بابا نوئل، شخصیتی که هر ساله در ایام کریسمس با لباسی قرمز، ریش سفید و کیسه‌ای پر از هدایا ظاهر می‌شود، از محبوب‌ترین نمادهای جشن کریسمس است. اما آیا این شخصیت تنها ریشه در آیین مسیحیت دارد؟ یا اینکه می‌توان ردپای او را در اساطیر باستانی و آیین‌های کهن یافت؟ پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهند که بابا نوئل و بسیاری از عناصر مرتبط با او، ریشه‌هایی عمیق در آیین میترایی دارند، آیینی که پیش از مسیحیت در امپراتوری روم و مناطق زاگرس و میان‌رودان رواج داشت.

آیین میترایی و تأثیر آن بر مسیحیت

آیین میترایی، که به مدت چندین قرن دین رسمی امپراتوری روم بود، بر پایه پرستش میترا، ایزد خورشید و پیمان، استوار بود. این آیین که ریشه در فرهنگ‌های باستانی منطقه زاگرس و میان‌رودان داشت، با ظهور مسیحیت و تبدیل آن به دین رسمی روم، به تدریج به حاشیه رانده شد و به طور رسمی ممنوع اعلام گردید. اما بسیاری از اصول و نمادهای آیین میترایی، به‌ویژه آن‌هایی که با خورشید، نور و جشن‌های زمستانی مرتبط بودند، به مسیحیت منتقل شدند.

یکی از مهم‌ترین این تأثیرات، جشن تولد خورشید شکست‌ناپذیر (Dies Natalis Solis Invicti) بود که در ۲۵ دسامبر برگزار می‌شد و بعدها با تولد مسیح تلفیق شد. این جشن، که با آیین‌های خورشیدی و زمستانی همراه بود، پایه‌گذار بسیاری از سنت‌های کریسمس شد.

شباهت‌های بابا نوئل با آیین میترایی

1. لباس قرمز و نماد خورشید

لباس قرمز بابا نوئل، که یکی از ویژگی‌های بارز اوست، ریشه در نمادهای خورشیدی آیین میترایی دارد. در اساطیر میترایی، رنگ قرمز به عنوان نمادی از خورشید و قدرت شناخته می‌شد. این رنگ در آیین‌های زمستانی، به‌ویژه در شب یلدا، نیز دیده می‌شود؛ جایی که انار، هندوانه و سیب قرمز به عنوان نمادهایی از خورشید و زندگی در سفره‌ها قرار می‌گیرند.

2. هدیه‌دهی و فراوانی

یکی دیگر از شباهت‌های بابا نوئل با آیین میترایی، عمل هدیه‌دهی است. در اساطیر میترایی، هدیه دادن به عنوان نمادی از قدرت، فراوانی و سخاوت شناخته می‌شد. این عمل، که در آیین‌های میترایی جایگاه ویژه‌ای داشت، بعدها به یکی از سنت‌های اصلی کریسمس تبدیل شد. بابا نوئل نیز با هدیه‌هایی که برای کودکان می‌آورد، این سنت را زنده نگه داشته است.

3. لباس بابا نوئل و شباهت به لباس میترایان

اگر به لباس بابا نوئل دقت کنیم، شباهت آن با لباس‌های میترایان به وضوح دیده می‌شود. کلاه و رداهای قرمز، که در تصاویر میترایان نیز دیده می‌شوند، به تدریج وارد سنت‌های مسیحی شدند و در نهایت به لباس نمادین بابا نوئل تبدیل گشتند.

انتقال سنت‌های میترایی به مسیحیت

با پذیرش مسیحیت به عنوان دین رسمی امپراتوری روم، بسیاری از آیین‌ها و نمادهای میترایی به‌طور ناخودآگاه وارد سنت‌های مسیحی شدند. این انتقال، که به دلیل محبوبیت آیین میترایی در میان مردم و تلاش کلیسا برای جذب پیروان بیشتر صورت گرفت، باعث شد که عناصر خورشیدی و زمستانی میترایی در جشن‌های مسیحی ادغام شوند. بابا نوئل، با لباس قرمز، هدیه‌دهی و جشن‌های زمستانی‌اش، یکی از این عناصر است که ریشه‌های عمیق آن را می‌توان در آیین میترایی جست‌وجو کرد.

نتیجه‌گیری

بابا نوئل، این شخصیت محبوب کریسمس، تنها یک نماد مسیحی نیست، بلکه میراثی از آیین‌ها و اساطیر کهن است. آیین میترایی، با تأثیرات عمیق خود بر مسیحیت، نقشی کلیدی در شکل‌گیری بسیاری از سنت‌های امروز ایفا کرده است. لباس قرمز، هدیه‌دهی و حتی زمان برگزاری جشن کریسمس، همگی نشان‌دهنده ریشه‌های باستانی و میترایی این جشن هستند. به این ترتیب، بابا نوئل نه تنها نماد شادی و سخاوت در کریسمس است، بلکه پلی است میان اساطیر باستانی و سنت‌های مدرن.

زلیخا بهرامی منش