مجله  پژوهشگران  آذر و دی - اسفند و بهمن 1384، شماره 4 و 5 

نویسنده : سیمین هاشمی
44
مقدمه
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، یکی از برنامه های مسئولان فرهنگی کشور، توجه به محتوای کتاب ها در مراکز آموزشی و دانشگاه ها بوده است. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) از مراکزی است که به منظور ارائه دانش علمی به دانشگاه ها و تولید و انتشار کتاب های تحقیقی و درسی و دانشگاهی با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شد که ضرورت بنیان آن از اندیشه آینده نگر و فرهنگ ساز حضرت امام خمینی ــ رضوان اللّه تعالی علیه ــ نشأت گرفت و با سرمایه یک میلیون تومانی مرحمتی آن بزرگوار، کار خود را آغاز کرد.

هدف
هدف از تأسیس «سمت»، ارائه خدمات علمی و پژوهشی و فراهم آوردن کتاب های مبنایی، مرجع، درسی، کمک درسی و سایر منابع آموزشی برای رفع نیاز دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی کشور در زمینه علوم انسانی ازنظر ارتباط تنگاتنگ آن با علوم اسلامی است.

وظایف
برای دستیابی به هدف مذکور، شورای عالی انقلاب فرهنگی در اسفندماه 1363، تأسیس سازمانی با وظایف زیر را تصویب کرد:

1. تصنیف و تألیف و ترجمه مآخذ و کتب مورد نیاز رشته های علوم انسانی دانشگاه ها به زبان های فارسی و غیرفارسی.

2. برقراری ارتباط میان علمای حوزه های دینی و استادان دانشگاه ها، به منظور بحث و بررسی مشترک پیرامون مسائل علوم انسانی و اسلامی.

3. برگزاری سمینارهای تحقیقی و دعوت از صاحب نظران داخلی و خارجی به جهت بررسی بنیادی در علوم انسانی و ارتباط آن با مبانی و مسائل اسلامی و همچنین تدوین ماحصل این سمینارها به صورت مقاله، درسنامه، کتاب و سایر مآخذ درسی برای دانشگاه ها.

4. ایجاد ارتباط و دادوستد علمی و پژوهشی میان این مرکز و مراکز مشابه، که در داخل و خارج از کشور در زمینه علوم انسانی و اسلامی تحقیق می کنند.

5. تهیه منابع و مآخذ علمی و آموزشی مورد نیاز انسان.

6. اقدام برای طبع و نشر و فروش کتب و مآخذی که در این سازمان تهیه می شود.

7. بررسی کتب و مآخذ دروس دانشگاهی در حوزه علوم انسانی ازحیث ارتباط با مبانی و مسائل اسلامی و انقلاب فرهنگی و اظهار نظر درخصوص تأیید، اصلاح یا حذف آنها.

ارکان سازمان
ارکان اصلی سازمان عبارت اند از: الف ـ هیئت امنا، ب ـ رئیس، ج ـ شورای پژوهشی.

هیئت امنای سازمان ازنظر ترکیب و وظایف، تابع ضوابط مندرج در قانون تشکیل هیئت امنای دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی و پژوهشی است.

تشکیلات
سازمان فعالیت خود را براساس تشکیلات مصوب سال 1382 به انجام می رساند. در رأس سازمان، هیئت امنا قرار دارد. رئیس سازمان پس از تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برای مدت 4 سال منصوب می شود. سیاستگذاری، تصویب برنامه های پژوهشی سالانه و تصویب طرح های پژوهشی، در شورای پژوهشی به عمل می آید. کلیه فعالیت های پژوهشی و اجرایی سازمان، زیر نظر دو معاونت پژوهشی و اجرایی صورت می گیرد.

الف ـ معاونت پژوهشی
با توجه به ماهیت پژوهشی «سمت»، بخش عمده ای از فعالیت های این سازمان در معاونت پژوهشی، برنامه ریزی و به اجرا گذاشته می شود. تدوین کتاب های درسی را مدیریت امور پژوهشی و ارزشیابی برعهده دارد و اجرای پروژه های تحقیقاتی را مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی. محصول علمی به دست آمده از هر دو بخش، در مدیریت تدوین و آماده سازی منابع درسی و علمی، ویرایش، حروف چینی، نمونه خوانی، کنترل فنی و درنهایت آماده انتشار می شود.

در ادامه، شیوه فعالیت هر یک از واحدهای تحت پوشش این معاونت، به اختصار بیان می شود.

مدیریت امور پژوهشی و ارزشیابی
یکی از وظایف «سمت»، تدوین کتاب های درسی و کمک درسی و سایر منابع آموزشی است. مدیریت امور پژوهشی، در قالب 28 گروه تخصصی، این وظیفه محول شده را تحقق می بخشد.

شیوه فعالیت این مدیریت بدین شرح است:
الف ـ با همکاری مدیریت طرح و برنامه، برنامه سالانه گروه ها براساس اولویت ها ریخته می شود؛

ب ـ مؤلفان و مترجمانی که عمدتا از استادان دانشگاه های کشور هستند و آمادگی همکاری با سازمان را دارند، شناسایی می شوند؛

ج ـ با سفارش گروه تخصصی، طرح های تألیف و ترجمه دریافت و به منظور ارزیابی برای استادان متخصص در آن رشته ارسال می شود؛

د ـ طرح های مذکور پس از تأیید گروه، در شورای نظارت، تصویب و قرارداد منعقد می شود؛

ه ـ کتاب تألیف یا ترجمه شده در موعد مقرر از صاحب اثر دریافت و برای ارزیابی ارسال می شود. نتیجه ارزیابی ها برای کامل شدن اثر به صاحبان اثر منعکس و با همکاری گروه در متن اعمال می شود؛

و ـ کتاب با کلیه ملحقات برای ویرایش و آماده سازی و انتشار، به مدیریت تدوین و آماده سازیِ منابع درسی و علمی تحویل می شود.

بخش زبان های خارجی
ضرورت برخورداری از دانش پیشرفته جهان در عصر ارتباطات ایجاب می کند به تعامل فرهنگی که مقصود از آن شناساندن و معرفی بینش و ارزش های فرهنگ اسلامی و ملی به جهانیان و جذب عناصر مفید و مطلوبِ دیگر فرهنگ ه است از یک سو و آموزش زبان های خارجی به عنوان وسیله استفاده از منابع و مآخذ علمی و تخصصی از سوی دیگر، توجهی ویژه شود. بخش زبان های خارجی «سمت» متشکل از چهار گروه پژوهشی «زبان و ادبیات انگلیسی»، «مترجمی زبان انگلیسی»، «آموزش زبان انگلیسی» و «آموزش زبان تخصصی (ESP)»، با هدف پاسخگویی به نیاز فوق فعالیت می کند. این بخش زیر نظر مدیریت امور پژوهشی و ارزشیابی است.

واحد مشارکت با دانشگاه ها و مراکز پژوهشی
یکی از وظایف مراکز پژوهشی و دانشگاهی، پاسخ به نیاز دانشگاه ها در زمینه متون درسی است. گستردگی مراکز آموزش عالی و افزایش روزافزون دانشجویان از یک سو و محدودبودن امکانات از سوی دیگر، ایجاب می کند که این مراکز با تشریک مساعی بتوانند امکانات موجود خود را در مسیر اهداف مشترک قرار دهند. به همین منظور، «سمت» در سال 1376 طرحی را به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی ارائه کرد تا با همکاری مراکز دانشگاهی و پژوهشی، بخشی از نیاز دانشگاه ها را از این طریق مرتفع سازد. خوشبختانه از این ایده استقبال خوبی به عمل آمد و تاکنون با بیش از 60 مرکز علمی تفاهم نامه همکاری منعقد و ده ها کتاب با سرمایه گذاری مشترک منتشر شده است. برای ایجاد سهولت در کار اجرایی، این واحد زیر نظر مدیریت امور پژوهشی و ارزشیابی راه اندازی شده است و کلیه مراحل، از انعقاد قرارداد تا چاپ و تسویه حساب با طرف مشارکت، در آن به انجام می رسد.

در این راستا، یکی از همکاری های این واحد با دانشگاه های افغانستان بوده و تاکنون 44 عنوان آثار تألیفی استادان دانشگاه های افغانستان پس از انعقاد قرارداد با وزارت تحصیلات عالیه آن کشور منتشر شده است.

مدیریت تدوین و آماده سازی منابع درسی و علمی
با توجه به اینکه ضرورت دارد کتاب های تألیف و ترجمه شده به گونه ای به دانشجویان عرضه شود که در روند آموزشی آنان تأثیری مثبت داشته باشد، ویرایش محتوایی و زبانی و فنی کتاب اجتناب ناپذیر است. بر همین اساس، از آغاز فعالیت سازمان «سمت»، ویرایش و آماده سازی کتاب در سرلوحه برنامه «سمت» بوده است و برای رسیدن به این مهم، تربیت نیروهای متخصص در امر ویرایش جزو اولویت ها به شمار می آید. فعالیت های این مدیریت به شرح زیر است:

1. ویرایش محتوایی (درصورت ضرورت توسط متخصصان ذی ربط)، زبانی و فنی،

2. حروف چینی اثر در قالب های استاندارد،

3. نمونه خوانی و کنترل فنی و آماده سازی نمونه نهایی اثر.

مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی
مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی با کسب مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، فعالیت خود را در سال 1382 آغاز کرد. اهم فعالیت های این مرکز، اجرای طرح های مختلف پژوهشی است که ذیل گروه های پژوهشی دهگانه اجرا می شود. این گروه ها عبارت اند از: زبان شناسی و ادبیات فارسی، زبان های خارجی، علوم اجتماعی، حقوق و علوم سیاسی، هنر، مدیریت، اقتصاد و حسابداری، علوم رفتاری، تاریخ و جغرافیا، فلسفه و الهیات.

شایان ذکر است که براساس چارت مصوب سازمانی، دفتر گروه پژوهشی فلسفه و الهیات در مرکز قم مستقر شده است و طرح های مربوط به این گروه، در آن دفتر برنامه ریزی و پیگیری می شود. از دیگر وظایف مرکز، برگزاری همایش ها و نشست های علمی ـ فرهنگی است.

کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی
کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی، یکی از نیازهای ضروری یک مرکز پژوهشی است؛ و طبیعی است به تناسب تقویت و گسترش آن، امکان پژوهش بیشتر و سهل تر فراهم می آید. با توجه به اینکه «سمت» در حوزه کتاب های درسیِ علوم انسانی و پژوهش های بنیادیِ این حوزه فعالیت می کند، طبیعی است کتابخانه آن نیز باید به صورت تخصصی سامان یابد و خوشبختانه در سال های اخیر توسعه کتابخانه در مسیر تخصصی کردن آن بوده است. فعالیت دیگر این بخش، گسترش واحد اطلاع رسانی و ایجاد ارتباط با مراکز پژوهشی و دانشگاهی داخلی و خارجی و کتابخانه های مهم جهان است. در حال حاضر، در این کتابخانه حدود 000و13 جلد کتاب هست که قسمت عمده آنها به زبان های فارسی، عربی، انگلیسی و بخشی به زبان فرانسه است. علاوه بر کتاب، رسانه های نوشتاری دیگر مانند مجله، روزنامه و همچنین رسانه های دیداری و شنیداری مانند نوار، دیسکت و لوح فشرده نوری در این مرکز نگهداری می شود.

نشریه
یکی از توفیقات مراکز پژوهشی، توان راه اندازی و ارائه نشریات علمی و پژوهشی است. فصلنامه سخن سمت که در سال 1375 مجوز انتشار آن دریافت شد، از مجلات تخصصی در حوزه انتشار کتاب های درسی و دانشگاهی است.

ب ــ معاونت اجرایی
این معاونت متشکل از بخش های مالی ـ اداری، چاپ و نشر، و فروش است. کلیه فعالیت های سازمان در زمینه چاپ، انتشار و توزیع کتاب های منتشر شده و انجام امور پشتیبانی در حوزه پژوهشی، پیش بینی بودجه سالانه، جذب نیرو و استخدام آنها، اجرای برنامه های عمرانی و تهیه امکاناتی مانند فضای فیزیکی و ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات، ابزار و ادوات برعهده این معاونت است.

بخش فروش
در حال حاضر، بخش فروش سازمان در سطح وسیعی با عاملان فروش در سراسر کشور ارتباط دارد و به طور متناوب فهرست کتاب های منتشر شده را برای آنان ارسال می کند. علاوه بر این، توزیع کنندگان می توانند با مراجعه به سایت اینترنتی «سمت»، از جدیدترین اطلاعات کتاب های منتشرشده آگاهی یابند. این بخش در طول شبانه روز سفارش خرید را از طریق سایت، نمابر، تلفن و مراجعات حضوری دریافت و در اسرع وقت کتاب های درخواستی را ارسال می کند. کتاب ها حداکثر پس از 48 ساعت به دورترین نقطه کشور می رسد. هیچ یک از عوامل توزیع مجاز نیستند قیمت کتاب را که تقریبا به قیمت تمام شده با تسهیلات دولتی است، تغییر دهند. شیوه تخفیف برای خریداران نقدی، 20 درصد و برای مشتریانی که جهت پخش به صورت عمده خرید می کنند، 25 درصد است.

روابط عمومی
مهم ترین وظیفه این واحد، ایجاد ارتباط مؤثر با کلیه دانشگاه ها، مراکز آموزشی و تحقیقاتی، رسانه ها، معرفی تازه های نشر، نشر اخبار داخلی سازمان، و بهبود روابط درون سازمانی است. ازجمله فعالیت های این واحد، انجام امور مربوط به سایت اینترنتی، مدیریت و انتشار خبرنامه «سمت»، تهیه فهرست انتشارات، برگزاری نمایشگاه ها و مراسم در مناسبت ها، پیگیری امور رفاهی کارکنان و مدیریت طرح های فوق برنامه است.

سایت «سمت»
ضرورت همسویی با آخرین تحولات جهانی و برخورداری از فناوری جدید اطلاعات برای تسریع فرایند اطلاع رسانی و اطلاع یابی موجب شد طراحی و راه اندازی سایت «سمت» از چند سال پیش در دستور کار روابط عمومی قرار گیرد. از اواخر سال 1381، پس از مطالعه و بررسی سایت های مشابه، سایت «سمت» طراحی و به بهره برداری رسید.

در این سایت، مجموعه کاملی از اطلاعات درباره سازمان و بخش های مختلف آن ارائه شده است؛ از جمله: اولویت های پژوهشی، نحوه همکاری استادان و مؤلفان با سازمان، مشخصات کامل اعضای هیئت علمی، اخبار و اعلان همایش ها، نمودارهای آماری، نشریات (فصلنامه سخن سمت و خبرنامه سمت)، مراکز فروش کتاب های «سمت» در سراسر کشور، شیوه خرید کتاب ها. علاوه بر آن، محققان، پژوهشگران و صاحبنظران، دانشجویان و سایر علاقه مندان می توانند به اطلاعات کتاب های «سمت» شامل مشخصات حقوقی، فهرست مطالب، عنوان رشته و درسی که کتاب برای آن نوشته شده است و عنوان لاتین دست یابند. دسترسی به این اطلاعات براساس الفبا، موضوع (رشته)، سال نشر، تازه های نشر و کتاب های زیرچاپ فراهم شده است. کلیه استادان، دانشجویان و علاقه مندان که مایل به دریافت مداوم اخبار تازه های نشر در رشته خود، نشریات «سمت» و اعلان همایش ها هستند، می توانند عضو سایت شوند. امکان ارتباط با مسئولان سازمان به منظور دریافت پیشنهادها و انتقادها، در قسمت روابط عمومی سایت درنظر گرفته شده است.

آدرس سایت سازمان: WWW.samat.ac.ir

خبرنامه سمت
هدف از انتشار این خبرنامه، برقراری پل ارتباطی بین سمت و مخاطبان آن است تا در این تعامل دوسویه، «سمت» نقاط قوت و ضعف خود را بشناسد، مشکلات و نقایص را رفع کند، کیفیت محصولات و خدمات خود را ارتقا دهد و مخاطبان را با مشکلاتی که بر سر راه نشر است، آشنا سازد.