برج‌ها و ساختمان‌های بلند داده‌اند، اما خاطرات گذشته همچنان در ذهن قدیمی‌های محله زنده است. زرگنده امروز، با وجود تغییرات، همچنان یکی از محله‌های مهم و پرتردد تهران است که داستان‌های زیادی از گذشته در دل خود دارد.
نظر شما