دارو از مهم‌ترین کالاها در تجارت امروزی بشر به لحاظ اثرگذاری آن بر سلامت انسان است. تقریبا همه خانواده‌ها به‌طور روزانه دارو مصرف می‌کنند. در کشور ما هر بیماری وقتی به پزشک مراجعه می‌کند، از پزشک خود انتظار دارد برایش دارو تجویز کند.
اگر چه این انتظار کاملا غلط است، ولی به عنوان یکی از واقعیت‌های نظام سلامت کشور مطرح است. مصرف دارو همواره سودمند نیست بلکه می‌تواند مشکل ساز هم باشد. اهمیت این قضیه تا آنجاست که سازمان بهداشت جهانی شعار امسال هفته سلامت خود را به این موضوع اختصاص داده است.
در ایران دارو زیاد مصرف نمی‌شود بلکه بد مصرف می‌شود. به طوری که گروهی از داروها مانند کورتن‌ها، مسکن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها به صورت زیاد مصرف می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها از نظر ریالی بالاترین داروهای تجویزی کشور هستند. از میان 10 داروی اول کشور 4 مورد از آنها آنتی‌بیوتیک است.
50 درصد نسخ تجویزی پزشکان دارای آنتی‌بیوتیک است که با توجه به وضعیت بهداشت عمومی کشور، این میزان مصرف آنتی‌بیوتیک رقم بالایی است؛ هر چند که استانداردی در این زمینه در دنیا وجود ندارد. از طرف دیگر داروخانه‌ها با اصرار بیماران برای دریافت آنتی‌بیوتیک مواجهند.
مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک‌ها سبب می‌شود که میکروب‌ها نسبت به این داروها مقاوم شده و دیگر نمی‌توانند در درمان بیماری‌ها موثر شوند.
ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که حیات بشری به آنتی‌بیوتیک‌ها وسایر داروهای ضدمیکروبی وابسته است و برای درمان بیماری‌ها به آنها نیاز داریم، اما هنگامی که مقاومت دارویی به‌وجود بیاید، سبب بی‌اثر شدن این داروها می‌شود. در این شرایط یک بیماری مقاوم به دارو، ممکن است کشنده باشد، به دیگران منتقل شود، گسترش پیدا کند و باعث تحمیل هزینه‌های سنگین به افراد و جامعه شود.
نارضایتی بیمار، طولانی شدن و شدت بیماری، ایجاد عوارض جانبی خطرناک و بستری شدن در بیمارستان، کم‌رنگ شدن ارتباط پزشک و بیمار و سرانجام افزایش هزینه‌های درمانی برای افراد و دستگاه‌های دولتی و مهم‌تر از همه مشکل کمبود دارو در کل کشور از پیامدهای اولیه مقاومت به دارو است.

برضد دارو
سال‌هاست که دانشمندان و پزشکان با پدیده مقاومت دارویی مواجه هستند. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که میکروب یا ویروس‌ها به‌گونه‌ای تغییر کنند که داروهایی که قبلا برای درمان استفاده می‌شدند، بی‌اثر شوند. این حالت تا جایی پیش می‌رود که میکروب به اکثر آنتی‌میکروب‌ها مقاوم می‌شود. این وضعیت یک نگرانی بزرگ است زیرا عفونت مقاوم می‌تواند باعث مرگ و میر، انتقال به دیگران و تحمیل هزینه‌های زیاد به افراد و جامعه شود. مقاومت ضدمیکروبی با مصرف داروها با دوزهای غیر استاندارد و استفاده ناقص از داروها در طول یک دوره درمان، افزایش می‌یابد. داروهای کم کیفیت، تجویزهای اشتباه، کنترل و پیشگیری ضعیف عفونت‌ها باعث پیشرفت و گسترش مقاومت دارویی می‌شود. در این بین عدم‌تعهد دولت‌ها به پرداختن این مساله، نظارت ضعیف و کافی نبودن ابزارها برای تشخیص، درمان و پیشگیری و بی‌اطلاعی یا بی‌تفاوتی پزشکان باعث عدم کنترل مقاومت دارویی می‌شود.

چرا مقاومت
مشکلی که در کشور ما زیاد با آن روبه‌رو هستیم نحوه غلط مصرف آنتی‌بیوتیک و عدم رعایت الگوی صحیح مصرف است. هر چه آنتی‌بیوتیک بیشتر تجویز و مصرف شود به همان نسبت مقاومت بیشتر ایجاد می‌شود. از بین رفتن علائم بالینی دلیل بر این نیست که درمان کامل صورت گرفته است بلکه باید طول درمان کامل شود، اما متاسفانه مردم در کشور ما با بهبود نسبی آنتی‌بیوتیک خود را قطع می‌کنند. این در حالی است که آنتی‌بیوتیک را باید در یک فاصله زمانی مشخص مصرف کرد، حتی اگر علائم بالینی از بین رفته باشد. از سوی دیگر داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک اقدام به فروش آنتی‌بیوتیک می‌کنند که این امر باعث ترویج خوددرمانی می‌شود.
عامل دیگری که در این رابطه موثر است آنتی‌بیوتیکی است که برای پیشگیری از بیماری طیور یا حیوانات دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر این دارو از حد مجاز بیشتر باشد وارد بدن انسان شده و میکروب‌ها را مقاوم می‌کند.

حقایق ترسناک
حقایق ترسناکی از مقاومت میکروب‌ها در برابر دارو وجود دارد. در جهان سالانه حدود 440 هزار مورد جدید از بیماری‌های سل مقاوم به دارو به وجود می‌آید و باعث مرگ 150 هزار نفر می‌شود. بیماری سل مقاوم به دارو در 64 کشور گزارش شده است.
مقاومت به داروهای ضد مالاریای نسل اولیه نظیر کلورکین در اکثر کشورهایی که بیماری مالاریا در آنجا شایع است دیده می‌شود. درصد بالایی از عفونت‌های بیمارستانی توسط باکتری‌هایی با مقاومت زیاد به آنتی‌بیوتیک‌های قوی به‌وجود می‌آید. داروهای قدیمی برای کنترل اسهال خونی میکروبی دیگر کارایی ندارند. حتی میکروب‌ها نسبت به تنها آنتی‌بیوتیکی که اخیرا توسط سازمان جهانی بهداشت برای این موضوع توصیه کرده است سریع مقاومت پیدا کرده‌اند، این موضوع انتخاب دارو برای درمان مؤثر و سالم اسهال خونی میکروبی خصوصا برای کودکان را کم می‌کند.

شعاری برای سلامتی
با توجه به اهمیت سلامتی در زندگی انسان‌ها و نقشی که انسان سالم می‌تواند در شکل‌دهی جامعه سالم داشته باشد، تعیین زمانی خاص برای تکریم فعالیت‌های دست‌اندرکاران بهداشت و درمان ضروری به نظر می‌رسید.
آوریل 1945 در کنفرانسی که در سانفرانسیسکو برای برپا کردن سازمان ملل متحد منعقد شد نمایندگان چین و برزیل پیشنهاد کردند که لازم است یک سازمان بین‌المللی بهداشت نیز تاسیس شود. به این منظور کنفرانسی برای تدوین اساسنامه آن برگزار شد. آوریل 1946 در پاریس یک کمیته فنی مقدماتی تشکیل جلسه داد و برای تدوین اساسنامه آن طرح‌هایی تهیه کرد و در ژوئن همان سال نیز اساسنامه سازمان جهانی بهداشت توسط نمایندگان 51 عضو سازمان ملل متحد و 10 کشور دیگر حاضر در کنفرانس امضا شد. ایران چهارمین کشوری بود که اساسنامه سازمان جهانی بهداشت را امضا کرد و به عضویت این سازمان درآمد. حیات رسمی سازمان جهانی بهداشت به عنوان یک اداره تخصصی ملل متحد از روز هفتم آوریل 1948 شروع شد.
سازمان جهانی بهداشت سال 1948 اولین مجمع بهداشت جهانی را برگزار کرد. این مجمع تصمیم گرفت روز 7 آوریل (18 فروردین) هر سال را به عنوان روز جهانی سلامت تعیین کند. این تصمیم از سال 1950 به مرحله عمل درآمد. هدف از تعیین یک روز به عنوان روز سلامت جهانی، آگاهی‌رسانی در مورد مضمون معین بهداشتی برای روشن شدن اولویت‌های مورد توجه سازمان جهانی بهداشت است. همه ساله در روز جهانی سلامت شعاری تعیین می‌شود.
سازمان جهانی بهداشت مبارزه با مقاومت ضد میکروبی را به عنوان پیام روز جهانی بهداشت در سال 2011 انتخاب کرده است.

یک هفته با سلامت
در کشور ما نیز چند سالی است که هفته سلامت برگزار می‌شود و روزهای مختلف این هفته را به یکی از جنبه‌های مرتبط با سلامتی اختصاص داده و نامگذاری کرده‌اند.
بنا بر گزارش روابط عمومی وزارت بهداشت ‌هفته سلامت از پنجشنبه 18 فروردین تا ‌چهارشنبه 24 فروردین در ایران برگزار می‌شود و تمام این روزها نامگذاری شده است. به طوری که پنجشنبه 18 فروردین روز «مردم، آموزش همگانی و پیشگیری از مقاومت‌های ضد میکروبی»، جمعه 19فروردین، «نهادها، سازمان‌ها، رسانه‌ها و پیشگیری از مقاومت ضد میکروبی»، شنبه 20 فروردین، «پرستاران و ماما‌ها و تجویز و مصرف منطقی دارو»، یکشنبه 21 فروردین، «عفونت‌های بیمارستانی و مقاومت ضدمیکروبی»، دوشنبه 22 فروردین، «پزشکان و دندانپزشکان و پیشگیری از مقاومت ضد میکروبی»، سه‌شنبه 23 فروردین، «داروسازان، دامپزشکان و تولید و مصرف منطقی داروهای ضد میکروبی» و چهارشنبه 24 فروردین، با عنوان «سیاست‌ها، قوانین و تحقیقات در پیشگیری از مقاومت‌های ضد میکروبی» نامگذاری شده است.
هفته سلامت فرصتی برای بررسی قوت و ضعف‌های موضوع سلامت است؛ اما این موضوع که گامی برای ارتقای سلامت جامعه است نباید به حرکتی نمادین تبدیل شود و توجه داشته باشیم بحث و بررسی یک هفته‌ای نمی‌تواند نتایج کافی و لازم برای بهبودی را ایفا کند و چون سلامتی همیشگی و همه‌جانبه در نظر همه افراد است، پس باید بررسی‌های آن نیز همیشگی باشد.

مصرف درست
مصرف درست آنتی‌بیوتیک‌ها مهم‌ترین مساله در کاهش ایجاد مقاوت دارویی و بهبودی فرد است. بعضی افراد هستند که با مشاهده اولین علائم بهبودی، داروی خود را قطع می‌کنند. در مورد مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، علائم عفونت معمولا طی چند روز از بین می‌رود، اما دارو باید بر اساس دستور پزشک مصرف شود، تا عفونت کاملا ریشه کن شود و مقاومت دارویی نیز ایجاد نشود.
برخی نیز با مشاهده اولین عوارض جانبی بدون مشورت با پزشک داروی خود را قطع می‌کنند. بیمار باید با مشاهده عوارض جانبی، موضوع را با پزشک در میان بگذارد. در بعضی موارد ممکن است نیاز به قطع یا عوض کردن دارو باشد، ولی اغلب موارد نیاز به این کار نیست.
نکته دیگر خودداری از مصرف خودسرانه داروست. هر عفونتی نیاز به یک نوع آنتی‌بیوتیک دارد که تشخیص آن بر عهده پزشک است. حتی یک عفونت در افراد مختلف می‌تواند درمان‌های متفاوت داشته باشد، همین‌طور طی گذر سال‌ها داروها تغییر می‌کند بنابراین ضرورت دارد در طول بیماری آنتی‌بیوتیک تنها با نظر پزشک مصرف شود.

ضرورت فرهنگ‌سازی
اطلاع‌رسانی عمومی، توسعه ارتباطات حوزه سلامت و جلب مشارکت فعالانه گروه‌های هدف و لایه‌های مختلف اجتماعی در راستای آموزش سلامت همگانی، ترویج فرهنگ و مفاهیم سلامت، تعمیق برنامه‌های سلامت در جامعه و توسعه رفتارهای سالم از راهبردهای اصلی ارتقای سلامت جامعه محسوب شده و جزیی از تعهدات تمام کشورهاست. هفته سلامت فرصت مغتنمی برای عملیاتی نمودن موارد فوق و تجدید پیمان اجتماعی در قبال برنامه‌های نظام سلامت است.
متاسفانه در جامعه ما آنتی‌بیوتیک‌ها بی‌رویه تجویز می‌شوند و تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها ایجاد مقاومت می‌کند. بنابراین مخاطبان عمده سازمان بهداشت جهانی در کشور ما در این مبحث گروه پزشکان و کادر درمانی هستند، همچنین در زمینه عدم استفاده خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌ها یا مصرف ناقص آنها باید به مردم اطلاع رسانی کرد.
در دسترس بودن دارو، مهم‌ترین دلیل مصرف غیرمنطقی دارو است چراکه باعث مصرف خودسرانه دارو و بروز بیماری‌هایی همچون مقاومت به دارو می‌شود، به همین علت همواره توصیه می‌شود داروها را در خانه انبار نکنید.
از آن گذشته بنا بر اعلام کارشناسان در کشور ما گوشت مرغ و شیر دارای مقادیری از آنتی‌بیوتیک است. در صورت عدم رعایت استانداردهای لازم، استفاده مداوم از این مواد منجر به مقاومت بدن افراد به آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود.

منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۹۰/۱/۲۰
نویسنده : علی اخوان بهبهانی