مجله  پژوهشگران  خرداد و تیر 1384، شماره 3 

نویسنده : دکتر مظفر نامدار طالشانی
36
شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در سال 1374 به منظور کمک به اعتلای علوم انسانی، آگاهی مجامع علمی، برنامه ریزان آموزشی و فرهنگی، استادان و دانشجویان از اوضاع متون منتشره در این حوزه، علی الخصوص متون درسی و کمک درسی دانشگاهی و پیامدهای علمی و عملی این متون در فرآیند تحولات فرهنگی جامعه و نیز جهت بازشناسی جایگاه حیاتی علوم انسانی و نقش محوری آن در مقایسه با سایر گروه های آموزشی و پژوهشی در برنامه ریزی های کلان فرهنگی، در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تأسیس شد.

اهداف اساسی این شورا، نقد و بررسی متون و کتب رشته های علوم انسانی، خصوصا متون درسی و کمک درسی دانشگاه ها، شناسایی نقاط مثبت و ضعف این متون و مساعدت درجهت بهبود امتیازها و رفع نواقص و اشکالات احتمالی موجود در این متون بود تا از این طریق، شرایط لازم برای بهبود کمّی، کیفی، علمی، ارزشی و آموزشی منابع درسی فراهم آید.

در رسیدن به اهداف مذکور، این شورا مسئولیت نقد و بررسی علمی و آموزشی کلیه منابع رشته های علوم انسانی را پذیرا شد و سازمان مناسب را برای تحقق این اهداف با توجه به گستردگی حیطه علوم انسانی و رشته های مربوط و توانایی و استعداد موجود و قابل دستیابی در کشور، پایه ریزی کرد.

ارکان شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی

بر اساس اساسنامه شورا که در 14/9/1374 به تصویب وزارت متبوع رسید، سازمان این شورا به شرح زیر است:

1. شورا (متشکل از رؤسای گروه های تخصصی و عده ای از صاحبنظران رشته های علوم انسانی)،

2. هیئت ارزیابی متشکل از رؤسای گروه های تخصصی همسو یا نماینده آنها،

3. گروه های تخصصی نقد و بررسی،

4. گرایش های موجود در گروه های تخصصی،

5. دبیر،

6. دبیرخانه.

صرف نظر از وظایف شورا که به طور عمده عبارت است از ساماندهی و برنامه ریزی کلی، تعیین اهداف و نظارت بر اجرای درست آنها، تأیید رؤسای گروه های تخصصی، اتخاذ تصمیمات نهایی درباره مصوبات هیئت ارزیابی یا بررسی نهایی متون و پیگیری تصمیمات شورا از طریق رئیس شورا در مراجع مربوط، و اصلاح نظامنامه داخلی، مهم ترین رکن شورا گروه های تخصصی و گرایش های داخلی این گروه ها است.

در حال حاضر، شورای بررسی متون برحسب رشته های علوم انسانی، از گروه های تخصصی زیر تشکیل شده است:

1. زبان و ادبیات فارسی و زبان های باستانی، 2. زبان و ادبیات عربی، 3. اقتصاد، 4. تاریخ و باستان شناسی، 5. روانشناسی، 6. زبان شناسی و زبان های خارجی، 7. علوم اجتماعی، 8. علوم تربیتی، 9. علوم سیاسی، 10. فقه و حقوق، 11. فلسفه و کلام و ادیان و عرفان، 12. مدیریت.

هر یک از گروه های مذکور در درون خود، گرایش های تخصصی دارند که بررسی، نقد و ارزیابی متون را با توجه به آن گرایش ها پیگیری می کنند. برای مثال، گرایش های تخصصی گروه علوم سیاسی عبارت است از: اندیشه های سیاسی، مطالعات ایران، مطالعات سیاسی ـ اسلامی، جامعه شناسی سیاسی و سیاست تطبیقی، روابط بین الملل و سازمان های بین المللی و مطالعات منطقه ای.

گروه های تخصصی شورا به تناسب گرایش های مربوط در درون گروه، چند عضو رسمی دارد. حداقل اعضای هرگروه پنج نفر و افزایش تعداد اعضا به پیشنهاد گروه و تصویب شورا بلامانع است. اعضای رسمی گروه های تخصصی براساس اساسنامه باید دارای شرایط زیر باشند: 1. استاد دانشگاه یا حوزه برحسب سنخیت و شأنیت دروس رشته ها، 2. محقق و مؤلف متون و کتب علوم انسانی، 3. مترجم متون درسی رشته های مربوط.

علاوه بر اعضای رسمی، هر گروه تخصصی با تعداد نامحدودی از استادان و صاحبنظران رشته مربوط در ارتباط است و این استادان ازنظر سازمانی، داوران گروه هستند. وظایف گروه های تخصصی عبارت است از شناسایی، مطالعه، بررسی، نقد و ارزیابی نهایی متون؛ که با ارائه پیشنهادها جهت رفع اشکالات موجود در متون و یا چاپ آن در فصلنامه تخصصی شورا و یا سایر نشریات علمی، نقش ویژه ای در بهبود کیفیت علمی متون ایفا می کنند. جلسات رسمی گروه های تخصصی عموما ماهی یکبار برگزار می شود؛ که در صورت ضرورت ممکن است جلسات ویژه و نیز جلسات مشترکی با سایر گروه های دیگر تشکیل شود. در این جلسات، متون مشترک رشته ها یا متون چندبعدی رشته های مختلف نقد و بررسی می شود. گروه های تخصصی در اولویت اول، کلیه کتاب ها، جزوات، مقالات و پایان نامه های دانشگاهی و مراکز پژوهشی مؤثر در رشته های مربوط را در دستور کار دارند و در کنار این وظیفه مهم متون دیگر را نیز که مؤلفان و یا ناشران غیردانشگاهی (اعم از ترجمه و تألیف) منتشر می کنند و اثرات قابل توجهی ازجهت علمی بر متون دانشگاهی دارد، بررسی می کنند.

از وظایف مهم گروه های تخصصی، بررسی، ارزیابی و نقد متون دانشگاهی (اعم از درسی و کمک درسی) براساس سرفصل های مصوب است. تحولاتی که در بسیاری از رشته ها و گرایش ها صورت می گیرد و ضرورت دگرگونی سرفصل را ایجاب می کند نیز در دستور بررسی های گروه قرار دارد.

کلیه متون موردنظر در گروه های تخصصی را پس از شناسایی و تأیید گروه برای نقد و بررسی ابتدا دو تن از استادان صاحبنظر ارزیابی و داوری می کنند. ارزیابی ها و داوری ها بر اساس آیین نامه اجرایی مبتنی بر نقاط قوت و ضعف شکلی، علمی، ارزشی و آموزشی است. هر متن داوری شده را دو تن از استادان گروه بازبینی می کنند و در پایان، جمع بندی داوری ها و بازبینی ها در جلسات رسمی گروه، ارزیابی نهایی و نظریه نهایی پیرامون متن مورد بررسی به این شرح منعکس می شود: 1. مکاتبه با مؤلف، 2. مکاتبه با ناشر یا مرکز سفارش دهنده، 3. نگارش نقدهای مختصر و مفصل در فصلنامه شورا و یا سایر نشریات علمی معتبر.

چنانچه پاره ای از متون با دو داوری و دو ارزیابی به نتیجه نهایی نرسید، گروه ها اختیار کامل دارند تا رسیدن به نتیجه نهایی به تعداد داوران و ارزیابان متن، اضافه کنند.

شورا علاوه بر اساسنامه، دارای آیین نامه اجرایی بررسی متون و کتب علوم انسانی است که در آن حیطه کار شورا و گروه ها، شرایط عضویت، شرایط داوری، شیوه های بررسی، بازبینی، ارزیابی و نهایی کردن متون، آیین کار شورا و گروه ها و قواعد و مقررات حاکم بر انتخاب، بررسی، بازبینی، ارزیابی و نقد علمی ـ آموزشی متون درج شده است.

در کنار سازمان علمی و اجرایی شورا، فصلنامه نامه علوم انسانی قراردارد که ارگان رسمی شورا است که از طریق آن بخش زیادی از محصولات علمی و پژوهشی شورا در قالب مقاله ها، نقدنامه های مختصر و مفصل و ویژه نامه های تخصصی به مجامع علمی و دانشگاهی عرضه می شود.

امور اجرایی شورا را دبیر و اعضای دبیرخانه پیگیری می کنند. علاوه بر دبیرخانه، همه گروه های تخصصی، رئیس گروه (رابط گروه با شورا) و دبیر گروه (رابط گروه با دبیرخانه شورا) دارند.

اجمالی از عملکرد شورای بررسی متون در ده سال گذشته

گروه های تخصصی شورا از بدو تأسیس تا پایان سال 1383، تعداد 1745 متن درسی و کمک درسی دانشگاهی را جهت داوری دراختیار استادان صاحبنظر قرار داده است که از این تعداد 1199 اثر به مرحله بازبینی رسیده و حدود 692 اثر ارزیابی نهایی شده است.

گروه های شورا در طول ده سال گذشته در سراسر کشور و در اغلب دانشگاه ها با تعداد 1464 استاد و محقق برای نقد و ارزیابی متون همکاری مستمر داشته است و بسیاری از این استادان در سازمان شورا شناسنامه علمی دارند. از مجموع متون منتشره در حوزه دانشگاهی تاکنون 4667 اثر جهت ارزیابی شناسایی شده که از آنها، تعداد 2497 اثر تهیه و در دستور کار بررسی گروه های تخصصی قرار گرفته است.

معرفی کتاب
تاریخ فلسفه اسلامی (حسین سوزنچی)

The Holy Ouran (محمدجواد سهلانی)

زبان و مسائل دانش (سیدجلیل شاهری لنگرودی)

جانشینی حضرت محمد (ص) (دکتر محسن الویری)

ابوالشهداء الحسین بن علی (ع) (دکتر محسن الویری)

میراث سیاسی اسلام(حجة الاسلام والمسلمین داودمهدوی زادگان)ومراتب ظهور فلسفه سیاست در تمدن اسلامی (دکتر مظفر نامدار)

پول و بانکداری اسلامی و مقایسه آن با نظام سرمایه داری بانکداری اسلامی (گروه اقتصاد)

معرفی مراکز پژوهشی
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی (ره)

مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی

مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع)

مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران

پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی

انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران

گزارش علمی
گزارشی از اولین همایش شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی

گزارشی از همایش بررسی مشکلات و چشم انداز دانش آموختگان عالی کشور

گزارشی از بیانیه پایانی نخستین گردهمایی استادان مدیریت و حسابداری سراسر ایران

گزارشی از کنگره بین المللی «امام علی (ع) و عدالت، وحدت و امنیت»

گزارشی از اولین نشست ارزیابی متون روان شناسی در مشهد مقدس

گزارشی از همایش یکصدمین سالگرد انقلاب مشروطیت

گزارشی از سومین نشست تخصصی محققان اقتصاد اسلامی

تعداد مقاله های مربوط به هر گروه
علوم تربیتی: 2، اقتصاد: 1، ادبیات عرب: 2، علوم سیاسی: 1، مدیریت: 1

علوم سیاسی: 3، ادبیات فارسی: 1، زبان شناسی: 1، علوم اجتماعی: 1، مدیریت: 1، ادبیات عرب: 1

روان شناسی: 1، حقوق: 1، علوم سیاسی: 2، ادبیات فارسی: 1، مدیریت: 1، ادبیات عرب: 1، نقد شماره 1 فصلنامه «نامه علوم انسانی»

مقاله های ویژه امام علی (ع)
موضوع آزاد: 2، ادبیات عرب: 5، تاریخ: 2، روان شناسی: 1، حقوق: 1، علوم سیاسی: 1، ادبیات فارسی: 1

کلیات علم سیاست: 3، اسلام و ایران: 5، روابط بین الملل: 3،

اقتصاد: 5، نقد بر نقد: 3 مقاله

میزان ارتباطات شورا و گروه های مربوط با استادان صاحبنظر رشته های علوم انسانی در سطح دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و حوزه های علمیه و نیز حجم دریافت متون درسی و کمک درسی دانشگاه ها و استادان گرانقدری که این متون را تدریس می کنند، شرایطی را فراهم آورده که در حال حاضر شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی با کمترین امکانات و صرفا به دلیل حسن نظر استادان بزرگوار و تعهد آنها به تولید علم، یکی از قوی ترین مراکز نقد و بررسی متون حوزه علوم انسانی در سطح کشور است. برخورداری از کتابخانه تخصصی با حدود سه هزار جلد کتاب درسی و کمک درسی، در کنار کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بهترین شرایط را برای پژوهشگران و صاحبنظرانی که تمایل دارند از وضع متون درسی و کمک درسی علوم انسانی آگاهی یابند، فراهم ساخته است. امید است برنامه ریزان سطح کلان کشور، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و تولیدکنندگان علم در علوم انسانی و سایر استادان گرانقدری که در اندیشه اعتلا و رشد علوم انسانی در کشور هستند، ضمن همکاری با این شورا، ما را در انجام این وظیفه خطیر یاری رسانند و شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی را از ارشادات خود مستفیض فرمایند.